Charles van Commenée interviewt Louis van Gaal
Toptrainers zijn vaak uitzonderlijk goede managers. Deel 1 van een serie tweegesprekken waarin succescoaches elkaar over de geheimen van het vak ondervragen. Louis van Gaal: "De huidige generatie voetballers zit beter in elkaar dan die van 15 jaar geleden."
Coaches en leidinggevenden hebben veel gemeen. Beiden proberen in elke situatie de juiste aanpak te kiezen, om het beste uit het team of de sporter te halen. Welke manieren van omgang kies je daarbij als coach? Charles van Commenée, chef de mission bij de laatste Olympische Spelen, spreekt erover met Louis van Gaal, coach van kampioensploeg AZ.
Van Commenée: "Succesvol zijn als coach betekent in mijn beleving dat je mensen moet veranderen, op wat voor manier dan ook, of het nu in levensstijl, in collegialiteit of op fysiek gebied is. Heb jij jezélf als coach ook moeten veranderen om succesvol te kunnen worden?"
Van Gaal: "Dat denk ik wel, uiteindelijk wel ja. Mijn persoonlijkheid is niet die van een geduldige leermeester. En als je geen geduld hebt, dan kun je ook geen goede leermeester zijn. Toen ik nog leraar lichamelijke opvoeding was op de basisschool, heb ik al gemerkt dat ongeduldig zijn averechts werkt. Wat dat betreft heb ik mezelf veel veranderd. Ik betrap mezelf er overigens nog steeds op dat ik tegenover mijn kinderen of mijn vrouw minder geduldig ben, misschien omdat ik me dan in een andere situatie bevind dan als trainer-coach en dat ik me dan minder bewust ben van mijn rol als opvoeder of wat dan ook. In het werken met de spelers heb ik in de loop der tijd daarentegen wel meer geduld gekregen. Ik vind dat ik nog steeds wat te ongeduldig ben, maar de laatste paar jaar heb ik hierin goede stappen gemaakt."
Knoppen indrukken
Van Commenée: "Wij hebben min of meer dezelfde achtergrond, we hebben allebei lichamelijke opvoeding in Amsterdam gestudeerd. Als ik naar mezelf kijk, ben ik als coach nu veel effectiever dan toen ik 25 was. Niet omdat ik nu over zoveel meer vakmatige kennis beschik, maar omdat ik geleerd heb net wat slimmer met mensen om te gaan. Ik weet beter hoe en welke toetsen ik moet indrukken. Geldt dat voor jou ook?"
Van Gaal: "Natuurlijk ontwikkel je jezelf in de manier waarop je met mensen omgaat. Dat heeft ook met voortschrijdende wetenschappelijke en psychologische inzichten te maken. Ik ben daar altijd zeer in geïnteresseerd, bijvoorbeeld in het boek Totaalcoachen, begeleiden met action type of in Leo van der Burgs Doe waar je goed in bent. Iedereen deugt, maar waarvoor? Ik zoek in psychologische boeken ook vaak bevestiging voor de manier waarop ik altijd gehandeld heb, bijvoorbeeld vanuit het ‘totale mens-principe'.
Ik kan niet zeggen dat ik tegenwoordig béter in staat ben die knoppen in te drukken, zoals jij het formuleert. Dit laat onverlet dat mijn kennis en ervaring in 30, 40 jaar zijn toegenomen, wat het indrukken van de knoppen wel mákkelijker maakt. Als je interviews door de jaren heen leest met mijn spelers, dan zijn ze altijd lovend over mijn manier van omgang. Het gaat erom hoe je je verhoudt tot je medemens. Als je je in hem verdiept, dan krijg je daar altijd veel voor terug. Ik kom uit een groot gezin, als jongste van negen kinderen. Ik wist daardoor al heel snel dat iedereen soms wat moet doen en soms moet laten, dat heb ik van huis uit al meegekregen."
Van Commenée: "Mijn indruk van jou is dat je je emoties als instrument gebruikt in het werk met de spelersgroep, dat er met andere woorden een rationeel proces achterligt en dat je jezelf totaal onder controle hebt."
Van Gaal: "Nee, dat kan ik ontkennen. Ik ben redelijk beheerst, ik weet altijd wel wát ik doe, maar het is niet zo dat ik emoties speel, dat ik ze als instrument gebruik of ermee manipuleer. Dat kan ik niet, ik zou dan ook een hekel aan mezelf krijgen. Die passie en emotie komen bij mij vanzelf, en ze gaan ook vanzelf weer weg na de wedstrijd. Ik ben er ook wel een beetje trots op dat ik zo ben en mezelf niet verloochen. Soms werkt het tegen je en krijg je er veel weerstand door. Soms vind ik achteraf ook wel dat ik mezelf anders had moeten opstellen, of dat ik een andere toonhoogte had moeten gebruiken. Dat zeg ik de volgende dag dan ook tegen de spelers."
Culturele dimensies
Van Commenée: "Wanneer benader je een spelersgroep als collectief en wanneer spreek je spelers individueel aan?"
Van Gaal: "Ik pas me meer aan de spelersgroep aan dan vroeger, vanwege mijn gegroeide kennis. Als het voor de teamtactiek iets uitmaakt of ik iets aan de groep als geheel overbreng, dan doe ik dat. Als iets individueel uit te leggen is wat níet de teamtactiek of het groepsproces beïnvloedt, dan doe ik dat individueel. Dat kost wel veel meer energie. En het hangt ook van de persoonlijkheid van de speler af of je iets individueel aan hem overbrengt of via de groep.
Toen ik in Barcelona werkte, hield ik veel meer rekening met culturele dimensies dan eerder bij Ajax. Mijn assistent, die ik ook al bij Ajax had, zei tegen me: Louis, je bent veranderd. Maar dat was niet zo, ik hield gewoon rekening met de spelers die we tot onze beschikking hadden. Als je een jongen uit een Latijnse cultuur hard aanpakt voor de groep, dan ervaart hij het alsof je óók zijn familie, zijn land of zijn nationaliteit ter discussie stelt, of zelfs beledigt.
Hier bij AZ heb je dat ook met bepaalde jongens, zoals El Hamdaoui, Ari en Pelle. Die hebben ook liever niet dat je hen aanspreekt voor de groep, daar moet je rekening mee houden. De Scandinaviërs zitten weer anders in elkaar, die zijn wat dat betreft nog koeler dan wij. De diversiteit in de samenleving is toegenomen, en dat weerspiegelt zich in de selecties van voetbalclubs.
"De huidige generatie voetballers zit trouwens anders in elkaar dan die van 15 of 20 jaar geleden, veel beter, in mijn ogen. Deze jongens investeren veel meer in hun sport, ze hebben er veel meer voor over. Voetbal is een echt vak geworden, terwijl het 15, 20 jaar geleden nog een uit de hand gelopen hobby was. Ik moest als trainer-coach bij Ajax destijds meer regels opleggen dan hier bij AZ, terwijl ze hier minder verdienen.
"De jeugd bij AZ traint zeven keer per week, méér dan de selectie. Ze hebben idealen en ambities, en roepen zèlf regelmatig de hulp in van voedingsdeskundigen, inspanningsfysiologen en soms zelfs psychologen. Daarnaast blijven ze wel iemand nodig hebben, een visionair, die verstand van het spel heeft en die hen kan coachen. De spelers moeten nog steeds de weg gewezen worden. Discipline bijvoorbeeld komt lang niet altijd vanzelf.
"Ik ben zelf in dit verband voor het harmoniemodel, en niet voor het conflictmodel. Ik heb geleerd dat je alleen met elkaar verder kunt komen door vertrouwen, en niet door conflict. Cruijff is een voorbeeld van iemand die met conflicten ook binnen de groep de boel op scherp probeerde te zetten. Ik doe dat niet, ik denk dat een compliment mensen méér helpt dan een reprimande. Het is de kunst om niet alleen kritisch te zijn, maar ook de positieve dingen te benadrukken."
Slechtnieuwsgesprek
Van Commenée: "Een van de minder aangename kanten in de interactie met sporters of met werknemers is het voeren van slechtnieuwsgesprekken."
Van Gaal: "Ik moet ze iedere week houden, om te vertellen wie wel en wie niet in de basis staat of bij de selectie zit. Ik probeer dan alles zo goed mogelijk uit te leggen aan de individuele spelers. Vandaag heb ik dat trouwens níet individueel gedaan voor de uitwedstrijd van morgen, maar wél voor de groep. Dat kostte moeite, want mijn argumentatie berustte meer op gevoel dan op rationaliteit. Iedereen doet verschrikkelijk zijn best en de verschillen in kwaliteiten tussen spelers zijn marginaal.
"Meestal wil ik ook een tweede man bij zulke slechtnieuwsgesprekken hebben, omdat ik de ervaring heb dat mijn woorden soms anders uitgelegd kunnen worden door de speler. Er treedt dan interpretatiedivergentie op, en ik wil met een extra luisteraar erbij voorkomen dat er verkeerde dingen in de media terecht komen."
Van Commenée: "Iemand ontslaan, dat vond ik altijd de allermoeilijkste slechtnieuwsgesprekken. Overigens vallen ze in het niet bij het moment waarop er een meisje tijdens mijn training overleed en ik de ouders moest inlichten. Maar als ik iemand moest ontslaan, dan liep ik daar vroeger weken mee rond te zeulen voor ik het gesprek aanging. Ik heb inmiddels geleerd om de beslissing, nadat die genomen is, weg te parkeren. Vijf minuten voor het gesprek gaat de knop weer om, ik hou het gesprek en daarna is het uit mijn systeem. Of je er nu wel of niet weken mee rondloopt, het resultaat en de afwikkeling blijven toch hetzelfde."
Van Gaal: "Als je een voetballer moet vertellen dat hij buiten de groep valt, dan vergaat de wereld niet. Ik zit er in zo'n geval alleen over in als iemand vreselijk zijn best doet maar door ándere factoren buiten de groep valt. Als iemand niet zijn best doet, zit ik er echt helemaal niet over in. Ik hou zulke gesprekken trouwens zo snel mogelijk, omdat ik situatief coachen belangrijk vind. Als je ingrijpt op het moment dat er iets aan de orde is, dan is het rendement veel groter dan als je het de dag erna doet, of twee dagen later. Ik train bijvoorbeeld ook bijna altijd de dag na de wedstrijd, in tegenstelling tot de meeste andere trainers, omdat ik zo snel mogelijk de wedstrijd wil evalueren."
Van Commenée: "Een laatste vraag is wanneer je als coach beschikbaar bent voor de mensen waarmee je werkt. Met andere woorden: waar ligt de grens tussen het coachschap en het privéleven?"
Van Gaal: "Ik ben 24 uur per dag coach, 24 uur echtgenoot, 24 uur vader, 24 uur opa enzovoort. Ik hoef die rollen niet van elkaar te scheiden en ik hoef ook geen knop om te zetten. Het hoort bij het vak. Als ik op vakantie ben en er is iets belangrijks bij de club, dan wil ik dat als coach weten. En als ik op de club ben en er is iets belangrijks met mijn kleinkind, dan wil ik dat ook weten. Verder stel je je prioriteiten in de context waarin je verkeert. Ik ben ook wel eens telefonisch niet bereikbaar. Dan kunnen mensen mijn voicemail inspreken en bel ik ze in de auto terug."
Architecten van het succes
Onlangs verscheen bij Tirion het boek Twaalf topcoaches over succesvol management. In estafettevorm interviewen vooraanstaande trainers uit de sportwereld elkaar over uiteenlopende onderwerpen zoals teambuilding, motivatie en veranderprocessen. Op deze pagina's een verkorte weergave van het interview van Charles van Commenée met Louis van Gaal, met als thema: omgaan met mensen.
Management Team organiseert samen met Tirion op woensdag 17 juni een seminar waarin een panel sportcoaches bespreekt wat u als manager of ondernemer kunt leren van de wereld van de topsport. Locatie: het DSB Stadion in Alkmaar. De bijeenkomst is van 14.30-18 uur en kost € 145 (inclusief boek). Een deel van de opbrengst gaat naar Spieren voor Spieren.
Charles van Commenée (50) is voormalig atletiektrainer en bondscoach van het Britse nationale team. Op de Olympische Spelen van 2008 in Peking was hij chef de mission van de Nederlandse afvaardiging.
Louis van Gaal (58) is een van Nederlands bekendste en succesvolste voetbaltrainers. Op 1 juli gaat hij aan de slag bij Bayern München.
Ontleend aan: Toon Gerbrands & Guido Derksen, Architecten van het succes – Twaalf topcoaches over succesvol management, Tirion 2009, Isbn 9789043912372.
Zie voor meer informatie www.mt.nl/topcoaches
