Zelf vond ze vooral de eerste lockdownperiode zwaar. Maar sinds afgelopen zomer loopt het beter, vindt Marieke van Schaik, algemeen directeur van het Nederlandse Rode Kruis. ‘Wat heel lastig is, is de onvoorspelbaarheid van deze pandemie. We moeten steeds opschalen, gas terugnemen en dan toch weer opschalen. De situatie verandert voortdurend. Daardoor zijn we als organisatie heel erg bezig met het nu. Terwijl ik als directeur ook moet nadenken over de situatie over zes weken. Of over een half jaar.’
Van Schaik noemt het een groot voordeel dat het Rode Kruis als noodhulporganisatie wel wat gewend is. Er lag dan ook een crisisdraaiboek klaar, al was dat vooral gericht op de uitbraak van een grote griepepidemie. ‘Dat moesten we natuurlijk aanpassen, maar toch, je kunt snel schakelen. Wij hebben eind februari vorig jaar het crisisprotocol al in werking gesteld. Daardoor gingen we meteen in een andere structuur werken, meer centralistisch. Ook de interne informatievoorziening wordt dan anders.’
Voedselpakketten, ook voor ondernemers
Een hulplijn waar iedere Nederlander met vragen over corona naartoe kan bellen was een van de eerste dingen die het Rode Kruis opzette. De lijnen stonden meteen roodgloeiend. Daarna volgden medische hulp en allerlei ondersteunende activiteiten bij huisartsen en in ziekenhuizen en verpleeghuizen. De organisatie helpt verder op testlocaties en regelt vervoer voor mensen die dat nodig hebben. Ook zorgt ze voor voedselpakketten en -bonnen voor wie bij de voedselbank niet terecht kan. Onder hen zijn veel Oost-Europeanen en migranten zonder papieren die zonder werk kwamen te zitten, maar ook studenten en ondernemers. Sinds begin dit jaar helpen Rode Kruismedewerkers bovendien bij het vaccineren.
Een heleboel taken dus, die de organisatie met de bestaande vrijwilligers niet aankon. Hun aantal groeide het afgelopen jaar spontaan met bijna 6.000 mensen tot ruim 17.000. Het aantal mensen dat incidenteel wil inspringen (binnen het Rode Kruis Ready2Helpers genoemd) is in een jaar tijd bijna verdubbeld. Het zijn er nu ruim 90.000. Natuurlijk kwam er geld van de overheid. Maar ook bedrijven kwamen met praktische èn financiële hulp. Vorig jaar alleen al doneerde het bedrijfsleven voor twee miljoen aan goederen en diensten en bijna twintig miljoen euro aan cash.
Voor veel praten en intern gedoe is nu helemaal geen tijd
‘Die daadkracht, ik hoop dat we dat vol kunnen houden’, zegt Van Schaik. ‘Kijk, normaal zit iedereen klaar voor áls er een crisis is. Maar die is er meestal niet. Dat leidt tot veel praten en soms tot intern gedoe. Daar is nu helemaal geen tijd voor. Als je dan ziet wat nu voor elkaar krijgen, dat afdelingen elkaar beter hebben leren kennen en veel beter samenwerken, dat is winst. Die positieve energie, dat moeten we vasthouden wat mij betreft.’
Strategie was net aangepast
Behalve het crisisdraaiboek dat klaarlag, was ook de strategie van het Rode Kruis net aangepast. Dat hielp om te focussen toen de coronacrisis zich aandiende. In die nieuwe strategie staan zeven basisbehoeften centraal, waarvan het Rode Kruis iedereen – als de nood aan de man is – wil voorzien: voedsel en water, medische en psychosociale hulp, hygiënische omstandigheden, veiligheid, een dak boven het hoofd en niet te vergeten informatie over dierbaren.
Die focus was zeker in het begin belangrijk, blikt Marieke van Schaik terug. ‘We wisten natuurlijk ontzettend weinig van het virus. Er was een ontzettend grote behoefte aan informatie. Wij schieten binnen de organisatie dan al snel in het doen, doen, doen. Maar het is wel belangrijk om goed te kijken wat je wel en niet moet aanpakken, ik moest de koers uitzetten. Vertrouwen geven, keuzes maken. Voor mij persoonlijk waren zeker de eerste maanden hectisch.’
Ik vind het lastig alleen via Teams te vergaderen. Soms voel je de spanning
Toen het eenmaal liep, kon ze een beetje op adem komen. Toch sprong ze de afgelopen maanden geregeld in op plekken waar dat nodig was. ‘Je kunt soms net even een zetje geven bij een werkgroep waar het niet lekker loopt.’ Ook deelde ze voedselpakketten uit. Klinkt toch wel als steeds maar doen-doen-doen, geeft ze toe. ‘Ik sta als directeur ten dienste van de organisatie. Je moet heel adaptief zijn, goed kunnen luisteren. Ik vind het bijvoorbeeld lastig om alleen maar via Teams te vergaderen. Soms voel je de spanning. Dan wil je na afloop mensen bellen, maar je wilt het ook niet te zwaar maken.’
Terugschakelen met een boek
Werk en privé liepen bij haar altijd al in elkaar over. Dat is door corona niet veel erger geworden, zegt Van Schaik. Ze tankt bij door ‘s avonds lekker een boek te lezen, even iets te doen met haar gezin of te wandelen. ‘Ja, dat doet iedereen tegenwoordig, ik ook’. Ze erkent dat het de ene week beter lukt dan de andere. ‘Er is aan de andere kant ook een hoop weggevallen. Reistijd bijvoorbeeld, ik hoef niet naar kantoor, hoef niet naar een vergadering in bijvoorbeeld Geleen, kom niet in het buitenland. Er zijn ook minder gelegenheden en recepties. Dat mis ik trouwens allemaal wel. Je ontmoet veel leuke mensen, dat geeft energie.’
Intussen merkt ze dat de rek er bij veel van haar mensen zo onderhand uit is. ‘Mensen raken moe, het duurt allemaal verschrikkelijk lang.’ Wat bovendien meespeelt, is dat veel Rode Kruisvrijwilligers zelf ook tot de kwetsbare groepen behoren. Of ze hebben familielieden die ziek worden of kwetsbaar zijn. Dat vangt de organisatie op door nu betaalde krachten in te huren om te helpen bij het vaccineren. Soms zijn dat trouwens vrijwilligers die het na al die maanden gratis bijspringen als een welkome bijverdienste zien.
Wij zetten ons schrap voor de golf aan faillissementen die eraan komt
‘Het is topsport nu voor veel mensen binnen het Rode Kruis’, zegt Van Schaik. ‘Gelukkig kunnen we razendsnel nieuwe mensen opleiden. Wat ik geleerd heb is dat een beetje opschalen niet werkt. Je kunt beter groot opschakelen en dan daarna stappen terug zetten. Voorlopig redden we het, maar het is pittig voor iedereen.’ Ze waarschuwt voor de lange nasleep van de coronapandemie. ‘Wij zetten ons schrap voor de golf aan faillissementen waarvan we allemaal weten dat die eraan komt. Met alle sociale, financiële en economische gevolgen van dien. Het aantal mensen dat een beroep doet op onze voedselpakketten of onze voedselbonnen zal stijgen. Mensen zullen hun baan kwijtraken, misschien dakloos worden, de kwetsbare groepen zijn door de coronapandemie alleen maar kwetsbaarder geworden.’
Volgende crisis kondigt zich al aan
Alsof dat nog niet genoeg is, dient ook de volgende crisis zich al aan. ‘Als gevolg van de opwarming van de aarde zien we nu al meer natuurrampen. Meer overstromingen, meer periodes van enorme droogte, meer sprinkhanenplagen, om maar wat te noemen. De verwachting is dat het aantal mensen dat hierdoor hulp nodig zal hebben tussen nu en 2050 verdubbelt. Daar zijn we internationaal helemaal nog niet klaar voor.’
Ook in Nederland zelf vreest ze als Rode Kruisdirecteur de gevolgen. ‘Vergis je niet, in Nederland sterven meer ouderen als de zomers zo extreem warm zijn. In een wijk als de Schilderswijk in Den Haag voelen mensen de effecten van de klimaatverandering eerder dan in buurten waar de huizen groter en moderner zijn. Ook door de volgende crisis worden de kwetsbaren dus als eersten geraakt. Terwijl je weet dat een volgend kabinet niet zal ontkomen aan bezuinigingen. Niet meteen natuurlijk, maar al die miljarden die we nu extra uitgeven moeten we ergens weer terug zien te halen.’
Toch wil Van Schaik niet somber zijn. ‘We moeten dit gewoon uitzitten. We hebben eerdere pandemieën ook overleefd. Ik hoop alleen dat we bijtijds keuzes gaan maken voor over vijf jaar. Dat we meer aan preventie gaan doen. Nu een euro uitgeven aan preventie scheelt je op termijn zeven euro aan kosten. Laten we praten over de risico’s die we op ons af zien komen. Dat zou al ontzettend veel schelen.’
Deze leiderschapslessen trok Van Schaik uit de crisis:
- Zorg dat er een crisisdraaiboek klaarligt
- Oefen daarmee, zeker één keer per jaar
- Zorg voor een duidelijke strategie, dan kun je focussen als dat nodig is
- Als leidinggevende geef je vooral de richting aan en maak je keuzes
- Kijk niet alleen naar het nu, maar naar de situatie over een paar weken/maanden
- Voorzichtig opschakelen werkt niet, ga liever all out en schakel dan later terug
- Zorg als ondernemer altijd voor een appeltje voor de dorst
- Een euro investeren in preventie scheelt later zeven euro aan kosten
