Afghanistan, Suriname, Peru, Tel Aviv, New York, Parijs, de Antillen: het reisschema van een maand van Maxime Verhagen. Dat is even wat anders dan het standaard halfuurtje woonwerkverkeer van de meeste Nederlanders…
Over dat halfuurtje woonwerkverkeer wordt in Nederland flink geklaagd wordt. Terecht overigens, want een half uurtje reistijd verwordt vaak tot anderhalf uur bumper-aan-bumper filerijden. Waarna de reiziger zich gesloopt voor de tv laat zakken. Even bijkomen. Reizen, en vooral veel reizen, vreet energie. Als het om dik 10.000 kilometer per maand gaat, is het ‘bijtanken' er doorgaans niet bij. Toch moet de accu vol blijven, want een internationale conferentie is politieke topsport. Verhagen maakt in zijn Haagse werkkamer allerminst een vermoeide indruk. "Toch kom ik standaard slaaptekort. Gelukkig kan ik daar goed mee omgaan", vertelt hij. "Mijn energieniveau is natuurlijk ook wel eens wat lager. Iedere keer die jetlags kunnen een mens nekken, hoor. Maar zodra je merkt dat al je moeite vruchten afwerpt en er een verdrag gesloten wordt of je anderszins een succes behaalt, is de batterij direct weer bijgeladen. Daar krijg ik energie van."
Onbewoond eiland
Bij zo'n zwaar programma is enig reiscomfort een vereiste. Verhagen reist dus businessclass als hij van een lijndienst gebruik maakt, maar hij reist ook regelmatig met de trein, het regeringsvliegtuig of een zakentoestel. En zijn Samsonite draagt hij niet zelf. Alles wordt voor hem geregeld. Zijn visa, zijn afspraken, zijn tickets, zijn bagage. Zodat hij de reistijd nuttig kan gebruiken. "Ik werk vrijwel altijd tijdens het reizen. Of het nu in de auto (met chauffeur, red.), de trein of het vliegtuig is. Het fijne van werken terwijl je reist is dat niemand je stoort. En aangezien de materie waarin ik me moet verdiepen voorafgaand aan een buitenlands bezoek doorgaans de nodige concentratie vergt, is er geen rustiger manier om mijn leeswerk gedaan te krijgen. Vooral tijdens de vele vluchten waan ik me haast op een onbewoond eiland. Dan loopt er niemand binnen en ook de blackberry en gsm kunnen een paar uur niet worden gebruikt." Voor allemaal even tijd om op te laden.
Er zijn weinig landen waar minister Verhagen niet geweest is. Een man van de wereld dus, zou je denken, die in elke stad de beste restaurantjes weet te vinden en die alle bezienswaardigheden wel kan dromen. "Niets is minder waar. Tijd om er een dagje aan vast te plakken om het land of de stad te bekijken is er nooit. Soms best jammer natuurlijk, want hotels en vergaderzalen zien er overal ter wereld zo'n beetje hetzelfde uit. Veel reizen heeft minder glamour dan het lijkt", weet Verhagen. "Als ik met een lijndienst vlieg, schiet er nog wel eens een uurtje over om even de stad in te gaan. Maar lukt dat maar zelden. Als ik met een gehuurd vliegtuig vlieg, ga ik naar huis op het moment dat ik mijn zaken heb afgerond. Dan blijf ik niet rondhangen. Dan wil ik naar huis, naar mijn gezin en het werk dat in Den Haag op me wacht."
Zo vaak op pad zijn, en ook nog aan het hoofd staan van meer dan 3000 man op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag en de Nederlandse ambassades in het buitenland. Dat vereist een sterk staaltje long distance management. "Ik ben gelukkig gezegend met een goede staf. We overleggen iedere ochtend, het maakt niet uit waar ik me op dat moment bevind. De staf houdt me continu op de hoogte van alles wat er speelt. Zowel van de gebeurtenissen op kantoor, in de Nederlandse politiek, als de ontwikkelingen op mondiaal niveau. Daardoor kan ik goed inschatten wanneer ik op een bepaald punt actie moet ondernemen." Voor zaken die de werknemers van Buitenlandse Zaken direct aangaan is er natuurlijk een hoofd P&O. Slechtnieuwsgesprekken en andere personeelszaken doet hij niet zelf. Maar Verhagen wil wel betrokken blijven bijvoorbeeld bij de benoemingen van ambassadeurs en hoge ambtenaren. "Én ik geef input voor het functioneringsgesprek van mijn voorlichter (werpt hem over de vergadertafel een knipoog toe, red.). En als er ruzies zijn, grijp ik in. Mijn staf moet perfect in orde zijn, juist omdat ik er zo weinig ben, daarin passen geen verstoorde relaties."
De standaard managementtechnieken kennen we allemaal wel, maar weinigen zullen de kans krijgen ze toe te passen op de mondiale schaal waarop Verhagen ze gebruikt. Met de Marokkaanse minister van ‘Buza' bijvoorbeeld. Die had uitspraken gedaan waarvan de Nederlandse regering niet gecharmeerd was. Dat Nederland de zestiende provincie van Marokko zou zijn. "Toen ik hem tegen het lijf liep bij een jaarlijks overleg van de Verenigde Naties, heb ik hem even apart genomen en duidelijk verteld wat ik daarvan vond. Dat heb ik toen een tijdje laten rusten, en later dit jaar ga ik naar Marokko om verder te praten." Een standaard voorbeeld van een slechtnieuwsgesprek, maar dan tussen het ene land en het andere. Boodschap afleveren, bezinningstijd geven, follow-up.
Verhagen houdt van het Haagse politieke spel ("Waarvan ik wel mag zeggen dat ik het goed beheers"), maar stelt politieke spelletjes binnen zijn eigen ploeg niet op prijs. "Ik accepteer van niemand dat ze een ander onderuit halen. Daarom was ik destijds ook zo enorm kwaad over de gang van zaken rond Jaap de Hoop Scheffer (moest zich in 2002 terugtrekken als lijsttrekker van het CDA na een interne machtsstrijd, red.). Ik heb toen serieus overwogen om de politiek uit te gaan."
Happen naar de baas mag dus niet, maar aan vleierij heeft hij ook een broertje dood. "Luister, dat iemand zijn beste beentje voor probeert te zetten in mijn bijzijn, is natuurlijk prima. Maar slijmen werkt alleen maar contraproductief." Verhagen is even stil, en krijgt dan pretlichtjes in zijn ogen: "Wat in zo'n geval prima werkt, is in een vergadering niet zelf met een standpunt komen. Laat anderen er maar een formuleren. Als iemand dat doet, zet je je daar tegen af. Dan sluit een deel van de groep zich direct bij je mening aan. Vervolgens doe je alsof je ineens het licht ziet en zeg je: ‘Hé, je hebt toch een punt'. Wedden dat sommigen dan als een blad aan een boom omdraaien? Maar even serieus. Aan dat soort meelopers heb ik natuurlijk niets. Ik wil van mijn medewerkers hun echte ideeën weten, zodat we elkaar scherp kunnen houden."
Afstanden overbruggen
Verhagen overbrugt niet alleen letterlijk grote afstanden. Hij zorgt er als bruggenbouwer voor dat Nederland internationaal op de kaart staat. Neem de onderhandelingen over het Verdrag van Lissabon. Na het Nederlandse ‘nee' tegen de Europese grondwet, was de druk om daar tot een goed verdrag te komen aanzienlijk. Behoorlijk stevige gesprekken dus maar uiteindelijk werden vrijwel alle Nederlandse wensen ingewilligd. De minister, een beetje trots: "Dat hadden we nooit voor elkaar gekregen als we niet al met onze EU collega's een goed contact hadden gehad." Zorgen dus dat je in elk potje een vinger hebt. Dat je mensen niet alleen tijdens conferenties en internationale bijeenkomsten spreekt, maar dat je ze ook na de vergadering even aanspreekt, een hapje met ze eet, een borrel met ze drinkt. Dan zijn mensen wat meer ontspannen en prima momenten om ze voor je te winnen. Netwerken tot je een ons weegt.
Zo vormde een informeel biertje met de minister van Buitenlandse Zaken van Slowakijke het startpunt van de onderhandelingen voor het leveren van Slowaakse soldaten voor de versterking van de Nederlandse troepen in Afghanistan. Persoonlijke aanwezigheid is essentieel, maar je kunt natuurlijk niet overal bij zijn. "Als ik wil, kan ik mijn tijd driedubbel inboeken en nooit meer een nacht in Nederland doorbrengen. Dus als ik thuis geen ruzie wil, moet ik wel prioriteiten te stellen. Sommige dingen zelf doen, en andere zaken delegeren. Ik heb ook gewoon een gezin waarmee ik tijd wil doorbrengen. Standaard veel te weinig, natuurlijk. En, nee, ik kan ze ook niet meenemen op een van mijn buitenlandse reizen. Dat is bovendien niet te combineren met zo'n drukke agenda. Een keer per jaar reist mijn vrouw met me mee. Dat is tijdens het jaarlijkse informele overleg met alle ministers van Buza & partners. Maar dat is ook gewoon werk", grinnikt hij. "Ik probeer mijn weekeinden in ieder geval vrij te houden. De nadruk ligt hier wel op het woord proberen."
Ter compensatie heeft het gezin Verhagen gelukkig de traditionele jaarlijkse week skiën met het hele gezin vastgelegd. "Ja, dat klopt, maar het schiet er toch ook wel eens bij in", weet Verhagen. "Vorig jaar zijn we geweest. Het jaar daarvoor niet, geloof ik, en het jaar daarvoor, eh, ook niet. Maar voor dit jaar staat hij alweer geboekt. Maar dat zegt eerlijk gezegd ook niets." Hier valt de minister even stil. Een kort momentje van zelfreflectie, dan schiet hem het goedmakertje te binnen. "Maar we zijn deze zomer wel naar Griekenland geweest!"
Het gezin Verhagen was ook nauw betrokken bij zijn keuze voor het ministerschap. Zo heeft vader een eerdere kans op Buitenlandse Zaken voorbij laten gaan "omdat het thuisfront het er niet mee eens was". Waarom hij het nu wel mag? "De oudste is het huis al uit, de jongste studeert. Dat verandert de situatie. Maar als ze nee gezegd hadden, had ik het weer niet gedaan…"
