Eerder stoppen met werken en toch over een goed pensioeninkomen beschikken? Die tijd is voorbij. Dalende beurskoersen, bezuinigingen en vergrijzing brengen het pensioen in gevaar. Wat nu? Plus: drie stellen over hun pensioendroom
In ieder geval twee keer, maar liefst drie keer per jaar, gaat Anja Kauffeld (48) met vakantie naar Tunesië. Daar hebben zij en haar Tunesische partner een vakantiehuisje. Elders in hetzelfde land hebben ze een stuk grond waar ze ooit een groot huis willen bouwen. “Later willen we permanent in Tunesië gaan wonen. Dat zou ook wel in dat vakantiehuisje kunnen, maar eigenlijk vind ik dat daarvoor niet comfortabel genoeg. Tegen die tijd willen we een groter huis.”
Kauffeld, hoofd beheer en ondersteuning bij de gemeente Den Haag, wil beslist niet tot haar 65e werken. “Dan heb je misschien ook nog heel wat gezonde jaren voor de boeg, maar voor mijn idee heb ik dan wel heel lang gewerkt. Ik zou er liever op mijn 55e uitstappen, maar dat zit er waarschijnlijk niet meer in.”
Kauffeld heeft heel wat collega’s op hun 55e of 57e verjaardag zien vertrekken. Vervroegd uittreden was jarenlang de normaalste zaak van de wereld. De jonggepensioneerden konden zich gemakkelijk overgeven aan het Zwitserleven-gevoel, want eerder stoppen met werken had financieel weinig consequenties.
Die tijd is voorbij. De rijksoverheid werkt op dit moment weliswaar aan gunstige vervroegde pensioenregelingen voor ambtenaren van 57 en ouder, maar dat is een tijdelijke maatregel die ingegeven is door bezuinigingen. Het ambtenarenapparaat moet afslanken en de handigste manier om dat te bereiken is oudere ambtenaren vrijwillig te laten opstappen, zodat hun jongere collega’s niet met gedwongen ontslag hoeven. Voor degenen die te jong zijn voor zo’n regeling – of het nu ambtenaren zijn of werknemers in het bedrijfsleven – ziet de toekomst er een stuk minder zonnig uit. De pensioenpremies die bestemd zijn om eerder te stoppen met werken zijn binnenkort niet meer fiscaal aftrekbaar. Daarmee slaat het kabinet twee vliegen in een klap. Deze maatregel levert direct geld op en leidt er tegelijkertijd toe dat mensen langer blijven doorwerken. Momenteel werkt slechts een paar procent van de Nederlanders door tot hun 65e. Die luxe kan een vergrijzende samenleving zich niet permitteren. Er moet gewerkt worden, liefst zo lang mogelijk.
Middelloon
De pensioenleeftijd is niet het enige probleem van de huidige generatie veertigers en (begin)vijftigers. Ook het pensioeninkomen is niet meer zo veilig als voorheen. De premies van lijfrenteverzekeringen – voor veel mensen de ideale manier om hun toekomstige pensioeninkomen op te vijzelen – zijn alleen nog maar fiscaal aftrekbaar bij een aantoonbaar pensioentekort. Bovendien kan het reguliere pensioeninkomen wel eens minder goed uitpakken. De meeste pensioenregelingen schakelen over van een eindloonregeling naar een middelloonregeling. Bij een eindloonregeling is de hoogte van de pensioenuitkering gebaseerd op het laatste loon dat iemand voor de pensionering verdient. Bij een middelloonregeling is het gemiddelde loon dat iemand in zijn hele loopbaan verdient het uitgangspunt. De overgang van eindloon naar middelloon betekent vooral voor goedbetaalde carrièremakers een forse aderlating.
Ook het pensioenfonds waar Kauffeld aan deelneemt stapt over op de middelloonregeling, maar zij ontspringt de dans. “Daar krijgen alleen mijn jongere collega’s mee te maken, ik niet. Mensen van mijn leeftijd blijven gewoon aanspraak maken op de oude eindloonregeling. Daar ben ik wel blij om.”
En ondertussen stijgen de pensioenpremies die maandelijks op het loon worden ingehouden. “Daar wordt wel over geklaagd, maar in wezen betalen we nu eindelijk weer een reële premie”, zegt Diede Panneman, actuaris bij pensioenconsultant Watson Wyatt. Door de gunstige beleggingsresultaten van de pensioenfondsen waren de premies jarenlang laag. Sommige fondsen zaten zo goed bij kas dat ze hun deelnemers konden verrassen met een ‘premieholiday’. Nu het slecht gaat op de beurs is er van de buffers van de fondsen weinig meer over en betalen werknemers weer de volle mep. “Dat is iets waar ik gelukkig weinig van merk,” zegt Kauffeld. “Ik weet wel dat ik sinds begin dit jaar een paar procent meer premie betaal en dat ik daardoor netto elke maand minder overhoud, maar het scheelt zo weinig dat ik niet eens weet om welk bedrag het gaat.”
Jobhoppen
Het zijn niet alleen macro-economische ontwikkelingen die tot een lager pensioen leiden. Individuele factoren zijn minstens zo belangrijk. Jobhoppen, een tijdje kiezen voor het zelfstandig ondernemerschap, in deeltijd werken, een ‘sabbatical’, ouderschapsverlof, scheiden, het is allemaal slecht voor het pensioen. “Hoe wilder je levensloop, hoe armer je wordt,” zegt Jan Latten, onderzoeker bij het Centraal Bureau voor Statistiek. “Mensen die scheiden moeten hun pensioen delen met hun ex-partners, dus die hebben later minder te besteden. Mensen die in een nieuwe relatie op latere leeftijd kinderen krijgen, kunnen zich geen vervroegd pensioen permitteren omdat ze een gezin moeten onderhouden. De groep vijftigers die nog pubers in huis heeft neemt de komende jaren sterk toe. Ons veranderde relatiegedrag heeft consequenties in de economische sfeer, dat is duidelijk.”
Ron Kulik (50), contractmanager bij een leverancier van telecom-infrastructuur, weet dat uit ervaring. Na een huwelijk van 16 jaar ging hij scheiden. “Ik moet het pensioen dat ik tijdens mijn huwelijk heb opgebouwd delen met mijn ex, dus dat scheelt me acht jaar pensioenopbouw.” Omgekeerd ontvangt hij straks geen pensioen van zijn ex-partner, want als zelfstandig ondernemer had zij geen pensioenregeling. Omdat Kulik en zijn toenmalige vrouw destijds samen voor hun kinderen wilden zorgen, ging hij een dag per week minder werken. Dat beviel zo goed dat hij nog steeds een vierdaagse werkweek heeft, ook al zijn zijn kinderen allang zelfstandig. “Leuk, maar alles heeft een prijs. Destijds koos ik ervoor om 20 procent salaris in te leveren en daarmee ook 20 procent pensioen.” Maar voor Kulik zijn er ook meevallers. Het pensioenfonds van zijn werkgever heeft onlangs besloten dat de eindloonregeling gehandhaafd blijft. Omdat het fonds toch moet bezuinigen, gaat de pensioenleeftijd bij Kuliks werkgever omhoog van 60 naar 62 jaar. “Maar dat geldt alleen voor degenen die na 1995 gingen deelnemen aan de regeling,” zegt Kulik. “Daar hoor ik niet bij, dus ik kan er nog steeds op mijn 60e uit.” Eigenlijk wil hij wel eerder stoppen, maar dat kan hij zich niet permitteren. “Bij ons kunnen mensen van 57 en ouder gebruikmaken van een mooie afvloeiingsregeling, maar dat is een tijdelijke regeling omdat we moeten inkrimpen. Als ik zo’n aanbod krijg doe ik het ook, maar dat zit er niet in.”
Zuid-Europa
Een pensioen van 70 procent van het laatste loon geldt in Nederland als norm. Dat komt netto neer op ongeveer 90 procent, waardoor mensen met pensioen kunnen zonder noemenswaardige inkomensachteruitgang. Tenminste, als ze die 70 procent halen. Voor Kauffeld zit 70 procent er alleen in als ze door blijft werken. Voor Kulik is 70 procent niet meer haalbaar. Hij weet nu al dat hij straks moet leven van 60 procent van zijn laatste loon. “Daar kan ik niet van leven als ik in een speedboot de wereld rond wil, maar mijn wensen zijn bescheiden,” zegt hij. Kulik en zijn huidige echtgenote willen straks hun ruime huis in de Randstad verruilen voor een flatje in de Achterhoek. Dat flatje wordt hun thuisbasis en ondertussen gaan ze met een camper door Europa trekken. Na een paar jaar reizen willen ze een huis kopen in Zuid-Europa. “Op een plek waar de zon meer schijnt dan hier en waar het leven minder duur is. Dan kunnen we prima leven van mijn pensioen en van de overwaarde van ons huidige huis.”
De tijd dat gepensioneerden genoegen namen met een plekje achter de geraniums is voorbij. Ouderen voelen zich langer jong en gedragen zich daar ook naar. De praktijk leert dat mensen na hun pensionering dezelfde levensstijl hanteren als in de jaren daarvoor. Wie nu veel uit eten gaat, doet dat straks ook. Wie nu graag reist, blijft dat later ook doen, misschien zelfs wel meer. “Je kunt niet alles hebben,” zegt pensioenconsultant Panneman. “Je kunt je toekomstige pensioeninkomen wel verbeteren door zelf te sparen of te beleggen, maar het is de vraag of je dan ook nog eerder kunt stoppen met werken.” Eerder stoppen met werken betekent namelijk niet alleen dat mensen een paar jaar inkomen mislopen, in die jaren wordt er ook geen pensioen opgebouwd. “Het zij zo,” zegt Panneman. “Die luxe voorziening van stoppen op je 58e en toch een goed inkomen houden zit er voor de werknemers van nu gewoon niet meer in.” Financieel publicist Adriaan Hiele is optimistischer. “Mensen hebben vaak veel meer geld dan ze denken. Een pensioenvoorziening, een eigen huis, een erfenis in het verschiet. Ze moeten de toekomst niet zo somber inzien. Als ze maar snel beginnen met sparen.”
60 +
Elly Gerritzen (61) en Herman Gerritzen (68). Haar beroep rechter en vice-president Rechtbank Amsterdam Zijn beroep art-director Haar pensioen sinds medio 2002. Zijn pensioen bouwt langzaam af
Elly Gerritzen: “Deze maand gaat mijn expositieruimte voor vormgeving, toegepaste en conceptuele kunst open. Ik heb altijd wel belangstelling voor kunst gehad maar pas het laatste jaar ben ik er intensief mee bezig. Met de expositieruimte hoef ik niet per se geld te verdienen, maar het is ook zeker geen vrijblijvende hobby. Kunstenaars dragen gewoon een percentage af als er wordt verkocht.
“Ik ben ruim een jaar geleden gestopt bij de Rechtbank in Amsterdam. Daar kon ik gebruikmaken van een speciale vut-regeling. Als ik een jaar langer had gewerkt, was mijn uitkering beduidend hoger geweest. Maar we zijn tweeverdieners en dan kun je wat lijden. Ik realiseer me dat dat luxe is.
“Mijn man is zijn hele leven artdirector geweest en heeft een goed pensioen. Zelf heb ik weinig opgebouwd. Ik was midden dertig toen ik rechten ging studeren en heb eigenlijk alleen de laatste tien jaar pensioen gespaard.
“Ik heb nooit lang achter elkaar hetzelfde werk gedaan. Wat ik nu doe voelt dan ook niet als een afsluiting van een werkend bestaan, maar als een nieuwe fase in mijn leven. Mijn man heeft veel meer moeite met het feit dat hij niet meer werkt. Hij heeft altijd hetzelfde beroep uitgeoefend. Dan voelt dat anders. Ik kan het makkelijker afsluiten.
“Ik vind mijn welzijn het belangrijkst, maar wil er wel een redelijke levensstandaard op na kunnen houden. Je wensen veranderen niet na je pensioen. En vrije tijd kost geld. Dus het leven wordt alleen maar duurder.”
50 +
André de Reus (58) en Gerda de Reus (56). Haar beroep huisvrouw Zijn beroep directeur en eigenaar van ATIR, makelaar in schoonmaakdienstverlening Pensioen over 7 jaar
André: “Ik werk sinds mijn 55e vier dagen. Over drie jaar ga ik drie dagen werken en op mijn 65e stop ik helemaal. Dat zou ik al eerder hebben gedaan, maar ik vind het nog veel te leuk om door te gaan. Voordeel is dat ik de komende jaren meer inkomen heb.
“Straks ga ik mijn specialistische managementkennis inzetten voor buitenlandse projecten, bijvoorbeeld het schoonmaakonderhoud in buitenlandse ziekenhuizen op poten zetten. En ik blijf lesgeven in mijn vakgebied. Dat ga ik maximaal drie dagen doen. Verder koop ik een oude auto – ik ben een Volvo-freak – en ga tijd met mijn vrouw en drie kleinkinderen doorbrengen.
“Over mijn pensioen ben ik voor het eerst gaan nadenken toen ik manager was van een groot schoonmaakbedrijf en mijn baas me extra wilde belonen. Hij zei: ‘Ik kan je een fiscaal onaantrekkelijke winstuitkering geven of pensioen voor je inkopen.’ Ik was pas 35 en dacht: ‘Wat moet ik met dat pensioen?’ Tot op de dag van vandaag ben ik hem nog dankbaar hiervoor.
“Op aanraden van een persoonlijk adviseur heb ik gespreid pensioen ingekocht bij drie verschillende verzekeringsmaatschappijen. Ik heb gekozen voor een gegarandeerde uitkering met extra rendementsbelasting. Aandelen wilde ik niet. Ik vind pensioen zo belangrijk dat ik niet te veel risico wil lopen. Daar was mijn vrouw het mee eens.
“Ik ben net op tijd begonnen om in 25 jaar een redelijk bedrag te kunnen sparen. Daarvoor heb ik wel altijd veel premie moeten betalen. Ik krijg straks tot mijn 80e jaarlijks 50.000 euro, zodat we er een zelfde manier van leven op kunnen nahouden. Je geeft na je 65e minstens zoveel uit, alleen zijn de lasten lager. Ik heb mijn pensioen er niet op ingericht om mijn twee kinderen wat na te laten.”
40 +
Annelies Vogelaar (45) en Fred Vogelaar (40). Beroep beiden eigenaar van Administratiekantoor Heatherhouse Pensioen over 10 jaar
Annelies Vogelaar: “Toen mijn vader overleed, besefte ik dat ik niet tot mijn 65e wil werken. Ik wil stoppen
als ik nog lichamelijk jong ben. Dat betekent dus tien jaar eerder ophouden. Mijn man ziet dat ook wel zitten, hoewel hij misschien de eerste jaren nog zal door-
werken. Hij is dan pas vijftig.
“Zeven jaar geleden hebben we ons huis in Zweden gekocht. Op de terugweg van onze vakantie in Finland zeiden we voor de grap tegen elkaar: wat zou een
huis hier nu kosten? Dat bleek dus twee keer niks. Thuis hebben we een muntje op de landkaart gegooid. Binnen een week hadden we het huis gekocht.
“Daarvoor hebben we een extra hypotheek op onze woning in Nederland genomen. Dat deel
hebben we sinds kort afgelost. Straks gaan we leven van hetgeen we nu sparen. Via een
Zweedse bank stoppen we al jarenlang geld in een aandelenpakket dat we tot uitkering laten komen afhankelijk van de koersen op dat moment. Ons huis in Nederland, dat nu al zo´n drie keer over de kop is, zullen we verkopen en dat is ons startkapitaal. En dan hebben we nog onze pensioenen.
“De bank heeft ons al een paar keer voorgerekend hoe we er tegen die tijd voor staan. We verwachten dat we iets lager uitkomen, op twee keer modaal. Maar ook onze lasten zullen lager zijn. We willen zelfvoorzienend worden, met een moestuin, een kas, een windmolen en zonne-energie.
“Met kinderen had het er waarschijnlijk allemaal anders uitgezien. Mijn man heeft alleen zijn vader nog. Ik heb mijn moeder nog en een zus en een broer. Ons huis staat dertienhonderd kilometer hier vandaan. Dat is te doen.”
Pensioen-tekort?
Op de jaaroverzichten van uw pensioenfonds(en) wordt de hoogte van uw toekomstige pensioen vermeld. Is dat bedrag voldoende?
Kijk naar uw huidige uitgavenpatroon en vraag u af hoe dat er straks uit zal zien. Het is wijs om ervan uit te gaan dat u er straks dezelfde levensstandaard op na houdt, maar de kans is groot dat sommige kosten verdwijnen. De kinderen gaan de deur uit en de hypotheek is op een goede dag afgelost. Toch een pensioentekort? Dat kunt u straks wellicht aanvullen door uw huis te verkopen en kleiner te gaan wonen. Misschien is dat niet nodig, omdat u op een flinke erfenis kunt rekenen. De huidige generatie 70-plussers gaat hun kinderen forse bedragen nalaten. Extra pensioen opbouwen via uw werkgever is ook een goede manier. De werkgever houdt dan extra pensioenpremie in op het brutoloon. Er mag jaarlijks maximaal 2 procent opgebouwd worden. Ook een lijfrenteverzekering kan een oplossing zijn. U betaalt nu een premie en in ruil daarvoor ontvangt u straks periodieke uitkeringen. Als u een pensioentekort hebt, mag u de premie aftrekken van de belasting. Op de website van de belastingdienst (www.belastingdienst.nl) vindt u een rekenprogramma, waarmee u gemakkelijk kunt uitrekenen of u voor aftrek in aanmerking komt. In dat geval betaalt u straks inkomstenbelasting over de uitkering. Als aftrek er niet in zit, is de uitkering te zijner tijd onbelast. U kunt ook zelf sparen of beleggen. U betaalt dan 1,2 procent vermogensrendementsheffing in box 3. In deze box geldt een vrijstelling van 18.146 euro per persoon.
Toch een goed pensioen?
Koop nu een huis in Italië
In Italië is de belastingdruk laag en zijn de huizen nog goedkoop. Koop nu een huis en emigreer zodra u met pensioen gaat. Op die manier kunt u met een lager inkomen toch nog riant leven. Helemaal als u een huis kiest met een akkertje erbij, zodat u niet meer naar de supermarkt hoeft voor groente en aardappelen.
Zoek een partner
Stellen met twee inkomens kunnen zich financieel veel meer permitteren dan alleenstaanden en ze krijgen straks twee pensioenen. Misschien zit er op termijn ook nog een nabestaandenuitkering in, boven op uw eigen pensioen. Deze tip is alleen effectief als beide partners werken. En als ze bij elkaar blijven, want scheiden is slecht voor het pensioen.
Ga snel middelen
Middelen betekent dat u elke maand automatisch een vast bedrag laat overmaken naar een beleggingsfonds. Als de koersen hoog zijn, betaalt u veel voor uw aandelen, maar als ze dalen, krijgt u lekker veel aandelen voor uw geld. Begin vandaag nog met middelen, adviseert financieel publicist Adriaan Hiele, die zelf al jaren op deze manier belegt. Als u kiest voor een wereldwijd beleggingsfonds bent u verzekerd van een goede spreiding.
