Het groepje familie en vrienden rondom oprichter Calisto Tanzi bleef het Italiaans zuivelhuis Parmalat runnen als een gesloten familiebedrijf. Toen het management door gebrekkige controle alle financiële realiteit uit het oog verloor, ging het mis. “Een groepje provincialen heeft de wereld opgelicht.”
De inwoners van het dorpje Collecchio onder de rook van Parma begrijpen er niets van. Parmalat en dan vooral oprichter en grootaandeelhouder Calisto Tanzi waren geliefd. Parmalat was een van de beste werkgevers in de wijde omgeving. Tanzi maakte zich oprecht zorgen over het welzijn van zijn personeel, was belijdend katholiek, stopte geld in goede doelen en bracht als eigenaar van voetbalclub AC Parma ook Europees topvoetbal naar het provinciestadje in de trotse regio Emilia Romagna. Tanzi was een mythe die werd gekoesterd. Als Zola of Stoitsjkov scoorde, juichte het Parma stadion ook de succesvolle melkman toe. Maar de peetvader van Parma blijkt een tovenaar met foute trucjes. Met geld van beleggers van over de hele wereld en met zelf gecreëerd virtueel geld heeft Parmalat de show gestolen in Parma. De melk bleek geen witte motor voor winst, maar een dekmantel voor speculatieve financiële activiteiten van het management. Tanzi en zijn rechterhand Fausto Tonna, tot begin vorig jaar de financieel directeur van het bedrijf, hebben hun eigen bedrijf voor 10 tot 12 miljard euro opgelicht. Minstens 500 miljoen euro is verdwenen richting Parmatour, de reisorganisatie van Francesca Tanzi, de 36-jarige dochter van Calisto. De totale schuld is 13 miljard euro en de miljarden aan contanten waar het bedrijf altijd zo trots mee wapperde – want die boden ‘financiële flexibiliteit’ – blijken vals. Parmalat is nu al een schandaal dat de malversaties van Ahold in miljarden euro´s zeker tien keer overstijgt en daarmee is het ook het grootste financiële schandaal uit de Europese geschiedenis. “Als we iets doen, doen we het groots,” grapt menig Italiaan cynisch over de zaak die eind december aan het rollen kwam. De mensen in het dorp Collecchio, waar Tanzi en Tonna zijn geboren en opgroeiden, zijn geschokt. Ook het Parmalat-personeel kan nog steeds niet geloven dat hun ‘Don Tanzi’ er zo´n financiële puinhoop van heeft gemaakt.
Goudmijn
Tanzi richtte in 1961 in Collecchio een melkbedrijf op dat hij noemde naar de nabijgelegen stad Parma. De vleeswarenfabriek van zijn vader trok hem niet. De verse ‘latte’ in flessen ging hem echter ook snel vervelen en dus stapte hij in een project om de melk lang houdbaar te maken. Deze Ultra Heat Treatment (UHT)-technologie in combinatie met de revolutionaire verpakking in karton (van het Zweedse Tetra pak) werd een goudmijn voor Parmalat. Melk verpakt in Parma kon zo ook naar alle hoeken van het land en het buitenland. Het bedrijf was daarnaast in staat melk als merkproduct te verkopen. Als een degelijk voedingsconcern groeide Parmalat in dertig jaar uit tot een middelgrote speler. Toen in de jaren zeventig lokale melkcentrales hun monopolie kwijtraakten en Parmalat daarnaast ook melk mocht verkopen in andere winkels dan de officiële latteria (melkwinkel), kon de melkfabriek uit Collecchio een nationale speler worden. Parmalat ging Ferrari en coureur Niki Lauda sponsoren en voorzichtig over de grens kijken. En daarmee kwam de echte klapper. Vanaf begin jaren negentig werd de groeispurt ingezet. De omzet steeg mede dankzij acquisities meer dan 1000 procent tot 7,6 miljard in 2002 en Parmalat werd een van de grootste zuivelconcerns en familiebedrijven ter wereld. Het bedrijf is actief in meer dan dertig landen en naar nu blijkt in nog veel meer landen (zoals Nederland) met uitsluitend financiële holdings. De schaalvergroting en internationalisering van Parmalat maakte van oprichter Tanzi geen wereldburger. Hij bleef in Collecchio wonen en de top van zijn bedrijf bestond uitsluitend uit familieleden, waaronder zoon Stefano die ook voorzitter was van de voetbalclub, en vrienden uit zijn schooltijd. “Een groepje provincialen heeft de hele wereld opgelicht,” aldus de burgemeester van Parma, Elvio Ubaldi. De inteelt lijkt fataal voor het bedrijf waarvan het management de financiële realiteit uit het oog verloor. Er was niemand die hen daar op wees. “Het is ongelofelijk dat de beursautoriteiten alles bij Parmalat altijd goed hebben gevonden,” aldus Ubaldi. “Maar ik begrijp het wel. Er was geen controle mogelijk op dat gesloten clubje.” Parmalat heeft in 1990 een beursgenoteerd bedrijf (Holding Finanziaria Centro Nord) gekocht en is zo op de beurs gekomen als Parmalat Finanziaria. “Het heeft dus alle beursscreenings weten te ontlopen met deze reverse takeover.” Destijds was de fraude al in volle gang, maar de beursgang heeft die versterkt.
Valse documenten
Parmalat werd ondanks de omvang en de wereldwijde verspreiding nog teveel geleid als een familiebedrijf, constateren ondernemers in Parma en bankiers in Milaan. Tanzi wilde als een ware ‘capo’ op alles controle houden, maar bleek in de praktijk niet bestand tegen de druk van zijn financiële vertrouwelingen, huisadvocaat Gian Paolo Zini en de banken om vreemde aankopen te doen of dekmantelholdings op te zetten in de Verenigde Staten, Latijns Amerika, de Cayman eilanden, Curaçao en Europa. Waaronder Nederland, waar voor 5 miljard van de in totaal 7 miljard uitstaande obligatieleningen zijn uitgegeven. Tegen de rechters verklaarde de vlak na kerst gevangen genomen Tanzi dat hij werd gedwongen door banken om melk-, fruitsap- of koekjesbedrijven over te nemen en daarbij meer moest betalen dan de marktwaarde. De bij de provinciale banken van Parma betrokken directeuren werkten nauw met het zuivelbedrijf samen en dat lijkt het beginpunt voor de financiële avonturen. Later raken hier ook tientallen grote nationale en internationale banken bij betrokken, waaronder de Nederlandse ABN Amro, ING en Rabobank. Omdat de familie geen geld had om bij een emissie van nieuwe aandelen mee te doen (de familie Tanzi heeft een 51 procentbelang in Parmalat), werd geld gezocht door obligaties uit te geven en leningen af te sluiten bij banken. Verliezen en schulden werden weggestopt in schimmige holdings in belastingparadijzen met een gebrekkige controlesysteem. Door vervolgens documenten te vervalsen, leek alles daar op orde. Zo was een met knip en plakwerk vervalst A-viertje van de Bank of America het ‘bewijs’ in de boeken voor een tegoed van 4 miljard dollar. Banken waren altijd bereid het melkconcern te financieren. Door dat met obligaties te doen die werden doorverkocht aan hun particuliere klanten, was het risico nihil. Deutsche Bank gaf in het najaar van 2003, toen al duidelijk was dat er iets niet pluis was, nog nieuwe obligaties uit.
Tanzi voelde desalniettemin geen enkele wroeging en blijkt ook nu in de gevangenis nog niet te beseffen dat hij iets fout heeft gedaan. Hij schuift de schuld naar zijn financiële management, cfo Tonna voorop, en de agressieve banken die zo behulpzaam waren bij al die duizenden transacties.
Verdwenen miljarden
Voor de rechters en de Italiaanse en internationale pers wordt steeds duidelijker dat Parmalat op operationeel gebied vooral succesvol was in Italië, maar dat de internationale acquisities vaak verlies opleverden en nauwelijks werden geïntegreerd in de organisatie. Met de ruim tachtig acquisities van de laatste drie jaren is niet veel meer gedaan dan een naambord aan de gevel hangen. De cashflow die de aankopen genereerden, werd gebruikt voor nieuwe acquisities of om de financiële gaten te stoppen die steeds groter werden. “Wat is er hier allemaal aan de hand?” riep Fausto Tonna nog met gevoel voor understatement toen hij voor de vierde keer door de carabinieri de rechtbank van Parma werd binnengebracht. Tientallen journalisten, cameramensen en andere belangstellenden volgden de binnenkomst van de man die voor een groot deel verantwoordelijk lijkt te zijn voor de grootste corporate fraudezaak ter wereld. De keer daarvoor wenste hij alle aanwezigen nog ‘een langzame pijnlijke dood’ toe. Tonna doet alsof zijn neus bloedt maar ondertussen wordt bij de rechters die hem sinds begin januari ondervragen steeds duidelijker dat veel verdwenen miljarden nooit hebben bestaan. Obligaties werden verzonnen door Tonna (die ooit nog eens gastcolleges financieel management gaf op een universiteit) en achter omzetten werden wat nullen gezet. Rechters, politici en de media verbazen zich over het feit dat de verantwoordelijke accountants van Grant Thornton en Deloitte & Touche en de betrokken banken niets hebben gezien.
In december werd de 69-jarige bedrijvendokter Enrico Bondi nog door Tanzi aangetrokken om te redden wat er te redden viel. Tanzi vertrok vervolgens naar Zuid Amerika en Zwitserland waar hij naar verluidt zijn kapitaal trachtte veilig te stellen. Bij terugkeer werd hij opgepakt. “Ik wilde op vakantie,” probeerde hij nog, maar de rondreis langs wel vijf landen in amper een week tijd leek daar weinig op. Bondi moet het inmiddels in surseance verkerende Parmalat behoeden voor een volledige ondergang. Met noodkapitaal houdt hij het bedrijf draaiende en worden leveranciers en het personeel betaald. Staand op een melkbus vroeg Bondi op de werkvloer van de fabriek in Collecchio het personeel om vertrouwen. Dat heeft hij gekregen. Hij overweegt het bedrijf nu te splitsen in een gezond melkbedrijf en een holding vol schulden. De rest kan worden verkocht. Voor het plan zoekt Bondi nog geld. En vertrouwen. Dat is niet meer zo makkelijk te vinden als voor Parmalat te doen gebruikelijk.
