Na 37 jaar houdt Joris Vos het gezien als diplomaat. Zeer tegen zijn zin. Maar niet getreurd: Joris Vos is de nieuwe man in Brussel. Voor Boeing, wel te verstaan.
Die tweede februari 2002 was het feest, ook op de ambassade in Washington. Ruim 800 gasten volgden onder het genot van een glaasje oranjebitter de live-beelden van het koninklijk huwelijk dat in Amster-dam werd voltrokken. En het waren niet alleen de genodigden die een traantje meepinkten met prinses Máxima. Ook voor gastheer Joris Vos persoonlijk was het een emotionele dag. Met pijn in het hart kondigde de ambassadeur na vierenhalf jaar zijn vertrek aan. Volgend station: Lissabon, dat in diplomatieke kringen geldt als een wachtkamer voor diplomaten die tegen het pensioen aanhikken. “Hij had het er erg moeilijk mee,” herinnert een van de aanwezigen zich. “Vos had het in Washington buitengewoon naar zijn zin. Maar ja, de wegen van Buitenlandse Zaken zijn ondoorgrondelijk.” Het was geen geheim dat Vos onder grote druk van Den Haag het veld ruimde. Het liefst had hij nog twee jaar in de Amerikaanse hoofdstad willen blijven, als afsluiting van zijn loopbaan. Maar de benoemingencarrousel van BZ, en vooral de politieke machinaties van minister Jozias van Aartsen, strooiden roet in het eten. Vos was 61. In Portugal kon hij alvast wennen aan een rustige oude dag. Een jaar later kwam op het departement inderdaad zijn ontslagbrief binnen.
Maar van een nieuw leven in de luwte is geen sprake. Vos is half februari in dienst getreden van vliegtuigbouwer Boeing. Als president-directeur European Union, een geheel nieuwe functie, gaat hij een lobby-kantoor in Brussel opzetten. Hij sleepte een contract voor vijf jaar in de wacht. “Dat was voor mij enorm belangrijk,” onthulde hij in BZblad, het interne magazine van het departement. “Anders had ik over twee jaar op straat gestaan. En daar ben ik nog niet aan toe.” Eigenlijk blijft Vos ambassadeur. Zijn taak: het volgen van ontwikkelingen binnen de Navo en de Europese Unie die voor Boeing van belang zijn. Als er nieuwe wetgeving op het gebied van milieu, transport en defensiezaken in de pijplijn zit, komt Vos in actie. Dat de Amerikanen hier een oud-diplomaat voor hebben aangetrokken, is geen verrassing voor Ed Sjerp, voormalig attaché in Washington. “Het is een handige zet van ze,” zegt hij. “In het verleden heeft Boeing de noodzaak onderschat om in Brussel aan de bal te zijn. Je moet daar als groot bedrijf je politieke vriendjes hebben zitten. En Vos is bij uitstek iemand die de Europees-Amerikaanse verhoudingen op alle niveaus perfect aanvoelt.”
Rembrandt
De diplomatieke carrière van Vos omspant bijna vier decennia. In het tijdperk na de val van de Berlijnse muur bekleedde hij een sleutelpositie als ambassadeur in Moskou. Het waren pioniersjaren voor handige Nederlandse entrepreneurs die in Rusland hun slag dachten te slaan. Derk Sauer, die destijds met Annemarie van Gaal The Moscow Times oprichtte, kon goed met Vos overweg. “Het is een aardige vent, hij kwam ook wel eens iets drinken in café Stanislavski, een Nederlandse zaak. Daarvoor hadden we een afstandelijke ambassadeur zoals je die in speelfilms ziet. Echt zo'n stijve, ouderwetse diplomaat. Ja, niets dan lof over Joris.” Echte hulp kon de ambassade startende bedrijfjes nauwelijks bieden. Wie een bedrijfspand of een vergunning nodig had, deed er beter aan contacten te onderhouden met het grijze Russische zakencircuit dan de officiële weg te volgen.
Het belangrijkste wapenfeit van Vos in deze periode werd de erkenning door Rusland dat de verloren gewaande Koenigs-collectie zich in Moskou bevond. Vos was de eerste westerling sinds de Tweede Wereldoorlog die de verzameling tekeningen van onder meer Rembrandt en Veronese mocht inzien. “Hij heeft de zaak in een stroomversnelling gebracht,” aldus Robert de Haas, destijds directeur van de Rijksdienst Beeldende Kunst. “Als ambassadeur kun je een volger zijn of actief ergens achteraan gaan. Vos opende deuren die voor ons gesloten bleven.”
Volgens anderen ging hij met zijn diplomatieke aanpak niet ver genoeg. Vos voerde baanbrekende gesprekken met de Russische minister van Cultuur, maar durfde het onderwerp teruggave niet aan te roeren. “Daarmee hebben we toen een kans laten liggen om de collectie naar Nederland te krijgen,” oordeelt Koos de Jong, die de verzameling als eerste op het spoor was gekomen. “Als diplomaat pikte hij onmiddellijk op hoe gevoelig de zaak lag bij de Russen, maar hij had erover moeten onderhandelen. Als hij toen een gebaar had gemaakt, bijvoorbeeld in de vorm van financiële hulp voor het onderhoud van de Hermitage, was de collectie naar
Nederland gekomen. Daar ben ik van overtuigd.”
Washington was wat dat betreft een post zonder politieke mijnenvelden. Vos ontwikkelde zich tot een volleerd lobbyist en bouwde in een mum van tijd een groot netwerk binnen de top van het bedrijfsleven op. “Dat is voor een ambassadeur in DC een fulltime job,” weet Kersen de Jong, voormalig directeur van de Nederlands-Amerikaanse Kamer van Koophan-del. “Het bewerken van overheden en agentschappen is hier tot kunst verheven. Het is een gave die Vos zeker bezit.”
Minder goed gaat het in de privé-sfeer. Zijn vrouw Yvonne loopt bij hem weg, en een hardnekkige geruchtenstroom rond Vos, die met jongere vrouwen wordt gesignaleerd, steekt de kop op. Een correspondent van De Telegraaf wist te melden dat Buitenlandse Zaken weigerde nieuwe uitnodigingskaarten voor de ambassade te drukken, zodat de naam Mrs. Joris Vos steeds moest worden doorgehaald bij het versturen van nieuwe uitnodigingen. “Mijn vrouw en ik wonen niet meer samen, maar er is geen sprake van een echtscheiding,” was de reactie van een geïrriteerde Vos.
Dineetje
Nu hij de diplomatieke dienst vaarwel heeft gezegd, zal hij de Nederlandse roddelpers snel kwijt zijn. In Brussel kan hij naar hartelust de sociale circuits afstruinen zonder dat ook maar één journalist de wenkbrauwen optrekt. En dat alles ter meerdere glorie van Boeing. Het bedrijf heeft behoorlijk wat schade in te halen. In 1997 sloeg eurocommissaris Karel van Miert een deuk in de monopoliepositie van de vliegtuigbouwer op de Europese markt. Nieuwkomer Airbus sleept sindsdien de ene na de andere order binnen. Boeing had volgens kenners de noodsignalen uit Brussel volledig onderschat. Dankzij de diplomatieke voelsprieten van Vos zal dit ze geen tweede keer overkomen. “Het is een lobbyist waar Boeing kennelijk veel geld aan wil spenderen,” lacht Van Miert door de telefoon. “Met zijn contacten is hij dat wel waard.”
Tom Ottervanger, partner van Allen & Overy, kent als geen ander het belang van het Brusselse lobbycircuit. Als mededingjurist had hij er twintig jaar lang dagelijks mee te maken. “Elk zichzelf respecterende onderneming heeft daar tegenwoordig een kantoortje. Voor een man als Vos een prima alternatief voor een pensioen. Hij krijgt een opfriscursus van Boeing en vervolgens moet hij maar zorgen dat er voor dat bedrijf een gunstig klimaat ontstaat in Brussel. Als er voor Boeing relevante wetgeving in de maak is, moet hij er vroeg bij zijn. En als een directeur uit Amerika overkomt regelt hij een dineetje met een eurocommissaris of een hoge ambtenaar. Dat is toch een heerlijke afsluiting voor zo'n man?”
CV Joris Vos
Burgerlijke staat: formeel nog gehuwd, twee kinderen
Woont: Brussel
Opmerkelijk: betwijfelt of hij met zijn opleiding vandaag de dag bij BZ zou worden aangenomen
Hobby: muziek
1940 geboren te Bennekom
1958 gymnasium A, Ede
1966 doctoraal Nederlands Recht, Utrecht
1966 opleiding Buitenlandse Dienst
1968 diverse posten binnen BZ
1983 directeur Atlantische Samenwerking & Veiligheidszaken
1986 ambassadeur te Canberra
1990 ambassadeur te Moskou
1993 directeur-generaal Politieke Zaken
1997 ambassadeur te Washington
2002 ambassadeur te Lissabon
2003 president-directeur Boeing bij de EU
