Cor Boonstra zal niet de geschiedenis ingaan als de man die Philips van de ondergang redde. Toch nam hij acht jaar geleden een gedurfde en omstreden beslissing door te investeren in de medische divisie. Laat nou net die divisie de parel aan de kroon van Gerard Kleisterlee zijn.
In de wachtkamer van de afdeling radiologie van het Lutheran General kinderziekenhuis, gevestigd in een buitenwijk van Chicago, heerst een gespannen rust. Kinderen spelen lusteloos met het speelgoed op tafel. Ouders wachten zwijgend tot ze met hun kinderen worden geroepen voor het gevreesde onderzoek, of misschien de nog meer gevreesde uitslag van het onderzoek. Het aquarium in de hoek en de onvermijdelijke tv met cartoons in de andere hoek worden door iedereen genegeerd. Verderop in de gang is een wereldprimeur van Nederlandse makelij te vinden. Het Lutheran is het eerste ziekenhuis dat is uitgerust met een ambient radiology suite van Philips. De splinternieuwe CT-scanner staat in een kamer waar op de muren en zelfs het plafond enorme beeldschermen zijn aangebracht. Op de schermen vliegen grappige groene ruimtewezens af en aan. De bedoeling van de kamer is om de kinderen tijdens het onderzoek gerust te stellen. Ze mogen zelf een stripfiguur uitkiezen. In de tijd die ze in de scanner doorbrengen zien ze de avonturen van hun stripheld. Wanneer ze stil moeten liggen en de adem inhouden, doet de stripfiguur op de muur het voor. Samen tellen de stripfiguur en het tot vijf: klik, foto gemaakt. De radiologiekamer is de trots van Philips Medical Systems, de medische divisie van het elektronicaconcern. Philips wil demonstreren dat het goed luistert naar de wensen van de ziekenhuisdirecties. “Door de kinderen gerust te stellen kan het aantal mislukte scans omlaag,” zegt John McFadden, hoofd radiologie van het Lutheran. “Als kinderen te nerveus zijn, moeten ze volledig worden verdoofd. Met deze ruimte willen we het aantal verdovingen terugbrengen.” MacFadden steekt niet onder stoelen of banken dat de kamer onderdeel is van de concurrentiestrijd tussen de verschillende ziekenhuizen in de regio. “Als ouders het idee hebben dat ze hier de allerbeste zorg voor hun kind krijgen, komen ze bij ons.” Philips-directievoorzitter Gerard Kleisterlee komt tegenwoordig regelmatig bij ziekenhuisdirecties over de vloer. Bijna ongemerkt is ‘Medical’ uitgegroeid tot een van de belangrijkste divisies van Philips. Dat is des te opvallender omdat de divisie acht jaar geleden nog een kasplantje was dat elk moment uit de grond kon worden getrokken. Dat dat niet gebeurde – en dat Medical de weg insloeg naar de huidige marktpositie – is de verdienste van de toenmalige topman Cor Boonstra.
Kasplantje
Een cruciaal moment was het jaarlijks strategiecongres van Philips in het najaar van 1997. Boonstra, een jaar eerder aangetreden als Philips-topman, zag de ontwikkeling van het bedrijf somber in. Bij Consumentenelektronica was alweer de zoveelste saneringsoperatie aan de gang. Op de effectenbeurs was bovendien weinig waardering voor het fonds. “Philips moet groeien,” verklaarde Boonstra binnenskamers. Maar niemand wist hoe.Tijdens deze strategy review meeting luidde Hans Barella, hoofd Medische Systemen, de noodklok. De divisie dreigde door de consolidatie in de markt te worden weggevaagd. Sinds het begin van de eeuw, toen Philips zijn eerste röntgenbuizen op de markt bracht, had Medische Systemen een marginaal bestaan geleid. In 1987 kwam het zelfs bijna tot een verkoop van de afdeling aan branchegenoot Marconi. Het inzakken van de Dow Jones in dat jaar (‘Zwarte Maandag’) zette een streep door de transactie. Maar sindsdien was de situatie nauwelijks verbeterd. “De divisie zat tussen tafellaken en servet,” zegt Jan Oosterveld, in 1997 hoofd Corporate Strategy bij Philips. Boonstra en Oosterveld stonden voor een moeilijke keuze. De marktpositie was kwetsbaar. Van oudsher was Philips goed in röntgen, maar verder had het bedrijf een beperkt productaanbod. Naar verwachting zou een integratie op gang komen: CT, MR, PET en echo (verschillende manieren om een lichaamsscan te maken) zouden steeds meer worden samengevoegd in één apparaat, met slimme software om de verschillende beelden te combineren. De enige manier voor Philips om zich in deze markt te kunnen handhaven, was deze technieken in huis te halen. Toch lagen er kansen in de markt voor medische apparatuur. “Het is een grote en weinig cyclische markt,” zegt Oosterveld. “Met een vraag die eigenlijk oneindig kan blijven groeien, want iedereen vindt zijn gezondheid belangrijk. Bovendien een markt waar het Philips-merk sterk aanwezig was.” Door de vergrijzing zal de markt ook de komende decennia in omvang blijven toenemen. Boonstra besloot de sprong te wagen. Eind jaren negentig verkocht Philips onder meer de film- en muziekdivisie Polygram en het softwarebedrijf Origin, waarmee meer dan tien miljard euro binnenstroomde. Een deel daarvan kon worden gebruikt voor de medische divisie. Oosterveld: “Ik zei destijds tegen Hans Barella: ‘Stel dat Sinterklaas zou bestaan, wat zou je dan op je verlanglijstje zetten?’” Tussen 1998 en 2001 kocht Sinterklaas voor vijf miljard euro aan medische bedrijven: ATL Ultrasound, ADAC Laboratories en Agilent (een voormalig onderdeel van computermaker HP). Met als klap op de vuurpijl de acquisitie van Marconi Medical Systems, precies hetzelfde bedrijf waar de divisie eerder aan verkocht had zullen worden.
Leugendetector
Paul Smit dribbelt over de Philips-stand op RSNA, een monsterlijk grote beurs voor radiologen die elk jaar in Chicago wordt gehouden. Smit is hoofd strategie en businessontwikkeling bij de medische divisie. Telkens staat hij stil bij een van de enorme scanners die op de stand staan uitgestald. “Dit is de eerste waarin SPECT en CT zijn gecombineerd,” zegt hij bij een van de scanners. En bij een andere: “Deze MR-scanner is zo sterk dat je de hersengolven kunt meten. Daarom kun je hem ook gebruiken als leugendetector.” Smit is al weer verder. “Deze baby heeft 10.000 keer de kracht van het aardmagnetisch veld.” Hij wijst naar een half open scanner, die gebruikt kan worden als patiënten te veel last hebben van claustrofobie om het anderhalve meter lange tunneltje van een normale MR-scanner door te gaan. De zijkant van de scanner is daarom open gelaten. “Er staat een kracht op van zestig ton,” zegt Smit. “Vergelijkbaar met het gewicht van vier autobussen.” De ‘baby’s’ van Smit zijn het resultaat van het integratieproces na de koopwoede van Philips in de jaren 1998-2001. In korte tijd is de divisie in omvang meer dan verdubbeld. Philips levert een scala aan scanners en andere medische analyseapparaten. Met inmiddels een stevige plaats in de mondiale topdrie, na GE en vóór Siemens. Omdat de meeste aangekochte bedrijven in de VS zaten, is de divisie nu grotendeels in dat land gevestigd. De twee hoofdkantoren van Philips Medical Systems zijn te vinden in Andover, Massachusetts, en Best (vlakbij Eindhoven). “De markt voor deze apparatuur is dertig miljard euro groot,” zegt Smit. Philips heeft daarvan met een omzet van ongeveer zes miljard een substantieel deel in handen. “Maar wat het zo aantrekkelijk maakt, is dat het een groeimarkt is,” aldus Smit. De afgelopen jaren nam de markt met gemiddeld vier tot vijf procent per jaar in omvang toe. De komende jaren kan de groei nog oplopen: de uitgaven aan gezondheidszorg zullen in de westerse landen, mede door de vergrijzing, blijven toenemen. Bovendien speelt de markt zich tot nu toe in een beperkt aantal landen af. Zeventig procent van de uitgaven aan gezondheidszorg is afkomstig van slechts vijf landen: de VS, Japan, Duitsland, Frankrijk en Italië (de VS neemt ongeveer de helft van de mondiale uitgaven voor zijn rekening). Als het inkomen in andere landen stijgt, zullen de uitgaven aan gezondheidszorg naar verwachting meestijgen. Ook ziekenhuizen in de miljoenensteden in China en India zullen met de baby’s van Paul Smit aan de slag willen gaan.Om het belang van de radiologiebeurs te onderstrepen lopen talloze Philips-bobo’s in Chicago rond. Een daarvan is Jouko Karvinen, de opvolger van Hans Barella als hoofd van Philips Medical. De 47-jarige Fin blaakt van zelfvertrouwen. “Mijn persoonlijke doelstelling is dat de medische divisie uitgroeit naar éénderde van de totale Philipsomzet.” Eerder had het bedrijf al bekendgemaakt dat het de omzet in enkele jaren wilde laten groeien tot tien à twaalf miljard euro. Hoe denkt Karvinen dat te realiseren? “Door snellere en betere productontwikkeling. Door het tot ontwikkeling brengen van nieuwe markten. En door meer service. Uit onderzoek dat we hebben gedaan bleek dat de beslissing om een scannerinstallatie te kopen meestal gebaseerd is op de kwaliteit van de aftersales service.”
Groeimogelijkheden
Toch kunnen de doelstellingen gerust ambitieus worden genoemd. Een groei naar tien à twaalf miljard euro is bijna een verdubbeling van de huidige zes miljard. Tot nu toe is van de door Boonstra zo gewenste omzetverbetering nog niet veel terechtgekomen. De vraag is hoe Philips de snelle groei wil gaan bewerkstelligen: autonoom of via acquisities? “Ik kan nu geen uitspraken meer doen over Philips,” zegt ex-strategiechef Jan Oosterveld die inmiddels is gepensioneerd. “Maar de berichten in de krant over de recente verkopen van aandelen Vivendi en Atos Origin zijn veelzeggend. Nieuwe acquisities zijn niet uit te sluiten.” Oosterveld denkt daarbij in de eerste plaats aan kleinere aankopen om de laatste ‘gaten’ in het productgamma op te vullen. Oosterveld: “Maar vergis je niet, de mogelijkheden voor autonome groei zijn aanzienlijk. Er komen voortdurend nieuwe technieken en toepassingen bij. Daarnaast groeit de markt in geografische zin, met name in Azië.” Tot de nieuwe technieken waar Philips mee bezig is, hoort het veelbelovende veld van de molecular imaging. Samen met universiteiten en biochemische bedrijven wordt gewerkt aan stoffen – agents – die zich kunnen hechten aan bepaalde eiwitten. De agent In-Zevalin bijvoorbeeld, eenmaal ingebracht in het bloed, hecht zich uitsluitend aan de kankercellen van bepaalde vormen van lymfekanker. Doordat In-Zevalin een zwakke gammastraling uitstraalt, kunnen kankercellen op deze manier zeer nauwkeurig worden opgespoord en bestraald. Op termijn kunnen agents zelfs worden voorzien van chemicaliën, zodat ze een chemokuur ‘op locatie’ kunnen uitvoeren in plaats van (zoals nu) een kuur die het hele lichaam ziek maakt. Tijdens de RSNA-beurs liet Philips een lijst zien met een dozijn agents die inmiddels door de FDA zijn goedgekeurd, met nog enkele dozijnen in een voorbereidend stadium. Paul Smit ziet nog meer groeimogelijkheden, bijvoorbeeld op het gebied van de ‘klinische automatisering’ of ‘hospital-IT’. Net als in Nederland is het in de meeste Amerikaanse ziekenhuizen bedroevend gesteld met de automatisering van de medische processen. “Nog geen vier procent van de ziekenhuizen heeft daar een goed systeem voor,” zegt Smit. De beelden van de scanners komen nu terecht in grote databanken, maar het zou veel beter zijn als ze werden verwerkt in digitale patiëntendossiers die door alle betrokken artsen kunnen worden geraadpleegd. Philips ziet hier een groeimarkt in het verschiet liggen. “Een marktpotentieel van twintig miljard euro,” zegt Smit. Inmiddels is een alliantie van start gegaan met Epic, een belangrijke softwareleverancier in de medische sector, om de gegevens van de scanners van Philips te kunnen integreren met de programmatuur van Epic. Zowel klinische automatisering als moleculaire imaging zijn veelbelovende maar prille gebieden. Tot een omzetverdubbeling en de door Boonstra gewenste groei van Philips zullen ze voorlopig niet leiden. Analisten twijfelen er niet aan dat nieuwe overnames in de maak zijn. “Groeien naar tien miljard euro gaat niet lukken zonder acquisities,” zegt Eric de Graaf, analist bij de effectenbank Petercam. Te denken valt volgens De Graaf aan de medische divisie van Agfa, in België.
Oorlogskas
Analist Marc Kennis van Van Lanschot heeft een rekensommetje gemaakt. Autonome groei van de divisie kan de komende jaren waarschijnlijk één miljard extra omzet opleveren. Om nog vijf miljard te groeien (via acquisities) zou het bedrijf een ‘oorlogskas’ van zes miljard euro nodig hebben. Naast de aandelen Vivendi, Atos Origin en ASML die Philips al van de hand heeft gedaan, zal het bedrijf de komende tijd daarom nog flink wat meer tafelzilver in de verkoop moeten gooien. Achteraf gezien denkt Kennis dat de keuze van Boonstra in 1997, om de kaarten op de medische divisie te zetten, verstandig is geweest. “De consumentenelektronica is geen stabiele winstfactor. De divisie halfgeleiders heeft op zijn beurt te maken met een grote volatiliteit. Met de medische divisie is daar nu een stevige pilaar naast gezet.” In de toekomst zouden we dat terug moeten zien in stabielere winstcijfers voor het bedrijf. De risico’s die aan het fonds kleven worden kleiner. “Dat zou op zijn beurt moeten worden erkend door de beleggers,” zegt Kennis. “Met een hogere koers als gevolg.” Ook De Graaf van Petercam is positief. “Feitelijk is Philips de afgelopen tien jaar een heel ander bedrijf geworden. Je ziet het alleen nog niet terug in de omzet- en de winstcijfers. Maar Philips heeft nu goede papieren om te kunnen groeien. Dat was tien jaar geleden wel anders.”
