Op school waren het de spijbelende ettertjes die de Mavo soms nog niet afkregen. Niks zou er van ze terecht komen, voorzagen ouders en docenten. Nu geven ze leiding aan tientallen tot honderden mensen. Een gesprek met drie autodidactische managers.
Erik Paulus (47)
Werk: Directeur P2, internationaal bedrijf dat retailconcepten ontwikkelt en produceert.
Opleiding: Mavo, niet afgemaakt
"We gaan hier een vijver maken van 150 vierkante meter." vertelt Erik Paulus terwijl hij het majestueuze Amsterdamse Schoolgebouw laat zien waar P2 in gevestigd is. P2 ontwerpt onder meer winkelinrichtingen. Alle Nokia- en Nikefilialen ter wereld zijn bedacht door P2. P2 groeit, en opent vestigingen in China. Gesjeesde Mavoklant Erik Paulus richtte het bedrijf op. "Ik wilde ondernemen."
"Ik was dyslectisch, maar daar wisten mensen in die tijd nog niet veel van af. Mijn schooltijd verliep dramatisch. Als ik dingen niet leuk vind, zet ik me daar niet voor in. Vind ik dingen wel leuk, dan zet ik me daar 1000% voor in. Mijn ouders gaven de moed op toen ze zagen wat een eigenwijs joch ik was. Ik zie dat het soms handig is als je gestudeerd hebt. Ik merk dat als ik procesmatig bezig moet zijn. Als je gestudeerd hebt, is je een bepaalde manier van denken bijgebracht, die ik niet heb. Je leert dat er verschillende manieren zijn om iets op te lossen. Ik werk meer volgens het principe van tegen een deur aanlopen en dan weet ik de volgende keer dat 'ie daar zit.
Aan de andere kant is het juist mijn kracht dat ik niet heb gestudeerd. Ik word niet geremd door enige kennis. Ik blijf niet lang in theorie en cijfers hangen als er een probleem is, ik denk beeldend en vind daardoor sneller oplossingen. Je ziet het ook aan ons bedrijf. Wij ontwikkelen sneller dan onze concurrenten. Dat komt omdat we meer uitgaan van wat we zelf leuk vinden dan dat we uitgaan van de markt. We zijn eigenzinnig. En we werken naar een eindproduct toe, in plaats van te blijven hangen in allerlei theoretische kwesties. We experimenteren meer. Want van de praktijk kun je zoveel leren.
In het begin nam ik alleen drop-outs aan. Daar kon je tenminste lekker mee werken. "Wat moet ik met die wijsneuzen?", dacht ik. Pas tien jaar geleden kwamen de eerste WO'ers en HBO'ers het bedrijf binnen. Er werkt hier ook iemand die dreigde registeraccountant te worden en in een maatpak te verzuipen. Daar hebben we hem snel vanaf geholpen. Hij is goed, we willen hem niet kwijt. En natuurlijk zouden we het begrijpen als hij toch registeraccountant wil worden.
Voor dit beroep zijn weinig opleidingen. Daarom werk ik liever met mensen die gedreven zijn. Als ik sollicitanten krijg, let ik op hun motivatie. En als iemand niet de juiste opleiding zou hebben, zou ik hem een halfjaar de kans geven om zich te bewijzen. Sollicitanten moeten hier sowieso uitschrijven waar ze behoefte aan hebben als ze hier willen werken. Misschien zijn mensen zonder opleiding wel gemotiveerder dan mensen met een diploma. Die gedrevenheid had ik ook. Ik wist van het begin af aan dat ik iets creatiefs ging doen. Maar ik dacht ook toen ik met dit bedrijf begon: ‘Ik mag niet verliezen.' Het bedrijf móést lukken, want een opleiding had ik niet. Een bedrijf goed besturen is een vak, waar uiteindelijk geen opleiding voor is."
Claudia Beccari (39)
Opleiding: Mavo, vakgerichte opleidingen aan de bestuursacademie
Werk: Bestuursambtenaar, hoofd burgerzaken en belastingen gemeente Lelystad
Ze heeft hart voor haar vak. Tijdens de koffie met gebak legt ze nauwkeurig uit hoe het zit met naturalisatie, dubbele paspoorten, gemeentebelastingen en allerlei kwesties waar iedere Nederlander wel eens mee te maken heeft. Claudia Beccari zit in haar hoge en inhoudelijke functie als bestuursambtenaar op de goede plek. Maar een studie zult u haar niet zien doen.
"School was niet mijn ding. Ik heb een hekel aan mensen die me vertellen wat ik wel en niet moet doen, zoals leraren. Ik wil onafhankelijk zijn. Toen ik klaar was met de Mavo, ben ik meteen aan het werk gegaan bij de gemeente Amsterdam, afdeling rijbewijzen. Zo ben ik langzaam maar zeker opgeklommen naar wat ik nu doe. Ik heb nog nooit een sollicitatiebrief hoeven te schrijven. Werken vind ik heerlijk. Het was natuurlijk wel raar, want ik zat al vrij jong in het het huisje-boompje-beestje traject, terwijl vriendinnen van mij lekker gingen studeren in Amsterdam. Een heel ander leven leid je dan.
Het voordeel van geen studie, is dat je onder aan de ladder begonnen bent. Je weet hoe het is om drie bazen boven je te hebben die alle drie iets anders van je willen. Dat maakt je tot een goede leidinggevende. Het nadeel is een gebrek aan inhoud. Als ik een advocaat aan de telefoon kreeg die zich beriep op allerlei artikelen uit het burgerlijk wetboek, stond ik vaak met mijn mond vol tanden. Nu ik cursussen heb gedaan, kan ik hén corrigeren.
Een universitaire studie of een fulltime opleiding zou ik niet meer willen. Het idee van die schoolbanken, huuh! Soms heb ik een gebrek aan zelfvertrouwen. "Ben ik wel goed genoeg?", denk ik dan. Want ik heb nooit via mijn diploma's of studie bewezen dat mijn IQ prima is. Goed, op de Mavo spijbelde ik driekwart van de tijd en ik heb mijn diploma lachend gehaald, maar dat zegt niets.
Als ik mensen aanneem, kijk ik wel naar hun papieren, maar nog veel meer naar hun motivatie. Er heeft hier een zeer gedisciplineerd meisje met alleen Mavo gesolliciteerd. Ze was daarvoor al werkzaam als uitzendkracht. Ze bleek over haar diploma te hebben gelogen. Ik heb haar toch een kans gegeven. Daar heb ik geen spijt van, want ze doet het goed. Het is handig als een sollicitant de juiste opleiding heeft. Vaktechnisch kun je iemand bijscholen, maar het scheelt domweg een hoop tijd en geld als hij dat zelf al heeft gedaan.
Maar waar ik vooral op let is de gedrevenheid en of iemand in het team past. Er werken hier heel veel vrouwen. Voor sommige functies weet ik dat het bijna onmogelijk is een man te vinden. Zo'n vrouw moet niet in de knel komen met de rest van het team. Ja, ik denk dat het nog steeds mogelijk is om een managementfunctie te veroveren zonder opleiding, al wordt het moeilijker. Dan moet je zorgen dat je via stages of een bijbaantje ergens binnen komt en dan steeds een stapje hoger. Het is het traject van de doeners."
Henry Steffens (43)
Werk: regiomanager Werk & Vakmanschap
Opleiding: Mavo, interne opleidingen o.a. bij Fokker
Werk & Vakmanschap regelt werk en opleiding voor scholieren. Vooral technische beroepen. Het bedrijf is een spin in het web: het heeft zowel contact met de school als met het bedrijf en de scholieren. Henry Steffens, de tweede man van het bedrijf, heeft van zijn eerste levenstraject zijn huidige baan gemaakt.
"Ik ben een prototype doener. Ik ben graag met mijn handen bezig, en dat is altijd zo geweest. Ik heb 15 jaar bij Fokker gewerkt. Op mijn 21ste kreeg ik op diverse plekken leidinggevende functies. In de laatste jaren voor het faillissement zorgde ik ervoor dat overtollige werknemers op andere werkplekken terechtkwamen. Soms met de bijbehorende opleiding. Dat werk doe ik nog steeds, alleen dan voor MBO'ers en BBL'ers.
Toen ik hier in '96 ging werken draaiden we binnen de kortste keren een miljoenenomzet. Het draait hier als een tierelier. Ik heb er vooral voordeel van dat ik niet gestudeerd heb. Ik kan me goed in mensen verplaatsen en ze motiveren, want mijn deskundigheid heb ik niet uit boekjes. Ik weet waar ik over praat, ik heb er gevoel bij.
Op het gebied van ict merk ik wel dat ik geen opleiding heb gehad. Ik vind die ict-toepassingen prachtig, maar soms ook lastig en ingewikkeld. Ik hou het liever praktisch en pragmatisch. Ik maak het mezelf wel eigen, maar ik heb die kennis vanzelfsprekend.
Ik werk vooral samen met hoogopgeleide mensen. Maar ik sla de plank nooit mis. En ik kijk ook niet tegen ze op. School, dat is maar een stoffige boel, dat strookte niet met mijn opvattingen en mijn dagelijkse leven. Als ik het nu over zou moeten doen, mijn carrière, zou ik het op precies dezelfde manier doen. Niet lullen maar poetsen. Ik bedoel, ik ben nog maar 43 maar ik heb al ruim 25 jaar werkervaring. Dat is toch onbetaalbaar? Ik merk dat mensen met een hogere opleiding vaak zwart-witter denken. Ze zijn minder gewend om hun gevoel aan te spreken. Dat moet je leren vanuit de praktijk.
Ik heb wel eens nagedacht over een master of een MBA, maar daarna dacht ik: 'Wat ga ik met dat diploma doen?' Ik zie mezelf geen zware beleidsfunctie vervullen. Recentelijk heb ik trouwens wel mijn HBO Personeel en Organisatie gehaald.
Mijn werk moet smeuïg zijn. Ik hou van technisch bezig zijn. Als ik mensen aanneem, let ik vooral op hun houding. Ik observeer of iemand in het team past en hoe hij zich verder opstelt. Het opleidingsniveau is daarbij niet belangrijk. Die houding moet eerlijk zijn, niet sneaky. En ik duld geen gelanterfant, ik heb zelf altijd keihard gewerkt. Ik zeg dat ook tegen mijn kinderen. "Al wil je stratenmaker worden, zorg dan wel dat je een góéde stratenmaker wordt." Ik heb hier pas iemand aangenomen voor een secretariële functie die hiervoor filiaalmanager was bij Cool Cat. Ze kwam vanuit een totaal andere functie, maar ze had zin om meer administratief bezig te zijn en niet meer in de winkel. Het gaat uitstekend. Dat soort mensen neem ik aan, dat vind ik de goede instelling. Mensen die aanpakken."
