Geen producten in de winkelwagen.
Als bedrijven daadwerkelijk de kerken van de eenentwintigste eeuw zijn, zoals elders in dit themanummer wordt beweerd, dan staat ons nog een hoop rampspoed te wachten.
De seksschandalen waarin menig kerkgenootschap momenteel verwikkeld is, zullen hun zakelijke equivalent vinden in boekhoudkundige puinhopen van disfunctionerende topmanagers waar de honden geen brood van lusten. De zaak-Enron is slechts een mild gekruid hapje vooraf.
Los van alle schandalen, is die vergelijking tussen religie en bedrijfsleven eigenlijk niet eens zo gek. Waar godshuizen in vroeger tijden voor gemeenschapszin en sociale contacten zorgden, zijn het nu kantoorgebouwen die deze functies vervullen. Ook zijn er parallellen te trekken tussen de typen bezoekers van beide instituten. In de kerken had je de vromen, zij die elke zondag trouw op de eerste rij zaten, én de feestgangers, voor wie het bezoek beperkt bleef tot de nacht voor kerstmis. De vromen van het bedrijfsleven zijn niet zelden van het slag ambitieuze manager in de dop, bereid om dubbele werkweken te draaien en behept met een godsontzag voor de directie.
Maar nu zijn er signalen dat dit type carrièrejager aan het uitsterven is. Dat is een hele geruststelling. Immers, ook de religieuze evenknie van dit menstype heeft de kerken niet voor massale leegloop kunnen behoeden. De managers van overmorgen gaan het hélemaal anders doen, zeggen ze. Ze staan uiterst kritisch tegenover de huidige lichting zakelijke leiders, ze vegen de vloer aan met traditionele managementwijsheden en ze weigeren de loopbaan boven hun privé-leven te plaatsen. Dat belooft wat.
Waar de aanstormende generatie niet mee zal kunnen afrekenen, is de existentiële vraag naar het waarom van bedrijven. Wat is de uiteindelijke bestemming van de onderneming? Of – om de analogie met de godsbeleving vol te houden – hoe valt de zingeving te definiëren die de kerken van de eenentwintigste eeuw trachten uit te venten? Dat is een lastige, hè? De vergelijking tussen kerk en bedrijf gaat hier voorlopig mank.
Sinds de industriële revolutie en de opkomst van het kapitalistische gedachtegoed was het volstrekt aannemelijk om het wezen van bedrijven met één simpele term te benoemen: winstmaximalisatie. Dat hogere levensdoel valt in het huidige tijdsgewricht niet echt met goed fatsoen te verkopen. Vandaar dat bedrijven tegenwoordig zo graag flirten met begrippen als duurzaamheid of ethisch ondernemerschap. Ook al komen die stuk voor stuk neer op de aloude verantwoordelijkheid, het valt in de praktijk lang niet mee om hier een beetje zinnig invulling aan te geven. Afdelingen vol met strategen en pr-adviseurs zijn op dit moment in de weer om het legitieme streven naar meer winst enigszins in lijn te brengen met de wat nobelere bedrijfsdoelstellingen. Alleen is het verwoorden daarvan nog een hele kluif.
Weinig bevorderlijk voor die klus is de pijlsnel gezonken maatschappelijke status van de zakelijke leider. Vlak voor de millenniumwisseling was hij nog een regelrechte held, uitverkoren om de kerk van de eenentwintigste eeuw te besturen. Dat is nu wel anders. Twee weken geleden publiceerde The Wall Street Journal de resultaten van een onderzoek naar de reputatie van Europese topmanagers, en die logen er niet om. Ruim één op de vijf Europeanen denkt dat deze lieden hun persoonlijke belangen voorop stellen, boven de belangen van werknemers, aandeelhouders en klanten. Maar liefst 80 procent van de Europeanen twijfelt aan de eerlijkheid van deze 'voorgangers'. Recente cijfers zijn niet voorhanden, maar waarschijnlijk scoren kerkelijke leiders op deze punten een heel stuk beter.
Het antwoord op de vraag naar de zingeving van bedrijven is nog ver te zoeken. Wel is zeker dat nieuw-zakelijke dogma's in de sfeer van ethisch ondernemerschap bedrijven alleen maar in een lastig parket kunnen brengen. Wie wil er geen zakendoen in China, de grootste groeimarkt van de komende jaren? Maar wie is ook daadwerkelijk bereid om de politieke situatie aldaar in de gesprekken met zijn zakenpartners aan de kaak te stellen? Als u uw imago wilt oppoetsen, zult u toch echt een geloofwaardiger levensdoel moeten formuleren.
