Gezondheidscheck: betutteling of hulpmiddel?

Twee op de drie werknemers staat open voor een jaarlijkse gezondheidscheck. Dat blijkt uit een recent onderzoek van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De gezondheidscheck, die meestal bestaat uit het invullen van een vragenlijst en een fysieke meting, is naast een fietsplan, werkplekonderzoek en korting op de sportschool, een van de standaardelementen bij een gezond ondernemenbeleid. Wie een dergelijk beleid heeft geïmplementeerd, wil ook weten of het iets oplevert. En meten is weten. Bovendien is het een mooie indicator van mogelijke risico’s voor het bedrijf op het gebied van verzuim. En er is een goede kans dat werknemers wakker worden geschud door de resultaten van de gezondheidscheck en daadwerkelijk gezonder gaan eten en meer bewegen.

Hoewel werkgevers een wettelijke verplichting hebben eens in de zoveel tijd een periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek aan te bieden, krijgt op dit moment slechts 20 procent van de werknemers een dergelijke check door hun werkgever aangeboden. Uit het onderzoek van SZW blijkt ook dat de helft van de werknemers bereid is een jaarlijks inzetbaarheidsgesprek te voeren. Hierbij wordt bepaald of je nog voldoende fit bent om je huidige werk te kunnen uitvoeren. Het zijn overigens vooral lager opgeleiden, 73 procent, die open staan voor een jaarlijkse gezondheidscheck. Vaak hebben ze een beroep waarbij zwaar lichamelijk werk gedaan moet worden en geven ze aan dat ze dit om gezondheidtechnische redenen niet tot hun AOW-gerechtigde leeftijd kunnen vol houden.

Een voorbeeld is het GVB in Amsterdam. Door het vele zitten en de onregelmatige diensten is het werk fysiek belastend. Uit een gezondheidscheck in 2008-2009 bleek dat veel werknemers te kampen hadden met gezondheidsproblemen als overgewicht, een te hoog cholesterolgehalte, te hoge bloeddruk en stress. Allerlei interventies werden bedacht om de gezondheid te verbeteren. In 2012 startte Tigra Amsterdam met een gezondheidscheck voor de gehele GVB, beginnend met het management. Uit de test kwamen de managers – niet ongebruikelijk – minder gezond dan ze dachten. ‘Opvallend,’ zo noemt Peter Groen, verzuim/arbeidsdekundige bij de GVB, ‘is dat praten over gezondheid binnen de GVB drie jaar geleden nog not done was. Inmiddels is het redelijk bespreekbaar geworden.’ 

Wat houdt zo’n gezondheidscheck in? Meestal wordt bij de fysieke meting lengte en gewicht (BMI) vastgesteld en de lichaamssamenstelling (verhouding van o.a. spier, water en vet). Daarnaast wordt de bloeddruk en hartslag gemeten en er wordt een bloed- en urinetest gedaan. Ook kan er sprake zijn van een conditietest, evenals het vaststellen van knijpkracht en eventueel een multitest waarbij gekeken wordt naar hoogtesprong, reactietijd en balans. Veel gebeurt ook gwoon van achter de computer waarbij vragen moeten worden ingevuld die de gezondheidsrisico’s vaststellen op het gebied van bijvoorbeeld hart en –vaatziekten, verschillende soorten kanker, diabetes, burn-out en en depressie en angststoornissen. De gezondheidscheck kan uiteraard meer toegespitst worden op de typische werkzaamheden die binnen het bedrijf verricht worden. 

IBM Nederland maakt al jaren gebruikt van het PreventieKompas van het NIPED Instituut. ‘De respons,’ zegt Sybrand van der Meulen, arbeidshygiënist bij IBM Nederland, ‘is buitengewoon goed. 95 procent vindt een gezondheidscheck een positief initiatief en 60 procent heeft daadwerkelijk naar aanleiding van de test zijn voedingspatroon veranderd en is meer gaan bewegen.’ De test – altijd vrijwillig – is door de jaren heen bij IBM wel veranderd. Oorspronkelijk was de insteek individueel, nu is het gericht per business unit. Van der Meulen: ‘De test is minder een medisch onderzoek geworden en meer een risico-inventarisatie. Het management kan de test nu beter ondersteunen en stimuleren.’ Vanwege het soort werk dat bij IBM wordt verricht wordt ook vooral gekeken naar stress en bevlogenheid. Van der Meulen: ‘De werknemer krijgt als het ware een spiegel voorgehouden en realiseert zich bijvoorbeeld dat hij of zij meer rekening moet gaan houden met het vinden van de juiste balans tussen werk en thuis.’

Werknemers zijn ook altijd minder gezond dan ze denken. ‘Dat is niet typisch IBM,’ zegt Van der Meulen, ‘maar inherent aan dergelijke checks. We worden als hele maatschappij ongezonder door welvaartsziektes als diabetes, obesitas en hart- en vaatziektes.’ De test werkt in feite als een rode vlag, die erop wijst dat je wat aan je gezondheid moet gaan doen. ‘In de huidige samenleving,’ zegt Van der Meulen, ‘word je geacht langer door te werken en je als werknemer meer zelfstandig op te stellen. Tegelijkertijd past het dat dit door de werkgever wordt ondersteund. Met een goed gezondheidsmanagementprogramma kun je leren hoe je gezondheid beter op peil kunt houden, meer fit blijft en hoe je de uitdagingen van je werk en vanuit de maatschappij beter het hoofd kunt bieden.’

Hoe enthousiast de IBM-medewerkers ook mogen zijn over de gezondheischeck, dit geldt niet overal.

We houden in Nederland nu eenmaal niet van betutteling. Veel werknemers beschouwen hun gezondheid als hun eigen verantwoordelijkheid. Veel hangt daarom af van de manier waarop een gezondheidsinitiatief binnen een bedrijf wordt gecommuniceerd. De eerste stap is normaal gesproken de gezondheidscheck. Allemaal op vrijwillige basis. Want bij enige gevoel van dwang komt direct de afschuw voor betutteling weer om de hoek kijken.

De implicaties van een gezondheidscheck kunnen ook doorslaan. Bij preventief medisch onderzoek zoals bijvoorbeeld het eerder genoemde PreventieKompas is de privacy van de resulaten absoluut gegarandeerd. In Amerika zijn er echter al heel wat voorbeelden dat dit ook anders kan. Neem de Amerikaanse werknemers van het bandenbedrijf Michelin. Wie een omvang van honderd centimeter of meer heeft (en vrouwelijke werknemers wiens taille de 90 centimeter te boven gaat) moeten per jaar 760 euro extra bijdragen aan hun gezondheidszorg. De Amerikaanse tak van Michelin verruilde hiermee zijn positieve incentivebeleid die was gekoppeld aan de gezondheidscheck – werknemers die beloofden meer te gaan bewegen kregen een beloning – voor een stokaanpak. Het oude incentives beleid leidde niet tot de gewenste resultaten, verklaarde HR-directeur Wayne Culbertson simpel.

In Nederland zijn we nog ver van dergelijke praktijken verwijderd. Slechts een procent zegt bij IBM niet mee te willen doen vanwege zorgen over eventuele implicaties van de test. ‘Zo’n getal is bijna te verwaarlozen,’ zegt Sybrand van der Meulen. ‘De belangrijkste reden om niet mee te doen is gebrek aan tijd en het hebben van andere prioriteiten.’

 

Beeld via Flickr