Grote leiders zijn vrijwel altijd charismatische figuren. Denk aan Martin Luther King, Mahatma Gandhi, Barack Obama of onze eigen Pim Fortuyn. Niet voor niets dat sommige managers graag geld uitgeven aan een training om charisma te kweken of verder te ontwikkelen. Allereerst is het de vraag of dat wel kan. Uit onderzoek van de universiteit van Buffalo (New York, VS) blijkt dat het charisma van een manager afhankelijk is van zijn of haar team. Het zijn dus je medewerkers die je charismatisch maken.
Charisma door sociale interactie
De onderzoekers stellen dat medewerkers hun leiddinggevende meer charisma toekennen als die zich meer met zijn mensen bemoeit. Managers die charisma willen kweken moeten bijvoorbeeld regelmatig advies geven of zelf om advies vragen. Hoe meer sociale interactie er is, hoe meer charisma de leider wordt toegedicht. En hoe charismatischer de leider, hoe harder het team werkt. De onderzoekers adviseren managers dan ook om ‘een sociaal kapitaal’ op te bouwen onder hun medewerkers. Veel koffie drinken dus.
Coach Leidinggeven Michel Emmerik betwijfelt of dat klopt. Emmerik traint managers in leiderschap en teamwork en schrijft een maandelijkse column over leidinggeven. Volgens Emmerik vinden medewerkers praten met hun chef vooral prettig als het goed gaat met de organisatie. Zodra zich zwaar weer aandient en er een stevige koers moet worden bepaald zijn de gesprekken minder leuk. “Als je een kwart van het personeel moet ontslaan, kun je praten als Brugman maar je plan zal nooit populair worden.” Emmerik gelooft niet dat grote leiders hun charisma te danken hebben aan hun achterban. “Charisma is iets ongrijpbaars, net als humor. Je kunt elementen op een rij zetten die het versterken maar er is altijd die geheimzinnige X-factor.”
Sterke leiders zónder charisma
Charisma kun je dus wel versterken maar niet aanleren. Dat lijkt slecht nieuws voor de grijze muizen onder ons die nooit een Nelson Mandela of een John F. Kennedy zullen worden. Maar het tegendeel blijkt waar. Organisaties zijn lang niet altijd gebaat bij een ongeleid projectiel dat voortdurend voor de troepen uitloopt. Emmerik: “In een organisatie waar alles goed loopt zijn charismatische leiders alleen maar lastig. Werknemers willen niet altijd maar geïnspireerd zijn en ‘hoera’ roepen. Je wilt ook wel eens gewoon werken. Een charismatisch leider volgen betekent een stuk van jezelf opgeven en dat is niet altijd leuk.” Zo is Nederland bijna acht jaar tevreden geweest met Jan Peter Balkenende, een premier die als bijzonder weinig charismatisch werd gezien.
Structuur versus innovatie
Charismatische leiders trekken ook een ander soort medewerkers aan dan leiders met minder charisma. Emmerik: “Een charismatische leider wil ‘innovatievelingen’. Maar als je te lang op innovatie focust en steeds je koers wijzigt, kan de organisatie instabiel worden. Een behoudende leider zoekt juist gestructureerde mensen. Die moet je ook weer niet teveel hebben, want dan verliest het bedrijf zijn verandervermogen.” Organisaties zijn dus het sterkst als ze allebei hebben: managers met en zónder charisma. Welke van de twee het overwicht moet hebben, hangt af van de omstandigheden. Als de zaken goed gaan, is een behoudend leider op zijn plek. Moet er gereorganiseerd of vernieuwd worden, dan heb je meer aan een charismatisch leider.
Ego-boosting: charisma voor beginners
In crisistijd is charisma dus vaak wel degelijk gewenst. Voor managers die wat charisma bij zichzelf menen te bespeuren en dat willen versterken, heeft Emmerik tot slot een paar tips.
1. Ga voor een groter belang
Charismatische leiders gaan altijd voor overstijgende idealen. Onderzoek dus wat uw mensen belangrijk vinden en kies dat als uw belangrijkste doel. Denk daarbij aan emotionele zaken als trots, bestaanszekerheid, harmonie, of zelfontplooiing en spreek mensen daarop aan. Zeg niet ‘we gaan 10 procent meer winst maken’ maar ‘we gaan dit bedrijf op de kaart zetten’.
2. Geloof in uw eigen gelijk
Charismatische leiders twijfelen nooit aan hun eigen kunnen en inzichten. U moet tot in uw tenen overtuigd zijn van uzelf, ook als het even wat minder gaat. Winston Churchill zei ooit: ‘Succes is going from failure to failure without losing enthousiasm’. Durf grillig te zijn en doe ineens iets wat niemand verwacht. Pas overigens wel op dat uw zelfvertrouwen niet omslaat in starheid.
3. Zorg voor mythevorming
Charismatische leiders omgeven zichzelf met mythen. Emmerik: “Ik had ooit een directeur die een omstreden reorganisatie inzette en op het allerlaatste moment weigerde de overeenkomst te tekenen omdat hij de tientallen ontslagen niet over zijn hart kon verkrijgen. Dat soort verhalen worden nog jaren doorverteld.” Leg ook niet alles uit wat u doet en wees vooral niet bang voor kritiek. Volgens Emmerik behandelt een charismatische manager zijn medewerkers als kinderen: hij geeft ze soms ruimte maar zegt soms ook onverbiddelijk nee.
Het valt dus te betwijfelen of u vrienden maakt met het oppoetsen van uw charismatische trekjes. Maar een echte leider geeft daar niet om, toch?
