Utopisch denken is volgens een artikel van Marc LeMenestrel, hoogleraar ondernemingsbestuur en duurzaamheid aan Insead Business School for the World, een potentieel zeer krachtige tool om proactiviteit en organisatieverandering te ondersteunen.
LeMenstrel stelt dat de huidige, snel veranderende globale dynamiek ons steeds opnieuw onder druk zet om buiten gebaande paden te treden en onbekende territoria te verkennen. Tegelijkertijd is er een angst voor hoe snel de wereld veranderd en proberen we krampachtig om de zekerheden die we hebben te behouden. Onbewust stellen we onszelf vragen als: waarom zouden we de toekomst omarmen als die pijnlijk is en waarom zouden we bewust worden van het feit dat de wereld in elkaar stort? Om ons gevoel van machteloosheid te behelpen, gaan we steeds meer afleiding zoeken en steeds sneller rennen richting doelen, die ons een waan van zekerheid geven. Maar dit zorgt er uiteindelijk voor dat we, in plaats van het onbekende te omarmen, oogkleppen opzetten en verblind zijn door hetgeen dat we denken te weten.
Er worden volgens LeMenstrel wel nieuwe strategieën en werkmethoden uitgevonden; zoals agile werken. Maar het gebruik van al die strategieën staan uiteindelijk in het teken van het behouden van de status of welvaart. De kern van het probleem; echte aanpassingen moeten maken om de toekomst aan te kunnen, wordt niet aangepakt. In het artikel haalt de hoogleraar een quote van Albert Einstein aan om de gewenste manier van denken te illustreren: “A new type of thinking is essential if mankind is to survive and move toward higher levels.”
Utopische rationaliteit
Wat stelt de hoogleraar van Insead dan voor? Zakelijk leiders zouden er volgens hem goed aan doen een nieuwe perceptie van rationaliteit toe te laten. Het is niet zaak om rationeel denken totaal overboord te gooien, maar te beseffen dat de complexe realiteit onmogelijk totaal te bevatten is aan de hand van rationeel denken. In een wereld die vol verassingen zit, is het enerzijds van belang om voorbij onze doelen te kijken. Alleen door een onderliggend gevoel van zingeving kunnen onze acties ook waarde op de lange termijn hebben. De droom, of de utopie, van een ideaal toekomstbeeld, is de drijfveer die ons langer motiveert dan slechts tot na het behalen van de doelen van het volgende kwartaal. Anderzijds is het van belang om bereidwilligheid te tonen onze doelen compleet los te laten. Doelen zouden ons nooit gevangen mogen houden en met het besef dat een doel misschien niet behaald gaat worden, creëer je ook de ruimte om tussentijds van richting te veranderen als de omstandigheden daarom vragen.
De kunde om onszelf onze toekomst in te beelden, kan ons laten overleven en ons motiveren om door te gaan, denkt LeMenstrel. Maar ook is het visualiseren van een ideale toekomst een krachtige strategische oefening. Puttend uit zijn ervaring bij Insead kan LeMenstrel zeggen dat het bouwen van een utopie leidinggevenden de kans biedt om los te raken van intellectuele vooroordelen en zo vanuit een nieuw perspectief te kijken naar de waarden en doelen van hun team en bedrijf.
Drie basisprincipes voor utopisch denken
De methode die LeMenstrel voorstelt is gebouwd op de ‘three principles of Wise Power’: dualiteit van de geest, emotionele volwassenheid en vrijgevigheid van de ziel. De methode is volgens hem bijzonder nuttig bij het maken van belangrijke en moeilijke beslissingen. Wise Power maakt wijze managers, die verrassende en zelfs onaangename waarheden tegemoet durven treden. Het focussen op onderliggende waarden en diepere dynamieken dan de waan van de dag helpt tegen de angst voor het onbekende dat ten grondslag ligt aan een defensieve houding.
Hoe dan zo’n utopie te creëren in een oefening met het eigen team? Het is belangrijk om te beseffen dat in de utopie nieuwe en andere mogelijkheden zijn. Iets dat iets anders in de huidige werkelijkheid lijkt uit te sluiten, hoeft dat in de utopie niet te doen. In de utopie hoeft niet gekozen te worden tussen vrijheid van opereren van een bedrijf of inmenging van de overheid. Het kan beide bestaan en het is juist zaak om in de utopie uit te vinden hoe dingen idealiter zouden kunnen bestaan in een complex, grijs gebied. Zo word het gesprek over waarden, doelen en oplossingen in gang gezet. Wanneer de verschillende teamleden elkaars utopieën aanhoren, ontstaat er ook een besef van gedeelde waarden. Welke dromen komen overeen? Waar is de gemeenschappelijke grond? Deze gedeelde waarden zijn de verbindende factor tussen utopie en zakelijk realisme – vanuit hier kan concrete actie worden ondernemen en aan deze waarden kunnen acties en doelen getest worden.
