Wat je kunt leren van het populisme

Populisme staat niet in hoog aanzien, maar leert je wel het belang van empathie: laat mensen zich begrepen voelen, en je gezag stijgt.

2002 was het jaar waarin Nederland voor het eerst kennismaakte met populisme. Nieuwkomer Pim Fortuyn haalde in maart dat jaar liefst 35 procent van de stemmen tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van Rotterdam. En als hij niet vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen in mei 2002 was vermoord, had hij een serieuze kans gemaakt op het premierschap van Nederland. Nooit eerder in onze parlementaire geschiedenis rees een ster zo snel. Pim Fortuyn werd gezien als een echte leider.

Toegevoegde waarde

Populisme heeft geen hoog aanzien als leiderschapsstijl. Toch illustreert het een essentieel element van leiderschap. Leiderschap is ontstaan in onze evolutie, omdat het een toegevoegde waarde biedt voor samenwerking. Groepen met leiders doen het beter dan groepen zonder. We volgen daarom leiders van wie we denken dat ze toegevoegde waarde hebben voor onze groep. In lopend onderzoek dat we doen in samenwerking met de Hogeschool Utrecht vinden we bijvoorbeeld als belangrijkste voorspeller voor de acceptatie van een leider: de perceptie dat een leidinggevende een toegevoegde waarde heeft voor het team. Met andere woorden: leiders krijgen gezag als we het gevoel hebben dat ze ons als groep verder kunnen helpen.

Begrijpen welke uitdagingen er zijn

Om deze toegevoegde waarde te kunnen bieden is de eerste voorwaarde dat de leidinggevende goed begrijpt voor welke uitdagingen de groep staat. Dit lijkt misschien een open deur, maar in het HU/VU-onderzoek vinden we ook dat een substantieel deel van de leidinggevenden dit inzicht niet of onvoldoende heeft. Om dat te illustreren, keren we even terug naar 2002. In die tijd leken veel van de Haagse collega-politici van Fortuyn de binding met de maatschappij volledig kwijt te zijn. Ze spraken bijvoorbeeld over de zegeningen van de multiculturele samenleving, maar hadden geen idee hoe het is om zelf in een multiculturele wijk te wonen.

De ster van Fortuyn rees

Pim Fortuyn leek dichter bij de mensen te staan. Henri Beunders, hoogleraar geschiedenis, maatschappij, media en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam: ‘Fortuyn had in de 15 jaar daarvoor niet alleen vrijwel het hele midden- en kleinbedrijf in Nederland bezocht en toegesproken, maar ook ruim 1.000 columns en verschillende boeken geschreven. Zijn kracht was dat hij vanuit de werkelijkheid van de maatschappij zijn kritiek lanceerde, terwijl de toenmalige paarse politici vanuit de kaasstolp dachten, en alleen konden spreken in termen van bestaande beleidsopties.’ Mensen voelden zich door Fortuyn begrepen en daardoor rees zijn ster ongekend hoog.

Begrijpt hij de uitdaging?

Als mensen naar leiders kijken, is een van de eerste vragen die zij zich (bewust of onbewust) stellen: begrijpt deze persoon de uitdaging waar ik voor sta? Een goed leider zorgt dus niet alleen dat hij begrijpt waar zijn mensen voor staan, maar laat dit ook zien en toont bovendien aan dat het belangrijk is voor hem of haar. Je zou dit ‘empathie’ kunnen noemen: begrijpen wat iemand voelt en daar op de adequate manier op reageren. Uiteraard kunnen we bediscussiëren of Fortuyn hier goed op reageerde, maar het staat buiten kijf dat hij de juiste snaar wist te raken.

Waarom empathie moeilijk is

Ook in het VU/HU-onderzoek vinden we dat empathie tot de belangrijkste voorspellers van acceptatie van een leider behoort. Er zijn verschillende redenen waarom empathie moeilijk is in moderne organisaties. Zo hebben leidinggevenden en medewerkers vaak verschillende belangen en vallen leidinggevenden ook vaak buiten de groep. Empathie is niet iets dat je altijd in dezelfde mate hebt: mensen zijn meer empathisch naar anderen die tot hun groep behoren en dezelfde belangen hebben (met deze mensen werk je immers samen). Daarom ondermijnt afstand tussen werkvloer en management ook empathie, net zoals macht een negatieve invloed op empathie heeft. Leidinggevenden hebben in de regel formele macht en onderzoek laat zien dat macht mensen minder empathisch maakt. Deze invloeden zijn in de regel overigens onbewust, we nemen zelden bewust waar dat we minder empathisch zijn.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?

E-mail *

Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Verstuur

In drie stappen een goed leider

Empathie is de eerste stap naar goed leiderschap en het is niet een stap die we in onze moderne organisaties automatisch maken. Wil je een goed leider zijn, maak deze stap dan ook bewust en gericht. Dat gaat in drie stappen:

1.    Span je bewust in om je te verplaatsen in de positie van de medewerker. Hoe zou jij een situatie ervaren als je in hun schoenen stond? Hoe zou jij reageren? Je denkt het vaak te weten, maar als je echt de inspanning doet om je in iemand te verplaatsen kan er een wereld opengaan. 
2.    Check je conclusies altijd bij de ander en laat zo ook zien dat je het begrijpt of het echt wilt begrijpen.
3.    Als iets belangrijk is voor je mensen, maak het dan ook belangrijk voor jou. Blijf niet hangen in het vertellen dat je het belangrijk vindt, dit is uiteindelijk niet overtuigend. Laat het zien in je acties.

Meer over De Natuurlijke Leider:

• Authentiek leiderschap? Nee, liever niet
  
• Zelfvertrouwen is zinloos, word eerst een beter leider
  
• Alles van Mark van Vugt en Max Wildschut