‘Binnen nu en 10 jaar is hij er’, zei de Rotterdamse hoogleraar transitiemanagement 21 november, op het uitverkochte seminar ‘Anders werken, anders organiseren‘ van Zipconomy.nl. ‘Als de huidige universiteiten niet meegaan in het kantelproces dat ik voorsta, denk ik dat ik het gewoon zelf moet doen. Ik wil in elk geval de luis in de pels worden van de huidige universiteiten.’
Fundamenteel
Rotmans was op het seminar om te vertellen over de fundamentele veranderingen die hij in de samenleving ziet. We leven niet in een tijdperk van verandering, zei hij, maar in ‘een verandering van een tijdperk’. Zoals hij ook beschrijft in zijn boek In het oog van de orkaan vertelde hij dat de wereld ‘veel sneller en fundamenteler verandert dan we allemaal vermoeden. En als u niet meeverandert, bent u er geweest.’
Zeldzaamheid
Dat klinkt onheilspellend, maar is niet iets om van wakker te liggen, denkt de inmiddels beroemde veranderdeskundige. ‘Laten we het vieren! Het is een zeer interessante tijd. Iedere generatie claimt dat in hun tijd veel verandert, maar zoals het nu is, dat is echt een zeldzaamheid. Steeds meer mensen zien dat we een enorme maatschappelijke ontwikkeling meemaken, die zijn weerga in de geschiedenis nauwelijks kent.’
Samenleving 3.0
Volgens Rotmans zijn we momenteel ‘het fundament aan het leggen voor de samenleving 3.0’. Dat is een vervolg op samenleving 2.0, waar we 150 jaar geleden aan begonnen, met de Industriële Revolutie. Drie grote veranderingen vinden momenteel plaats, zegt Rotmans. ‘Het weefsel van de samenleving verandert, de economie verandert structureel, en tegelijk is er een technologische revolutie. Dat leidt dan weer tot veranderingen in ons denken, en in ons organiseren.’
Duurzaamheid
De Nieuwe Realiteit van die samenleving 3.0 is in elk geval een meer duurzame dan de samenleving 2.0, benadrukt Rotmans. ‘Wij verspillen momenteel 99 procent van onze grondstoffen. Dat wordt nu afgestraft.’ Ook aan veel instituties zal een eind komen in de nieuwe samenleving, bezweert hij. ‘Dat is een natuurlijk opruimproces. Ik denk dat 3 van de 5 organisaties binnen afzienbare tijd zullen verdwijnen. Heel veel oude instituties weigeren zich aan te passen aan de nieuwe werkelijkheid. Om een voorbeeld te geven: in Amsterdam alleen al zijn 120 instanties betrokken bij de jeugdzorg. Recordhouder is één gezin, waar 23 instanties bij betrokken zijn! Dit soort systemen beperken ons steeds meer dan dat ze voor oplossingen zorgen.’
Darwinistisch
Volgens Rotmans zijn het niet de grootste organisaties die zullen overleven, noch de slimste. ‘Het zijn de meest adaptieve. Dat klinkt misschien heel darwinistisch, maar het zal zo blijken te gaan.’ Hij schetste vervolgens een economie 3.0, rondom woorden als ‘maatwerk’, ‘circulair’, ‘bottom-up’, ‘decentraal’, ‘bio-based’ en ‘CO2-arm’. ‘De groene economie is in Nederland nu nog maar zo’n 2 à 3 procent van de totale economie. Maar de groei is wel 30 procent per jaar. Als we nu eens aannemen dat daarvan maar de helft doorzet, dan nog maakt de groene economie in 2030 zo’n 22 à 43 procent van de totale economie uit.’
Innovatiecampussen
Wat nodig is, zegt Rotmans, zijn ‘hybride combinaties’: jonge bedrijven samen met oude, grote met kleine. ‘Eigenlijk moet je als politiek je innovatiebeleid daar op enten’, vindt hij. ‘Kijk naar Sabic in Bergen op Zoom. Zij hebben hun laboratoria opengesteld voor zzp’ers en start-ups. Dat is revolutionair, hoor, voor zo’n bedrijf. Maar het heeft uiteindelijk wel geleid tot een green chemistry-campus, waar veel open innovatie plaatsvindt.’ Ook het duurzame leerpark in Dordrecht vindt hij een goed voorbeeld.
Groene Gouden Eeuw
Er komt een nieuwe, groene, Gouden Eeuw aan, voorspelt Rotmans dan ook. ‘Vooral dankzij de digitale revolutie in de maakindustrie. Hoe wij dingen maken – en vooral: wie het maakt – zal dankzij de 3D-printer fundamenteel veranderen. Het enige is: de mens wil er nog niet zomaar aan. Als ik mijn moeder vertel dat ik een pizza heb gegeten uit een 3D-printer, gelooft ze me niet. Wat gaat daar in dan, vraagt ze. Dan zeg ik: korreltjes. En zij: “Getver!” Dat snap ik, maar het kán dus wel. Volgens mij wordt 3D-printen een revolutie groter dan internet.’
De tweede pinguïn
Volgens de transitiehoogleraar is voor verandering niet zozeer de eerste pinguïn die een nieuwe koers kiest van belang, maar juist de tweede pinguïn die de eerste volgt. De eerste is de kantelaar, maar de tweede zorgt dat er een beweging op gang komt. Het leidt er toe dat een nieuw soort leiderschap nodig is, zegt Rotmans. ‘Enerzijds geven ze richting, een wenkend perspectief. En dat is géén blauwdruk, meneer Rutte. Anderzijds gaat het om faciliterend en dienend leiderschap. Zorgen dat mensen de stap kunnen maken.’
Eigen universiteit
Binnen de huidige universitaire wereld is er weinig ruimte voor zulke revolutionaire gedachten, zei Rotmans. Uitgedaagd door een vraag uit de zaal kwam hij daarop met zijn plan voor een eigen universiteit. ‘Ik wil laten zien dat het wél kan.’ Of het lukt of niet, dat moeten we nog even afwachten. Maar over één ding is Rotmans wel heel zeker: ‘Dit wordt de meest fascinerende periode die we ooit hebben meegemaakt. Laten we dat vieren!’
Hoor Rotmans spreken over ‘een verandering van tijdperken’, tijdens een lezing van drie maanden geleden:
