Geen producten in de winkelwagen.
Dow Benelux ziet de komende jaren een derde van zijn medewerkers met pensioen gaan. Maar welke hoogopgeleide technicus wil nou werken in Zeeuws-Vlaanderen? Operatie Vers Bloed, of hoe maak je een gerontologische tijdbom onschadelijk.
“Waarom heeft iedereen het er maar over hoe ver Zeeuws-Vlaanderen is?” vraagt Steven Vos zich bijna wanhopig af. “Ze noemen het hier altijd de middle of nowhere.” Zelfs zijn collega's lachen om het gejammer. “Beroepsdeformatie,” grijnzen ze. Vos doet inderdaad alsof het tegen de Westerschelde aangebouwde chemieconcern kan wedijveren met Miami Beach. Maar het is dan ook zijn taak om het bedrijf voor de toekomst veilig te stellen. Sinds Vos door Dow is aangetrokken om te zorgen dat er voldoende hoogopgeleid personeel binnenkomt, stroopt hij universiteiten en hogescholen af. Enige peptalk kan geen kwaad.
Donkere wolken pakken zich samen boven Dow Benelux. Vanaf 2004 dreigt het bedrijf leeg te lopen. Het personeel van het chemieconcern gaat de komende acht jaar massaal met pensioen. Voor de honderden vertrekkende werknemers moeten waardige opvolgers worden gezocht, en dat is geen sinecure. Integendeel, het bedrijf heeft meer ervaring met het afstoten van werknemers.
Tien jaar geleden werkten op de vestiging in Terneuzen nog 2800 mensen, tegen ruim 2100 nu. De afgelopen jaren waren een aaneenschakeling van reorganisaties en ontslagen. Aan jonge instromers had Dow niet of nauwelijks behoefte, temeer daar het personeelsverloop altijd bijzonder laag was: in 2000 minder dan 1,5 procent.
Die loyaliteit keert zich nu tegen het bedrijf. Dow telt een groot aantal medewerkers op leeftijd die het bedrijf al tientallen jaren trouwe dienst bewijzen. Het merendeel werkt in één van de 26 fabrieken op het complex in Terneuzen. Die medewerkers gaan allemaal op hun zestigste met pensioen. Tussen 2004 en 2010 zullen zeshonderd werknemers uitstromen, waardoor het verloop in deze periode met gemiddeld 3 procent per jaar toeneemt. De vraag naar nieuw personeel wordt in één klap drie keer zo groot als ze op het Zeeuwse kantoor gewend zijn.
Gerontologische tijdbom
Voorbij is de tijd dat chemiefabrieken konden worden gevuld met boerenjongens. Dow heeft hoogopgeleiden nodig, maar die zijn dun gezaaid in de Zeeuwse regio. Het bedrijf probeert ze op allerlei manieren naar het diepe zuiden te lokken. Aan jonge techneuten probeert Dow zijn sterke kanten onder de aandacht te brengen in hoop dat zij positief gaan denken over het bedrijf. Het tweede deel van de campagne richt zich op het elimineren van de obstakels die de aantrekkingskracht van Dow in de weg staan.
Dow is echter niet het enige bedrijf dat lonkt naar technisch geschoolden. Demografen voorspellen een gerontologische tijdbom: dramatische vergrijzing gecombineerd met ontgroening waardoor er op termijn amper nog jong personeel te vinden is. Maar bijna nergens is het probleem zo manifest als hier in Zeeuws-Vlaanderen.
Dows krijgsplan behelst een directe benadering van de doelgroep, iets wat tot nu toe nauwelijks gebeurde. In tegenstelling tot multinationals als Shell of Heineken komen er geen wervende commercials op televisie. Want, zo is de redenatie, dat zou alleen zin hebben als het bedrijf zijn positie op de afnemersmarkt ermee zou versterken. Dow is een consumentenmerk, maar wel toeleverancier. Bovendien zegt het concern onder een betrekkelijk selecte doelgroep te werven: de voorkeur gaat uit naar operators, ingenieurs en technisch opgeleide academici. Een brede profilering op de arbeidsmarkt is dus niet efficiënt. “Wij benaderen uitsluitend de mensen die voor ons interessant kunnen zijn,” zegt HR-manager Jan van den Braak.
Dat betekent dat recruiter Vos de technische universiteiten en hogescholen in Nederland en België afstroopt. “Daarvoor neem ik een jonge academicus mee die nog niet zo lang bij ons werkt,” zegt Vos. “Hij vertelt over zijn ervaringen bij Dow. Dat maakt meer indruk dan een oudere werknemer, hoe goed zijn verhaal ook is.” Nieuwe werknemers zullen vooral uit deze jongere populatie moeten komen. Het concern kiest nadrukkelijk voor de jeugd ter vervanging van de ervaren maar minder hoog opgeleide ouderen om zo snel de nieuwste technologische kennis en inzichten binnen te halen. De ervaring van de vertrekkende ouderen kan daarmee niet worden vervangen, maar Dow gaat ervan uit dat zij hun expertise zullen overdragen op de jongere generatie.
Hightech
Dow is hightech; de spulletjes in Terneuzen zijn al gauw een half miljard euro waard. Dat moet jonge technici lekker maken. De nieuwste technologie heeft het ouderwetse handwerk vrijwel uitgebannen. “Er is hier nauwelijks meer echte fysieke arbeid,” zegt Van den Braak. “Hooguit een derde van het personeel ziet nog het product dat hier wordt gemaakt.” Een nieuwe naftakraker die vorig jaar in gebruik is genomen, heeft nog eens de mogelijkheden vergroot om nieuwe producten te ontwikkelen.
Een ander speerpunt in de arbeidsmarktcommunicatie is het onder de aandacht brengen van de loopbaanmogelijkheden. Dow stelt haar medewerkers nadrukkelijk in de gelegenheid om een internationale carrière in het bedrijf te doorlopen. “Wij bieden geen levenslange loopbanen, want wij bepalen niet wat iemand over vijf jaar doet,” zegt Neve. “Wel brengen wij nadrukkelijk onder de aandacht dat het vanuit Terneuzen goed mogelijk is om ook in andere vestigingen in Europa te gaan werken.”
Om de carrièrekansen te vergroten, heeft Dow in de afgelopen jaren het aantal hiërarchische lagen in de organisatie verminderd. Op die manier kunnen medewerkers sneller doorstromen in het bedrijf. Ze zijn zelf verantwoordelijk voor hun eigen loopbaan binnen de organisatie, zo stelt het bedrijf. Daarvoor worden duizenden cursussen en opleidingen beschikbaar gesteld via het wereldwijde intranet. Datzelfde intranet maakt het ook makkelijker om elders in de wereld voor het bedrijf te gaan werken. Dow heeft een wereldwijde vacaturebank die bereikbaar is voor alle medewerkers. Het internationale karakter wordt in Terneuzen benadrukt door alle vacatures in het Engels op te stellen. Wie zich daardoor laat afschrikken, past per definitie niet in de organisatie waar Engels min of meer de voertaal is geworden.
Ten slotte moeten de gunstige groeicijfers van Dow aantrekkingskracht uitoefenen. In 2000 maakte het bedrijf 230 miljoen euro winst, tegen honderd miljoen in 1999. “Die derde naftakraker die we vorig jaar in bedrijf hebben genomen, was een belangrijk signaal dat we goed in de markt staan,” vertelt Neve. “Dow had dat geld natuurlijk ook kunnen investeren in de vestigingen in Duitsland of in Spanje, maar wij hebben het gekregen. Wij scoren erg goed waar het gaat om productiviteit en kwaliteit van de werknemers.”
Boottocht
Dow hoopt zo het naderend onheil te keren. De vraag is of dat lukt. Andere multinationals zitten evenzeer verlegen om hoogopgeleide technici. Het merendeel van deze bedrijven zit echter aanmerkelijk dichter bij de Randstad. De locatie aan de oevers van de Westerschelde mag zo vlak bij de internationale scheepvaartroutes en met de haven van Antwerpen op een steenworp afstand, logistiek een voordeel betekenen. Maar welke jonge techneut droomt van een flitsende carrière op het Zeeuwse platteland? Deze onderste strook van Zeeland is over de weg alleen toegankelijk via een paar landweggetjes. De enige snelweg die in de buurt komt, drijft de automobilist onherroepelijk België in. De laatste optie is een boottocht vanuit Kruiningen of Vlissingen.
Een andere achterstand ondervindt Dow in zijn Amerikaanse reputatie. Die roept bij studenten nogal eens het beeld op van een hardvochtige werkgever. Zelfs degenen die zeggen Dow te kennen, weten nauwelijks meer dan dat het een Amerikaans bedrijf is, geeft Vos toe.
In een poging de massale uitstroom voor te zijn, heeft Dow het nadeel van het afgelegen Zeeuws Vlaanderen met enige creativiteit omgebogen in een publicitair voordeel. “Het toenemend belang van de work/life-balans gaat Zeeuws Vlaanderen in de kaart spelen,” weet Vos. “Hier heb je geen files, voor kinderen is het prachtig en de recreatieve mogelijkheden zijn groot.” Een huis kost hier lang niet zo veel als in de Randstad. Ideaal voor jonge gezinnen op zoek naar rust en ruimte, doet Dow geloven. Vos haalt een kaart van de Benelux erbij om de Europese ligging kracht bij te zetten. “Gent en Antwerpen liggen op slechts een half uurtje rijden. Voor een Italiaan is deze ligging geen enkel punt.”
Dan het probleem dat Dow nauwelijks ervaring heeft met arbeidsmarktcommunicatie. Het is nu een kwestie van hameren op het onderscheidend vermogen, dat er, zo meent Vos, wel degelijk is. “Denk je dat al die bedrijven hun werknemers ook echt in de gelegenheid stellen om internationaal te gaan werken?” zegt hij uitdagend. “Krijg je bijvoorbeeld een serieuze verhuisvergoeding als je in een ander land gaat werken? Bij ons namelijk wel, dat is allemaal geregeld.”
De Amerikaanse reputatie van Dow behoeft een indringende uitleg over de naakte feiten. Neem de omgang met 55-jarigen die in de magere jaren het bedrijf moesten verlaten. Die zijn uiterst netjes verwijderd, op een manier die de Verenigde Staten niet kennen. In de raad van bestuur van het moederbedrijf zit een Brit, een Braziliaan, een Kroaat, een Nederlander, een Italiaan … “Eigenlijk zijn wij vrij global.” En gebrek aan sociaal gevoel? Onzin, meent Vos. Dow betoont zich juist een uitmuntend lid van de samenleving door bijvoorbeeld haar spraakmakende diversiteitsbeleid. De personeelsopbouw, zo luidt de filosofie van Dow, moet een afspiegeling zijn van de samenleving waarin zij actief is. De werknemers tellen 29 verschillende nationaliteiten en het aantal vrouwelijke medewerkers bedraagt in Terneuzen bijna 10 procent. Een verklaring daarvoor zijn de goede voorzieningen op het gebied van kinderopvang. “Wij waren één van de eerste chemische bedrijven die een vrouwelijke operator in volcontinudienst had,” zegt Van den Braak.
Hoogopgeleide partner
Maar niet alle problemen laten zich zo makkelijk wegredeneren. “Een echt obstakel zijn de dual careers,” zegt Van den Braak. Hoogopgeleiden die de stap wel zouden willen maken, hebben vaak een hoogopgeleide partner voor wie weinig te doen is in Zeeuws-Vlaanderen. Of het plan volstaat om de fabrieken op termijn te vullen, is dan ook hoogst onzeker.
Van den Braak is vol goede moed. De inspanningen zijn nog maar net begonnen. “Onze opdracht is dit bedrijf te voorzien van voldoende gekwalificeerde mensen en dat gaat lukken.” Aan een mislukking wil niemand denken. “Er is geen tweede scenario,” zegt Van den Braak beslist. Maar niet iedereen bij Dow is daarvan overtuigd, zeker niet op de werkvloer waar het probleem van de vergrijzing als eerste merkbaar is. “Je kunt een bedrijf van deze omvang niet zomaar verhuizen,” zegt Piet Acke, voorzitter van de ondernemingsraad. “Het bedrijf staat er nog maar 35 jaar en dat is niet lang voor zo'n groot bedrijf. Maar misschien klamp ik mij nu vast aan een strohalm die niet sterk genoeg zal blijken te zijn.”
Dow Chemical
Hoe onopvallend Dow Benelux ook is in Nederland, het is een multinational waarmee niet te spotten valt. Dow Benelux is onderdeel van het aan Wall Street genoteerde Dow Chemical. Deze multinational heeft vestigingen over de hele wereld en boekte in 2000 een omzet van ruim 23 miljard dollar. De omzet van Dow Benelux bedroeg 3,6 miljard euro. In 1967 streek het bedrijf neer in Nederland en prevaleerde Terneuzen boven Delfzijl. In Nederland heeft het bedrijf behalve in Terneuzen een aantal kleine vestigingen in de Botlek, Rotterdam en Delfzijl. Daarnaast heeft Dow nog een aantal locaties in België. De omzet per werknemer van Dow Benelux bedraagt ongeveer anderhalf miljoen euro, terwijl de winst per werknemer uitkomt op een dikke twee ton.
Zeeuwse trots
De ingetogen streekbewoners kunnen een zweem van trots niet onderdrukken als Dow ter sprake komt. “Wij hebben hier meer fabrieken, hoor,” zeggen ze bescheiden. “Maar we zijn toch blij met het bedrijf. Wat DSM is voor Limburg, is Dow voor ons.” Samen met Zeeuws Meisje en de Oosterscheldedam is Dow het boegbeeld van Zeeuws nationalisme. Het chemieconcern doet er alles aan om de goede relatie met de provincie te bewaren. Dat mag ook wel, want het bedrijf is niet alleen vanwege de duizenden banen zeer nadrukkelijk aanwezig. Als de torenhoge pijp 's nachts overtollige gassen verbrandt na een omvangrijke processtoring, is de halve regio verlicht. De volgende dag biedt het bedrijf in de plaatselijke krant keurig excuses aan en vraagt om begrip.
Zeeland en Dow zijn tot elkaar veroordeeld. Dat geldt voor de logistiek, maar ook voor de plaatselijke arbeidsmarkt. Zijn academici nog de moeite waard om uit de hele wereld in te vliegen, operators met een middelbare opleiding haal je niet zomaar uit Drenthe. Samen met andere industrieën poogt Dow het lokale onderwijs een hart onder de riem te steken. Zodra één van de technische opleidingen worstelt met een educatief probleem, wappert Dow gaarne met het chequeboek. Met het plaatselijke Regionaal Opleidings Centrum onderhoudt het bedrijf een warme band en stagiaires zijn meer dan welkom. Droogt het middelbaar technisch onderwijs in de omgeving op, dan dreigt de instroom van een elementaire groep nieuwe werknemers te stagneren. Misschien, zo vreest het bedrijf, is de personeelsvoorziening van deze middelbaar geschoolden nog wel Dows grootste probleem in de nabije toekomst.
