De ondernemingen van de 21e eeuw hebben een broertje dood aan geestdodende bedrijfsstructuren. Management Team portretteert de opkomende sterren van de Nederlandse economie. Deze keer: internetuitgeverij Gopher.
Knabbel en Babbel. Overal kom je ze bij internetuitgeverij Gopher uit Groningen tegen. Op tafels, kasten en posters, waar je ook kijkt. Niet zo vreemd. Gopher is de Amerikaanse naam van de Amerikaanse grondeekhoorn.
Toch een vreemde naam voor een stel hemelbestormers. Want hemelbestormers, dat willen ze in Groningen zijn, vertelt ceo Danny Jolink. “We willen de traditionele uitgeverswereld op zijn grondvesten laten trillen. Wij zijn de piraten van de waardeketen, omdat we die helemaal door elkaar hebben geschud.” Met die waardeketen doelt hij op alle schakels tussen schrijver en consument die gezamenlijk 85 procent van de boekenprijs opslokken. Dat geld verdwijnt in de monden van vormgevers, literair agenten, redacteuren, uitgeverijen en vooral van boekhandelketens. Gopher geeft 20 procent van de royalty's aan zijn auteurs. Dat kan, doordat consumenten rechtstreeks op de site van de internetuitgeverij kopen.
“Wij zijn de anarchisten van de uitgeverijwereld,” vindt operational manager Annette Kroes. “Bieden iedereen op een laagdrempelige wijze de mogelijkheid om zijn zielenroerselen kenbaar te maken.” Jolink knikt instemmend. Van auteur uit het Gopher-fonds werd hij ceo. Hij weet dus als geen ander wat auteurs voelen: “Schrijven is toch een vorm van zelfbevrediging. Van ijdelheid. Gopher verkoopt onsterfelijkheid op de boekenplank.” Offringa: “Mensen komen soms met taart en champagne hun boek ophalen. Hun droom is uitgekomen, ja, misschien zijn we wel een droomfabriek.”
Zappa
Twee clubfauteuils, globes op pootjes en namaak-eiken boekenkasten. Daarin onder meer een reeks van Parool/Life, een half metertje Meesters der Schilderkunst, een groot deel van de 140 Gopher-uitgaven en een bonte verzameling lege whiskyflessen. Het kantoor van Gopher-oprichter en chief creative officer Hans Offringa (44) moet de uitstraling hebben van een British library. Een drietal vijfpoots bureaustoelen heeft een heel wat minder voorname uitstraling. Ook een serie ingelijste publicaties over Frank Zappa zul je niet snel in een rustieke Engelse club of hotellounge tegenkomen. Zappa is Offringa's idool en zijn leven lijkt een weerspiegeling van de Zappiaanse conceptual continuity of life. In gewoon Nederlands: een leven van veel van hetzelfde, maar dan steeds weer net even anders. Dat van Offringa draait om communicatie. “Ik ben een talig mens.”
Al als achtjarige schreef hij de schoolkrant vol. Nadien was hij betrokken bij het opzetten van Viditel en Teletekst, deed multimedia communicatieprojecten en startte een eigen communicatieadviesbureau. Telkens zocht hij uitdagingen in nieuwe media. “Ik was een van de eerste abonnees van Euronet. Nieuwe communicatietechnieken fascineren mij.” In de avonduren schreef hij een sleutelroman over zijn leven: Het huis. Toen hij hoorde welke honorering hij daarvoor kreeg, trok hij zijn boek bij de uitgever terug. Duizend gulden voorschot en 2 procent royalty's. De uitzuigers. Had Frank Zappa niet gezegd dat mensen voor hun creatieve uitwerpselen veel beter beloond moesten worden? Daarbij, als je voor een boek zo weinig betaald kreeg, kon hij dat net zo goed zelf uitgeven.
Dat zou gebeuren. Nadat hij Joost ten Zijthoff van het Reprografisch Centrum Groningen (RCG) tegen het lijf was gelopen. Die vroeg hem of hij als communicatiespecialist niet wist wat hij met zijn digitale drukkerij op internet kon doen. Boeken op bestelling, bedachten ze. Dat moest werken. In steeds een oplage van één exemplaar. Als probeersel smeet Offringa direct zijn eigen pennenvrucht op het net. Om te zien of het idee werkte. Prijs: 49 gulden 95. Twintig procent van de royalty's was voor hem. En ja hoor. Het liep. Op 9 september 1997 was Gopher, de gemuteerde Groningse grondeekhoorn, dan ook geboren. Een drukkerij die boeken print on demand, op het moment van bestelling, en ze voorziet van een persoonlijk voorwoord als de koper daarom vraagt. Ten Zijthoff fungeert als opperhoofd productie en logistiek, Offringa werpt zich op als creatief directeur. Hun bedrijfsslogan: 'Gopher, where tradition meets innovation'.
Schotland
Dat bleek een gouden combinatie. Gopher groeide als eekhoorntjesbrood en had met spoed iemand nodig “die van de internetuitgeverij een echt bedrijf moest maken,” aldus Offringa. Hij vond die begin 2000 in zijn auteur Danny Jolink, voormalig vice president corporate development bij Pink Roccade. Die zette een strategisch businessplan op en werkte de internationalisering uit. Want een site op het wereldwijde web is hartstikke leuk, maar als je daarop alleen Nederlandse titels aanbiedt, dan beperk je de markt wel erg, zag Jolink. Met Engelse boeken kun je die flink vergroten, en omdat Offringa erg into Scotland was, hij kende daar verschillende mensen, besloot de eekhoorn de stap overzee te wagen. Naar het Schotse Elgin, een vlek nabij Aberdeen, in de buurt van Loch Ness. Daar richtten ze zich op de productie van gemiddeld vijftig titels per jaar. Goed fonds, vindt Offringa. “Ik denk dat we de nieuwe John Grisham te pakken hebben. Jon Symons, onthouden die naam.”
Ten Zijthoff besloot Gopher te verlaten. Hij wilde liever zijn handen vrijhouden voor zijn eigen drukkerij. Jolink had intussen enkele investeerders binnengehaald. Net op tijd, geeft hij toe, want venture capitalists zijn erg trendgevoelig. B2c via internet, het doet hen nu bij voorbaat griezelen. “Maar je ziet dat het werkt. Alleen al aan de boekenverkoop verdienen we 2 tot 3 miljoen gulden. Soms gaan hier wekelijks drieduizend titels de deur uit.”
Jolink waakt tevens over het behoud van de bedrijfscultuur. Want Gopher, het moet wel leuk blijven, waarschuwt vormgever Erik Snelleman, als hij zijn koptelefoon met gothic-muziek heeft afgezet. “We moeten groeien als mensen, niet qua aantal mensen.” Tuurlijk, structuren zijn prima, je kunt er efficiënter door werken, knikt software engineer Peter Kooi, maar kaders mogen zich niet ontpoppen als keurslijven. Jolink doet er vandaar alles aan de “open, informele en extraverte sfeer” te behouden. Dat betekent onder meer dat iedere werknemer verplicht aanwezig moet zijn op de 'Weekopening' op maandagochtend negen uur. Dan vertelt iedereen over zijn dagelijkse bezigheden en worden bedrijfsbeslissingen besproken.
Zo wilde Jolink graag dat er tijdens de vrijmibo niet meer drankjes werden genuttigd dan twee biertjes per persoon. Want stel dat iemand met een flinke slok op onderweg naar huis een ongeluk krijgt. De Gopherianen moesten hun lachen inhouden. Van betutteling moeten ze niks weten. Net zoals het voorstel de werkuren iets meer te reguleren. “Ik moet er nog wel eens aan wennen dat niet iedereen hetzelfde bioritme heeft.”
Bedorven kiwi
Een grote kantoorzaal in een Gronings bedrijfsverzamelgebouw. In de ruimte vind je twee flipperkasten, een nog levende jukebox, een bejaarde televisie en andere audio uit de oude doos. Meegesleept door het personeel om een woonkameridee te verwezenlijken, verklaart Offringa. “Als mensen hun werk mee naar huis moeten nemen, mogen ze ook hun huis mee naar het werk nemen.” Het studentikoze rommelkarakter wordt nog eens versterkt door bergen boeken die in dozen en op pallets onder tafels en rondom de zithoek staan. Bestsellers, wachtend op verzending. Blijkt. Die gaan kennelijk niet on demand, maar op de traditionele manier in grote oplages via offset, verduidelijkt softwareontwerper Peter Kooi. Veel goedkoper. “Exemplaren met een persoonlijk voorwoord of andere personalized kriebeltjes, die boeken blijven we er gewoon een voor een naast drukken.”
Ongeveer in het midden van de ruimte zit de afdeling sales en uiterst links de driekoppige uitgeverij. Hun werkeiland is omringd door de fletse omslagen van bijna alle uitgaven. Een groot aantal bungelt aan touwtjes aan de muur. “Je kunt de titels verdelen in vier groepen,” zegt uitgeefster/editor Jitske Kingma. Reisverhalen, lief en leed, managementliteratuur en overig. Leed is vooral populair en behelst het merendeel van de vijftien manuscripten die gemiddeld wekelijks bij haar op tafel ploffen. Iedereen krijgt antwoord. Geen standaardbrief, maar een gemeend advies. Met auteurs waarmee Gopher het ziet zitten, volgt een gesprek. Soms blijken dat omaatjes en gepensioneerde mijnheren die bibberend van de zenuwen soms met een rollator het pand binnen schrijden, vertelt Kingma. Dat is wel eens even schrikken. Maar er zijn ook genoeg jonge schrijvers en dichters. Maar pas op: “Wij spoelen niemand door de plee en nemen iedereen serieus. Je kunt toch niet tegen een mevrouw die over haar incestverleden schrijft, zeggen dat zij een waardeloos verhaal heeft geschreven.”
Haar tip voor reisboekenschrijvers: “Eet een bedorven kiwi, zet de verwarming op 35 graden, strooi zand in je toetsenbord en zet tropische muziek op. Dan komt de sfeer vanzelf wel terug.” Assistent-uitgeefster Loes Damhof: “Als je goed zoekt, vind je soms juweeltjes. Die willen we uit de modder halen. Je moet ook iets willen zien.” Wenst een auteur dat er niet aan zijn pennenkindje wordt geknoeid, dan kan hij toch nog zijn boek laten uitgeven. Maar dan wel eekhoornloos. Offringa. “Nu verwijzen wij zo iemand naar onze dochter Mijn Eigen Boek in Zwolle, waar hij zelf de prijs voor publicatie mag bedingen. Bij Gopher betaalt een schrijver eenmalig 2500 gulden. Daarvoor krijgt hij/zij onder meer gratis advertentieruimte op de Gopher-website, bij communities en andere themasites die betrekking hebben op de inhoud van het boek. Op www.gopher.nl kunnen ze bovendien precies bijhouden wie wanneer zijn boek heeft gekocht. Corresponderen met lezers via het net is ook mogelijk. Bijvoorbeeld naar aanleiding van een recensie die op de site is verschenen. Offringa: “Ze mogen hun lezers eveneens een mailtje sturen met de mededeling dat er binnenkort weer een boek van hen verschijnt. Er is een 1-op-1 relatie tussen auteur en lezers.”
Literaire prijzen of zelfs nominaties heeft Gopher nog niet gekregen. Het blijft de droom van Damhof ooit de nieuwe Grunberg uit de modder op te graven. Vergeefse hoop, weet Kroes. Literaire schrijvers gaan naar De Bezige Bij of De Arbeiderspers. Gopher blijft het podium voor schrijvers van Who is who in Bulgarian politics, In twadde libben, India per motor en een dagboek over het leven in een asielzoekerscentrum. Hoe dan ook, een interessante nichemarkt.
Offringa onderstreept het nog eens. Gopher heeft niet de pretentie een literaire uitgeverij te zijn. Omdat zo'n uitstraling drempelverhogend werkt. “Onze auteurs schrijven over het algemeen geen literatuur met een hoofdletter L, maar weten mensen te beroeren. Dat vind ik veel belangrijker.”
Alles op maat
Kitabu, heet de backbone van Gopher. 'Boek' in het Swahili. De software koppelt de output van de grafische wereld aan de output van databasebestanden, vertelt bedenker Peter Kooi. Dergelijke programma's kon je al krijgen. Nieuw was dat Kitabu handwerk zo goed als tot nul reduceerde. “We wensen een workflow die voor 95 procent wordt verricht door niemand.” Noodzakelijk als je wilt werken in oplages van een exemplaar. Iemand die de verschillende papiersoorten en maten in de pers stopt, ja, dat is onvermijdelijk. Ook het inbinden en andere afwerkmethodes gebeuren nog altijd deels per hand. Maar de rest, dat moest volautomatisch kunnen.
En dat doet Kitabu. Bestellingen die overdag via internet binnenkomen stuurt het systeem samen met het PDF-boekbestand 's nachts naar de drukpers. Met de persoonlijke tekst die iemand als voorwoord in een boek wil laten zetten. De volgende dag vindt een gelieerde drukker de orders en poept die per titel met een vaart van 280 of 135 vellen per minuut de machines uit. Alles geprint on demand. Revolutionair. Zegt Kooi. Toch kon de eerste versie nog niet zoveel. “Twee lettertypes voor de tekst, links uitlijnen en dat was het wel.”
Intussen is het systeem behoorlijk doorontwikkeld. Arbeidszuiniger boeken in kleine oplages printen bestaat haast niet. Vandaar dat andere uitgevers zo'n warme interesse voor het drukprocédé van Gopher hebben. Zelf drukken in kleine oplages is voor hen te duur. Dat werk uitbesteden, ja, prachtig natuurlijk. Voor 50, 100 of 1000 boeken bij een prelease of een out of print waarvoor plots hernieuwde belangstelling staat. Denk aan een biografie of boek van iemand die is overleden. Of een roman van een schrijver die plots de Nobelprijs of een ander groot laureaat krijgt. Damhof: “We zijn geen bedreiging voor traditionele uitgeverijen, maar een aanvulling.”
Gopher richt zijn on demand-pijlen nog gerichter op de b2b-markt. Elk bedrijf is immers een uitgever, zegt Jolink. Van brochures, jaarverslagen, cursusmateriaal, afijn noem op. Veelal liggen die in kelders te verouderen, totdat ze na een aantal jaren alsnog worden weggegooid. Zonde. Via printing on demand kun je de inhoud van al je drukwerk tijdig actualiseren en aanpassen zoals je wilt, en dat kan flinke besparingen opleveren. Ook op het voorraadbeheer en de verzending. Laat aan Gopher dan tevens maar de distributie en verzending over, promoot Jolink. “Een aanvraag van een jaarverslag komt via de website van het betreffende bedrijf bij ons binnen en wij zorgen ervoor dat die op de goede plek komt.”
B2b gaat dit jaar qua omzetcijfers de boekenverkoop al evenaren en zal in de toekomst driekwart van de revenu bepalen, vermoedt Jolink. “We blijven wel boeken uitgeven, hoor. In hart en nieren zijn we een uitgeverij en we zullen nooit louter een digitale drukkerij worden.” Integendeel zelfs. Gopher ontpopt zich steeds meer tot een multimediabedrijf dat voorziet in allerlei vormen van entertainment. Alles volgens het on demand-concept. Offringa: “We hebben dat idee al doorgetrokken naar fashion on demand, theater on demand en music on demand. Personalized, customized en on demand: dat zijn onze kreten, en dat is ook de toekomst van internet.”
Bestsellers
Het kookboek van Willem uit Big Brother is een dikke hit. Gopher-cco Hans Offringa spreekt over een oplage van 18.000 stuks. “Ik geef geen exacte cijfers.” Allerlei uitgevers wilden met hem in zee, maar de Friese kok koos voor Gopher nadat hij een brief in het Fries van uitgeefster Jitske Kingma had gekregen. 'Daar wil ik zijn. Die mensen spreken mijn taal', antwoordde hij. Een andere knaller is het boek Thuiskomen van Lammie Luiten over de verwerking van de dood van haar dochter. Zij is verkracht en vermoord, en nooit teruggevonden. Oplage: ruim 6800 stuks. “Daarmee hebben we de Libris Top 10 gehaald. Als service naar de klant hebben we het boek toen ook aan de boekhandel verkocht. Daar was het vijf gulden duurder.” Goed voor bijna 5000 exemplaren: Geen blote voetjes in het gras over ouders die vertellen over hun overleden kinderen. Vergeet vooral het managementboek van Hans Appel (8000 ex.) niet en het educatieve boek Life and Learn, een lesmethode voor internationale schakelklassen. “De woordenlijst kunnen we via printing on demand voor elke leerling uit welk land dan ook variëren.” Runner up: Ik ben internetondernemer van Ben Woldring. De jongste internetmiljonair van ons land.
