Het is al tijden hommeles bij de Nederlandse belastingdienst. Het bekendste voorbeeld van de problemen bij de fiscus is de toeslagenaffaire. Honderden ouders zagen sinds 2014 de kinderopvangtoeslag ten onrechte stopgezet worden. Eerder ontvangen toeslagen werden fanatiek teruggevorderd, omdat zij als fraudeurs waren bestempeld. Sommige ouders raakten hierdoor in financiële problemen. Ook moesten ouders (gedeeltelijk) stoppen met werken om de kinderen zelf op te kunnen vangen. Na een jarenlange strijd werden de ouders eind 2019 gecompenseerd. Maar het is niet het enige probleem bij de fiscus. Aanhoudende ICT-problemen, een onhandige en ruimhartige afvloeiingsregeling waar onbedoeld veel krachten gebruik van maakten, het innen van de erfbelasting verliep moeizaam en dubbeldikke wachtrijen bij de belastingtelefoon zijn enkele andere hoofdpijnprojecten.
Splitsing divisies
Deze week besloot minister Wopke Hoekstra stevig in te grijpen. De Belastingdienst wordt in drie delen gesplitst. De twee nieuwe onderdelen, Toeslagen en Douane, krijgen een eigen directeur-generaal. Daarnaast wordt de opgestapte staatssecretaris Menno Snel vervangen door twee (nog onbekende) staatssecretarissen. De bestuurlijke versteviging moet versneld een einde maken aan de problemen bij de fiscus. Het vervangen van de politieke en bestuurlijke top bij de belastingdienst en het verkleinen van hun span of control is volgens Hoekstra onvoldoende. In een brief aan de Tweede Kamer schrijft de minister dat meerdere ingrepen gepleegd zullen worden.
Onder Snel werden al trajecten ingezet op het gebied van sturing en managementinformatie, personeelswerving, cultuurverandering en het in kaart brengen van ICT-problemen.Toch is dit onvoldoende. Zo dienen op het gebied van managementinformatie nog stappen gezet te worden. ‘De informatie is echter nu nog niet snel en adequaat genoeg beschikbaar om risico’s in de organisatie vroegtijdig te kunnen signaleren en aan te pakken’, schrijft Hoekstra. Er is volgens de minister een intensievere aansluiting tussen beleidsmakers en uitvoerder nodig. Daarnaast moeten er in de informatie- en documenthuishouding ‘grote stappen’ gemaakt wordt.
Belastingtelefoon
Om de problemen bij de Belastingtelefoon op te lossen zijn er de afgelopen anderhalf jaar meer (tijdelijke) werknemers toegevoegd. Uit de Kamerbrief blijkt echter dat medewerkers onvoldoende in staat zijn om alle vragen van de burgers adequaat te beantwoorden. Daarom gaat de fiscus nu zoeken naar ‘moderne middelen’ om met burgers en bedrijven te communiceren. Hoe dit precies eruit komt te zien is onduidelijk. De minister laat eerst een externe partij onderzoek doen naar de gewenste ‘fundamentele transformatie’.
Cultuurveranderingen
Afgelopen zomer gaf voormalig staatssecretaris Snel een extern onderzoeksbureau de opdracht om de bedrijfscultuur binnen de belastingdienst onder de loep te nemen. Hij streeft een cultuur na waarbij medewerkers zich ‘verantwoordelijk, geloofwaardig en zorgvuldig’ opstellen richting burgers en bedrijven. Hij vroeg van iedere leidinggevende en medewerker ‘het besef dat veranderen bij jezelf’ begint. In hoeverre de beoogde cultuur al aanwezig is, is onduidelijk. De externe rapportage die de opvolgers van Snel als ‘nulmeting’ kunnen hanteren wordt dit kwartaal verwacht.
Toch wil Hoekstra niet wachten tot alle consultancyrapporten ongelezen in de la liggen ontvangen zijn. Hij stelt op het punt van cultuur drie veranderingen voor. Leiderschap, rechtsstatelijk handelen, oog voor de menselijke maat en eigenaarschap zijn volgens hem cruciale eigenschappen van medewerkers. Om hier invulling aan te geven. krijgen leidinggevenden ontwikkelassessments. ‘Hierbij zal gekeken worden welke competenties nodig zijn om de gewenste cultuurverandering tot stand te brengen.’
Daarnaast moet er een ‘veilig klimaat’ komen waarin medewerkers van fouten leren en deze op het juiste niveau durven te melden. Zo kreeg klokkenluider Pierre Niessen bij de Belastingdienst van zijn leidinggevende te horen dat hij hem niet kon helpen bij het aankaarten van misstanden. Wel kon hij hem koppelen aan een vertrouwenspersoon. Die liet na een minuut weten ‘Pierre, dit ga je nooit winnen‘, waarop het gesprek door Niessen als beëindigd werd beschouwd. Hoekstra wil dan ook dat misstanden voortaan vrijelijk gemeld kunnen worden en op de juiste manier opvolging krijgen. De minister verwacht daartoe later deze maand twee onafhankelijke personeelsraadleden te benoemen waar medewerkers terecht kunnen.
Kritiek op plannen
Een hoop mooie voornemens, maar er klinkt al kritiek op de plannen. Zo merkt de Volkskrant op dat er wel wordt gesproken over de talrijke ICT-systemen bij de belastingdienst (900!), maar zegt Hoekstra vooralsnog geen budget toe om de IT-spaghetti te ontwarren. Daarnaast wordt er niet gesproken over het vereenvoudigen van het belastingstelsel, bijvoorbeeld door het aantal toeslagen te verminderen. Premier Mark Rutte vindt dat een van de twee aan te stellen staatssecretarissen zich over dergelijke wijzigingen moet buigen zodat het volgende kabinet aan de slag kan met een nieuw belastingplan.
Columnist Hans van Zon stelt in Algemeen Dagblad dat het vertrek van directeur-generaal Jaap Uijlenbroek niet genoeg is. De belastingdienst zou zich moeten ontdoen van ‘alle rotte appels’. Van Zon pleit voor ‘disciplinaire maatregelen’ tegen verantwoordelijken en wil verder onderzoek naar overtredingen en ambtsmisdrijven en ‘eventueel een oordeel van de rechter’. Zo ver lijkt de minister echter niet te willen gaan.
