George Bush heeft met zijn recente heffing op geïmporteerd staal laten zien waar zijn prioriteiten liggen. Als hij straks zijn omstreden belastingmaatregel voor Foreign Sales Corporations doorvoert, is een heuse handelsoorlog een feit.
Het Woodrow Wilson Center in Washington is eind januari de locatie voor crisisberaad tussen EU-handelcommissaris Pascal Lamy en Bob Zoellick, de hoogste Amerikaanse onderhandelaar in handelskwesties. Lamy en Zoellick kennen elkaar al jaren van de voorbereidingen van G8-tops. Beide zijn fanatieke marathonlopers. Ze hebben samen meegedaan aan de laatste marathon in New York. Lamy meent dat de Europese Unie en de Verenigde Staten weliswaar verschillende inzichten hebben, maar dat ze er samen wel uit zullen komen.
De bananenoorlog hebben ze immers ook opgelost. Europa had een quotasysteem dat bananen uit de voormalige koloniën voortrok boven bananen van Amerikaanse exporteurs. De WTO wees die bananenquota verschillende keren af, maar Europa trok zich daar niks van aan. De Verenigde Staten mochten vervolgens Europese importeurs om de oren slaan met sancties ter waarde van 191,4 miljoen dollar. Lamy en Zoellick kwamen vorig jaar april een geleidelijke afschaffing van de Europese bananenquota voor 2006 overeen.
Twee nieuwe conflicten hebben de inzet de laatste maanden dramatisch verhoogd. In december verscheen een rapport van de International Trade Commission (ITC). Deze Amerikaanse overheidsorganisatie stelt dat buitenlandse producenten staal dumpen op de Amerikaanse markt. Om dit tegen te gaan, zou de regering invoerheffingen van 20 tot 40 procent moeten opleggen. De Amerikaanse vakbonden vragen al jaren om maatregelen. Wereldwijde overproductie zet de staalmarkt onder druk. Europa heeft met de fusies van Hoogovens en British Steel en Aceralia, Arbed en Usinor al de nodige sanering en consolidatie al achter de rug. De Amerikaanse staalsector daarentegen is versnipperd en dreigt kopje onder te gaan. In de afgelopen drie jaar vroegen zo'n twintig staalbedrijven faillissement aan. Amerika kan zich als land in oorlog geen algehele uitverkoop van de staalsector permitteren.
Koude oorlog
De staalkwestie is al tot uitbarsting gekomen. Een potentieel nog verstrekkender verhaal is het conflict rond het Amerikaanse belastingvoordeel voor Foreign Sales Corporations (FSC), een aftrekregeling voor bedrijven die een vestiging in het buitenland openen. Volgens de Europese Unie komt de belastingregel neer op een illegale exportsubsidie. De WTO heeft de EU daarin al vier keer gelijk gegeven. De EU heeft de WTO toestemming gevraagd strafsancties op Amerikaanse producten ter waarde van 4 miljard dollar in te voeren. In april beslist de WTO daarover.
April dreigt zo een nieuw dieptepunt te worden in de verslechterende handelsrelatie tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten. Hoe anders was de situatie in het begin van de jaren negentig. De internetrevolutie veranderde de wereld in een global village. Grenzen verdwenen. Iedereen zou de vruchten van democratie en vrijhandel plukken. Amerika en Europa leken politiek gelijk op te gaan, met Bill Clinton, Tony Blair, Gerhard Schröder en Wim Kok als voorgangers van de derde weg.
“Het lijkt erop dat we eindelijk in onze post-Koude Oorlog-rollen groeien,” zegt Jeff Werner van TABD, een organisatie die de overheden vanuit de zakenwereld adviseert. “Europa en Amerika waren uit noodzaak een halve eeuw elkaars beste vrienden. Verschillen die voorheen met de mantel der liefde werden bedekt, komen nu naar boven.” Het hielp de transatlantische betrekkingen niet dat de socialistische leiders van Europa na rommelige verkiezingen de Republikein Bush als Amerikaanse president tegenover zich kregen. Bush' eenzijdige optreden in bijvoorbeeld het opzeggen van het ABM-verdrag en de Kyoto-overeenkomst bevestigden de vermoedens.
Bob Zoellick heeft het conflict over het belastingvoordeel voor de FSC's in BusinessWeek een “potentiële atoombom” genoemd. “Ik heb de Europeanen gewaarschuwd dat het eind zoek is als we belastingsystemen ter discussie gaan stellen.” Pascal Lamy is eind januari in Washington onbuigzaam. “Niemand wil vergelding,” zegt de Eurocommissaris. “We hebben het liefst een vreedzame oplossing. Maar dan wel gebaseerd op naleving van de WTO-uitspraak. En als iemand de gok wil wagen dat vergelding niet waarschijnlijk is, dan is dat zeer gevaarlijk.”
“De VS moeten de uitspraak naleven en de EU moet geen sancties opleggen,” vat Jeff Werner het TABD-standpunt samen. Of hij het eens is met de WTO-uitspraak laat hij in het midden. “Goed of fout, het is beslist,” zegt hij. “Ons belang is voorkomen dat die vier miljard dollar in sancties op zowel Europese als Amerikaanse bedrijven worden gelegd.”
Als je stil bent, kun je de Amerikanen horen knarsetanden. Eigenlijk zien ze de FSC-klacht als domme wraak voor de bananen en het hormoonvlees. In beide kwesties gaf de WTO de Europese Unie ongelijk. De FSC-kwestie is volgens kritische Amerikaanse congresleden en journalisten een uitvinding van de Europese politiek. Een van de weinige Europese bedrijven die bezwaar aantekenden tegen de FSC is Airbus, de Frans-Duitse vliegtuigbouwer die met veel Europese staatssteun Boeing probeert te verslaan. Boeing profiteert nu van de FSC.
Heilloze spiraal
Het belangrijkste Amerikaanse verwijt is dat belastingkwesties helemaal niet onder het mandaat van de WTO vallen. Dat was ook het standpunt van Zoellick. “Het is geen belastingkwestie,” reageert Lamy's woordvoerder Anthony Gooch geprikkeld. Gooch is ook niet onder de indruk van Zoellicks verkapte dreigement dat de Amerikanen claims tegen Europese belastingregels zouden kunnen indienen, want waarom hebben ze dat tot nu toe dan nog niet gedaan?
Amerika heeft in mei 1998 wel bij de WTO consultatie aangevraagd over enkele belastingregels in Frankrijk, Ierland, Griekenland, België en Nederland die zouden neerkomen op exportsubsidies. Die klachten zijn echter nooit verder gekomen dan de consultatieronde. “Waarschijnlijk is daaruit gebleken dat ze geen poot hadden om op te staan,” zegt Luuc van Zijp, woordvoerder van het ministerie van Economische Zaken. “Wij vonden dat ook. Het was meer zoeken naar een gelegenheid voor vergelding van die Europese klacht.”
Het Nederlandse belang in de Amerikaanse economie is de afgelopen jaren alleen maar gegroeid. Wat schiet Nederland ermee op als de Europese Unie de Amerikanen straks een enorm sanctiepakket oplegt? “Het is nooit gunstig voor de Nederlandse economie als conflicten zo ver gaan dat strafheffingen worden ingevoerd,” erkent Van Zijp. “Dan kom je in een heilloze spiraal terecht waar niemand mee gediend is. We moeten maar hopen dat het gezonde verstand zegeviert en de Amerikanen die maatregel intrekken.”
Was dat maar zo simpel. De Europese Commissie hoefde maar wat quota aan te passen om de bananenkwestie op te lossen. Belastinghervorming is niet iets dat Bush alleen kan beslissen. “Hij moet daar met het Congres hard aan gaan werken,” zegt Jeff Werner. “Dat kan jaren duren.” Bovendien is dit als verkiezingsjaar voor de Amerikaanse volksvertegenwoordigers niet het beste moment om over belastinghervorming te beginnen.
Het bewaren van de vrede in de transatlantische handelsrelatie hangt grotendeels af van de samenwerking tussen Lamy en Zoellick. “Beide heren willen een eind maken aan de neergaande spiraal in de internationale handel,” zegt Lisa Schroeter van TABD. “Ze zijn goede vrienden, ze vertrouwen elkaar en werken goed samen.” Of dat voldoende is, zal de komende maanden moeten blijken.
