Na bijna zes jaar lijkt van KLM-topman Leo van Wijk de houdbaarheidsdatum verstreken. Rode cijfers, gedwongen ontslagen en een claim van 250 miljoen. Maar de gouden handdruk zal nog wel een tijdje op zich laten wachten.
Er heerst die eerste zaterdag van december totale verwarring onder de negen KLM-commissarissen. Compleet verrast zijn ze. Overdonderd door de plotselinge schadeclaim van 250 miljoen euro van Alitalia. Is Leo van Wijk nog wel te handhaven, zo luidt tijdens de spoedzitting de brandende vraag. Is hij wel de juiste man om KLM veilig een luchtvaart-alliantie binnen te loodsen? En was zijn opereren tijdens de fusiebesprekingen met Alitalia wel zo handig? Tijdens de hectische onderhandelingsdagen van april 2000 had Leo plotseling de beoogde fusiepartners bruut terzijde geschoven. Meer dan genoeg had hij van die ondoorzichtige Italiaanse overheidsbemoeienis. Van het pappen en nathouden. Daar is Leo helemaal de man niet naar. Leo is straight. Completely straight. Soms een tikkeltje grof.
Aan het eind van die spoedvergadering is de paniekstemming weggeëbd. Er valt Leo niets te verwijten, zo beseffen de commissarissen. Hij heeft op die claim van Alitalia geattendeerd. Deed hij altijd: de commissarissen goed op de hoogte houden van wat er speelde. Dat deed hij met alle geledingen binnen het bedrijf. En daarmee hadden ook de commissarissen zich aan zijn beleid gecommitteerd. Ook zij hadden niet bevroed dat het Nederlands Arbitrage Instituut de claim van 250 miljoen zou toewijzen. Vervelend was het wél. Samen met het verwachte operationele verlies zou het mogelijk een recordverlies opleveren in het op 31 maart 2003 eindigende boekjaar.
Vervelend was ook het feit dat er voor Leo – zoals ook de commissarissen hem consequent noemden – geen alternatief was. Als voorzitter van de Europese luchtvaartkoepel AEA heeft hij een ongekend netwerk opgebouwd. Het zou een man als Hans Wijers jaren kosten om zich in dat internationale circuit in te lobbyen. Nee, Leo moest blijven. Niet alleen vanwege dat gebrek aan een alternatief. Leo zorgde, vooral door zijn populariteit onder het personeel, voor rust in de tent. En die rust was broodnodig. 'Alitalia-vonnis drukt op KLM-top,' kopte het Financieele Dagblad. Dit soort koppen was slecht voor de marktwaarde van de Koninklijke.
Goede leider
Een maand later heeft het FD alweer een kop, die de commissarissen allerminst bevalt. 'OR KLM stelt positie Leo van Wijk ter discussie.' Het doek lijkt nu echt te vallen. Exit Leo van Wijk, tijd voor de gouden handdrukdiscussie. Maar nee, het FD had het gewoon helemaal verkeerd begrepen, aldus OR-voorzitter Joy Bulters. Hij en Van Wijk tutoyeren elkaar, ook na die krantenkop, die het onherroepelijke verstrijken van de houdbaarheidsdatum van Leo van Wijk leek in te luiden. Bulters is nog steeds verbaasd. “Ik begrijp echt niet waar dit soort negatieve berichten over Leo vandaan komen,” verzucht de OR-voorzitter. “Natuurlijk hebben we het als OR over de consequenties van die 250 miljoen gehad. Ons standpunt daarin was helder: Leo moest niet proberen dat geld over de ruggen van het personeel te verhalen. Maar daar is ook absoluut geen sprake van. Wij staan volledig achter hem. Juist in deze spannende periode manifesteert hij zich als een goede leider.” Opmerkelijke woorden voor de voorzitter van een OR die nog maar net te horen heeft gekregen dat er zo´n 2000 mensen uit gaan.
Na een korte aarzeling: “Het is misschien niet zo slim om dat te zeggen, want we zitten in alliantiebesprekingen. Maar een van de meest opvallende karakteristieken van dat leiderschap is wel zijn scherpte. Leo is scherp en kan dingen ook op het scherp van de snede spelen. Maar ach, dat weten de bestuurders van British Airways en Air France ook. En ik weet dat die alle vertrouwen in hem hebben.”
Op het scherp van de snede. Leuk, maar dat kost KLM nu wel 250 miljoen euro. Wordt hem dat aangerekend? Nee. “Er valt hem absoluut niets te verwijten,” meent ook Henri Popelier, bestuurslid van Leo's voornaamste tegenspeler, de Vereniging van Nederlands Cabinepersoneel. Popelier was tijdens die turbulente aprildagen ook in Italië. “En daar hebben we met z'n allen opgelucht ademgehaald,” herinnert hij zich. “Wij waren, op grond van de informatie die we hadden, blij dat het spel uit was. Nee, er valt Leo van Wijk absoluut niets te verwijten. Wanneer de deal met Alitalia was doorgegaan, had dat KLM veel meer gekost. Wat er nu allemaal bij KLM speelt, is natuurlijk niet leuk, maar een vertrouwensbreuk is absoluut niet aan de orde.”
Ajax
En dat laatste mag opvallend heten. Na de val van Ahold-topman Cees Verhoeven leek een definitief einde te komen aan het fenomeen plucheklever. De houdbaarheid van topmannen, zo luidt sinds kort de consensus in managementland, strekt absoluut niet verder dan vijf jaar. Daarna gaan ze fouten maken. Criticasters hebben Van Wijk daar dus nog niet op kunnen betrappen. Ook niet op bedrijfsblindheid. “Toch,” zo analyseert een anonieme bron binnen de KLM-top, “zit dat gevaar er natuurlijk in.
De wereld van Van Wijk bestaat alleen maar uit de KLM. KLM en Ajax.”
Bij Ajax maakt hij, samen met Johan Cruijff, op 1 september 1957 zijn debuut. Beiden zijn in de volkswijk Betondorp opgegroeid. Verschil is alleen dat Leo geen echte balvirtuoos is. Hij is meer de man van beton. Met zijn robuuste figuur haalt hij als achterhoedespeler de Cruijffjes van de tegenpartij onderuit. Toch is hij allerminst een simpele rauwdouwer. In plaats van een carrière als profvoetballer opteert hij voor de studie econometrie. Na het voltooien daarvan treedt hij in 1971 bij KLM in dienst.
Zijn liefde voor Ajax – Van Wijk is al meer dan veertig jaar lid – weerhoudt hem van internationale ambities. Ondanks dat gebrek aan internationale ervaring stijgt zijn ster snel. Uiteindelijk resulteert dat dus in zijn benoeming tot president-directeur. Het was vooral zijn voorganger Pieter Bouw die zich sterk maakte voor zijn benoeming.
“Leo van Wijk,” zo analyseert die, “wordt intern, maar vooral ook extern gezien als uitermate deskundig op het gebied van commerciële luchtvaart. Hij be-schikt over een enorme werkkracht en is zeer resultaatgericht. Het is een aimabele man, waar je goed zaken mee kunt doen en ook een gezellige borrel mee kan drinken.” Dat laatste is Pieter Klaas Jagersma, hoogleraar Internationale Business en Strategie aan Nyen-rode en de VU, absoluut niet van plan. Jagersma houdt niet van plucheklevers. En zeker niet van Leo van Wijk. “Die man is de-sastreus voor de KLM,” stelt Jagersma onomwonden. “Hij voert een absoluut leiderschap en heeft zich omringd met ja-knikkers.” Jagersma publiceerde onlangs een vernietigend boek over het beleid van de Koninklijke en vindt dat de commissarissen Van Wijk in de-cember naar huis hadden moeten sturen. “Als KLM zijn roer niet omgooit en zijn kostenstructuur gaat beheersen, houdt de blauwe zwaan simpelweg op te bestaan.” Bij de Koninklijke worden Jagersma en zijn boek niet erg serieus genomen. OR-voorzitter Bulters:
“Een onleesbaar onzinboek.” Verontrustend is wel dat Jagersma eerder een vergelijkbaar boek publiceerde. Dat was in 1994 en handelde over Fokker. Twee jaar later ging Fokker failliet.
CV Leo van Wijk
BURGELIJKE STAAT gehuwd, twee kinderen
WOONT Aerdenhout
OPMERKELIJK voetbalde met Johan Cruijff
HOBBIES Ajax, golf, tuinieren
1946 geboren te Amsterdam, Betondorp
1971 econometrie Universiteit van Amsterdam
1971 begin dienstverband KLM
1977 hoofd afdeling vracht-
marketing
1984 hoofd marketing
1991 directeur
1997 president-directeur
