De balans tussen werk en privé is bij veel werknemers zoek. Dat levert veel stress op, met een mogelijke burn-out tot gevolg. Tips om stress bij personeel te voorkomen.
De oorzaak dat veel werknemers stress ervaren is volgens arts arbeid en gezondheid en trainer Henry Does te herleiden tot het nieuwe werken. ‘Steeds meer werknemers zijn ook thuis, in hun vrije tijd, bezig met werk. Ze zijn altijd bereikbaar. De arbeidsdag wordt sluipenderwijs langer. Het wordt echt een probleem als mensen altijd aan het werk zijn, ook ’s avonds en in het weekend. Het lijf krijgt dan onvoldoende kans om te ontspannen en herstellen. Zoals muzieknoten pas goed tot hun recht komen dankzij de tussenliggende stiltes, hebben wij mensen regelmatig pauzes nodig.’
Goede werkomgeving creëren
‘Stress heeft direct invloed op ons lichaam. Fysiek en mentaal maken we ons klaar voor actie. De vecht- of vluchtreactie, zoals Harvard-fysioloog Walther Canon het aan het begin van de vorige eeuw noemde. We zijn alerter en hebben een scherpere focus. Tegelijkertijd zijn we ook prikkelbaarder en denken defensiever. Door deze overlevingsmodus kunnen we snel in actie komen. Ondertussen worden de herstelprocessen in het lichaam op een lager pitje gezet. Het immuunsysteem staat in het begin op scherp, maar als de stress aanhoudt, wordt het juist minder actief. Er kunnen dan psychische en fysieke klachten ontstaan. De regulatiemechanismen die we nodig hebben om ons aan te passen op veranderingen, dreigingen of uitdagingen raken in dat geval overbelast.’
Kortom, chronische stress is schadelijk voor onze gezondheid en ons functioneren. Toch houden sommige werkgevers bij de inrichting van het werk en de vormgeving van de arbeidsorganisatie nog veel te weinig rekening met mogelijke psychosociale problemen, stelt Does. ‘ Er moet een goede balans zijn tussen draaglast en draagkracht, maar dat wordt in de praktijk nog onvoldoende onderkend. Wie duurzame inzetbaarheid wil, zal ook aandacht moeten hebben voor de psychobiologie van de medewerkers.’
Aandacht voor emotionele intelligentie
Juridificering van arbeidsverhoudingen
De nieuwe arbowet van 2007 vraagt nadrukkelijk aandacht voor psychosociale arbeidsbelasting, waaronder werkdruk en pesten. Aandacht voor dit onderwerp is dus zeker niet vrijblijvend, stelt arts Henry Does. ‘Maar mede door de Wet Verbetering Poortwachter dreigt er soms wel een juridificering van arbeidsverhoudingen. Hierdoor kan het gebeuren dat in plaats van de mensen vooral wettelijke verplichtingen aandacht krijgen. Dat is niet bevorderlijk voor een positieve interactie tussen werkgevers en werknemers, want wie arbeidsverhoudingen op een juridische manier bekijkt, denkt al snel in termen van aansprakelijkheid, schuld en straf.’Volgens Does moet er op de werkvloer meer aandacht besteedt worden aan emotionele intelligentie. ‘Stel dat een werknemer het moeilijk heeft en ondertussen beweert dat het allemaal goed gaat en dat hij het werk nog best aankan. Dan weet een emotioneel vaardige leidinggevende dat het hier om een sociaal wenselijke uiting gaat en kan daarop anticiperen.’
Ook sociale steun is volgens de arts en trainer belangrijk, dat maakt mensen beter bestand tegen stress. ‘Als een werknemer aangeeft dat hij werkdruk ervaart, moet de leidinggevende niet zeggen dat hij de enige is die daarover klaagt. Leidinggevenden moeten het juist positief waarderen en serieus behandelen. Het feit dat er maar één werknemer ‘piept’ wil niet zeggen dat hij de enige is die problemen heeft met de organisatie van het werk of de manier van leidinggeven.’
Privéproblemen
In het Nederlandse bedrijfsleven worden werk en privé gezien als twee gescheiden levens. Toch kun je die twee levens niet los van elkaar zien, stelt Does. ‘Eén op de vier werknemers vindt dat werk en privé niet in balans is. Dit brengt een groter risico op stressklachten met zich mee. Kijkend naar de lijst met stressvolle levensgebeurtenissen die de New Yorkse psychiaters Thomas Holmes en Richard Rahe hebben samengesteld, zie je in de top vijf zaken die veelal te maken hebben met het privéleven, zoals het verlies van een dierbare, ziekte of een ongeval.’
‘Als werkgever kun je daar niet zomaar aan voorbijgaan. Oprechte interesse kan al veel goed doen. Amerikaans onderzoek laat zien dat bedrijven met work-life-balance-programma’s 40 procent minder burn-out hebben dan bedrijven zonder degelijke programma’s. Mensen die continu onder stress staan, nemen vaak niet de tijd om genoeg te bewegen, voldoende te slapen en gezond te eten. Daar komt nog bij dat er bij aanhoudende stress een hoger gehalte van het stresshormoon cortisol in het bloed aanwezig is. Iemand kan zo ten onrechte het idee krijgen dat hij de stress nog wel aankan en ook minder slaap nodig heeft, terwijl hij ondertussen bezig is met een ware uitputtingsslag.’
Stressreductietrainingen
Minder stress in 10 seconden Regelmatig last van stress? Een paar snelle tips van Henry Does:
# 1 Micropauzes: onderbreek je werk frequent, oftewel neem voldoende micropauzes. Dat geeft ruimte voor herstel en voldoening.
# 2 Grenzen aangeven: geef duidelijk grenzen aan en zeg ‘nee’ tegen klussen die je er echt niet bij kunt hebben. Als je ‘nee’ zegt krijgt een leidinggevende echt niet direct het idee dat je het werk niet aankunt.
# 4 Positief denken: zie arbeidseisen en veranderingen niet langer als een bedreiging, maar als een uitdaging. Een goede werksfeer en positieve emoties maken je efficiënter.
# 5 Voldoende lichaamsbeweging: zet ’s avonds de tv uit en maak een mooie avondwandeling. Het is niet alleen gezond, het helpt ook je hoofd leeg te maken en dus stress te verminderen. ‘In 2004 publiceerde het American Journal of Public Health een interessante meta-analyse van Nederlandse arbeidsgeneeskundige onderzoekers. Zij concludeerden dat stressreductietrainingen klachten helpen verminderen en de psychologische veerkracht en kwaliteit van leven bevorderen. Het gaat daarbij om trainingen waarbij de deelnemers niet alleen leren hoe ze realistische ambities stellen, maar ook hoe ze zorgelijke gedachten kunnen loslaten om zich op neutralere en meer ontspannen zaken te richten.’
Tot de verbazing van de onderzoekers bleken de trainingen effectiever dan interventies op organisatieniveau. Maar volgens Does is dat niet zo vreemd. ‘Als werknemers individueel worden begeleid en daardoor zelf besluiten om op een andere manier met stress en werkdruk om te gaan, is dat doorgaans een makkelijker proces dan wanneer veranderende arbeidsomstandigheden hen dwingen om op een andere manier te gaan werken.’
Recover, refocus, regenerate
Naast de stressreductietrainingen is er het 3r-model, bedacht door de Amerikaanse psycholoog Harry Levinson die leiderschapstrainingen verzorgt voor onder meer de Harvard Medical School. Hij stelt dat verandering en reorganisaties tegenwoordig de norm zijn en dat het meer regel dan uitzondering is dat mensen periodiek wat overbelast raken. Hij schrijft drie fasen voor het herstel voor: recover, refocus en regenerate. In de eerste fase wordt stress tijdelijk ontweken en de belasting verminderd. Daarna is het zaak om weer de juiste prioriteiten te stellen. En in de laatste fase staan activiteiten centraal die iemand mentaal, fysiek en sociaal de kracht en flexibiliteit geven om er weer voor te gaan. Vervolgens is het uiteraard zaak om uitputtende distress te voorkomen en uitdagende eustress te bevorderen.
Primaire preventie
Bedrijven en organisaties hebben veel baat bij preventief stressmanagement, stelt Does. ‘Je ziet nu vaak dat er pas actie wordt ondernomen in de zogeheten tertiaire fase, het moment waarop werknemers door chronische stress al ziekteverschijnselen hebben en verzuimen.
Er zijn bedrijven die met succes preventieve programma’s uitvoeren. Sommige kennen ook het model van de personal prevention waarbij medewerkers op basis van health checks inzicht krijgen in hun gezondheidstoestand en gezondheidsrisico’s. Het vroeg signaleren van problemen en een vroegtijdige aanpak is daardoor mogelijk. Zo kunnen er ontspanningstechnieken en leefstijlinterventies worden ingezet. Maar primaire preventie is ook heel belangrijk. We hebben het dan over risico-inventarisatie en -evaluatie. Arbeidsorganisaties onderzoeken en monitoren in dat geval de gezondheidsrisico’s op organisatieniveau. Als bijvoorbeeld blijkt dat de werkstress hoger is dan het gewenste niveau, kan er worden ingegrepen. Zoiets kan bijvoorbeeld aanleiding zijn om het werk anders in te richten: job redesign.’
