In de raad van commissarissen woedt een ware machtsstrijd. De oude garde voldoet niet langer, zeker voor jonge bedrijven niet. Een groeiende groep veertigers verovert de Chesterfield.
Commissarissen die amper droog zijn achter hun oren. Veertigers zijn het nog maar, met beide benen in hun loopbaan. Steeds vaker duiken ze op, beginnend bij de IT- en telecomsector. Sylvia van de Bunt-Kokhuis bijvoorbeeld (47), commissaris bij Compu'Train of Maarten van Hemsbergen (43), commissaris bij Janson Bridging. Steeds meer bedrijven zoeken actief naar jonge commissarissen. Intermediairs zoals het Nationaal Register Commissarissen roepen jongeren nadrukkelijk op zich te melden als potentiële kandidaten.
Ondernemingsraden krijgen in de nabije toekomst de mogelijkheid om zelf commissarissen te kandideren. En dat doet de vraag naar een nieuwe lichting aanzwellen. De raden weten vaak niet waar ze het moeten zoeken, want de club van commissarissen staat bekend als uiterst besloten en ontoegankelijk. Het traditionele old boys network volstaat dan ook niet of nauwelijks.
Maar het is niet alleen de oprukkende medezeggenschap die de roep om jongere commissarissen doet toenemen. Vooral de jongere bedrijven willen geen bezadigde sigaren rokende mannen meer die vanuit hun Chesterfields met wijze raad strooien. Ze zoeken mensen met affiniteit met nieuwe diensten en producten. In deze bedrijven zijn de werknemers jong en vertonen directeuren zich vaker in een spijkerbroek dan in driedelig pak. Daar spreken de gevestigde commissarissen niet zo tot de verbeelding. “Veel vijftigers en zestigers kennen de ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan binnen de ict onvoldoende. Zij vinden het moeilijk deze te vertalen in strategisch beleid. Jongeren zijn daar bedrevener in,” erkent Norbert de Melker van Commissarissen Netwerk Nederland (CNN).
Daar komt bij dat de reputatie van de gevestigde orde steeds vaker scheuren vertoont. Cor Herkströter, onlangs aangesteld als president-commissaris bij DSM, kan daarover meepraten. Deze voormalige Shell-coryfee heeft in de pers flink op zijn kop gekregen vanwege zijn commissariaat bij HBG. De bestuurders zijn door de Ondernemingskamer op hun vingers getikt wegens gebrekkige informatievoorziening aan de aandeelhouders. Om dezelfde reden kreeg ook president-commissaris Aarnout Loudon van HBG een veeg uit de pan. Beide heren scoren hoog binnen het old boys network. Boze tongen beweren dat veel strategische blunders, zoals bij Laurus, zijn terug te voeren op onkunde en desinteresse van de commissarissen. Zij zouden zich maar al te vaak laten inpakken door gladde directeuren.
Universiteiten
De tijd is rijp voor de dertigers, vaak veertigers en een handvol vroege vijftigers. “Onze commissarissen zijn relatief jong,” zegt Maurice Stroop, financieel directeur van het IT-bedrijf Compu'Train. De jongste commissaris is de 47-jarige Sylvia van der Bunt-Kokhuis, maar ook de andere commissarissen hebben de vut-leeftijd nog niet bereikt. “Wij zijn als bedrijf ook nog niet zo oud. Wij wilden een commissaris die thuis is op het gebied van e-hrm en e-learning, een dienst die wij ruimschoots aanbieden. Bovendien hebben wij een jonge bemanning en de commissaris die wij zochten, moet daar toch een beetje bij aansluiten.”
Via de traditionele, grijze kanalen is het echter lastig een commissaris te vinden die aan dit profiel beantwoordt. Niemand kan dan ook vertellen hoeveel jonge commissarissen er inmiddels rondlopen. Om die reden beginnen geïnteresseerde bedrijven een speurtocht op alternatieve plekken, zoals universiteiten, adviesbureaus en venture capitalists. Daar zoeken ze naarstig naar breed georiënteerde specialisten die hun sporen hebben verdiend én in staat zijn hun kunde over te dragen.
Af en toe wil zich bij het Nederlands Centrum voor Directeuren en Commissarissen (NCD) ook wel eens een jongere met een commissarisambitie melden. “Onlangs was ik bij een cursus voor 24 aankomende commissarissen. Daarbij waren twee veertigers en zelfs twee dertigers,” zegt directeur Jim Bos. Ook elders zijn af en toe voorzichtige tekenen van de geldingsdrang van jongeren te merken. “Wij komen in aanraking met relatief jonge mensen die commissaris willen worden,” bevestigt De Melker van het commissarissennetwerk.
De weg ernaar toe is geen geplaveid pad. Olaf Smits van Waesberghe van het Nationaal Register Commissarissen en Toezichthouders: “Als je directeur hrm bent van een groot bedrijf of hoogleraar, dan ben je al een eind op weg om in aanmerking te komen voor commissaris. Daarnaast doet iemand er goed aan in besturen van diverse organisaties te gaan zitten, want zo creëer je een netwerk.”
Nestors
Het is echter de vraag of veertigers van voldoende kaliber zijn om de zware rol van toezichthouder en sparringpartner van topmanagers te vervullen. Hun netwerk is nog niet zo goed ontwikkeld als dat van de vijftigers en zestigers. Ook zijn ze doorgaans nog volop bezig met hun eigen loopbaan.
De nestors onder de commissarissen tonen zich dan ook kritisch. De zeventiger Koos Andriessen, verzamelaar van commissariaten, bestempelt het pleidooi voor jonge commissarissen als 'kletskoek'. Zij hebben er niets te zoeken, foeterde hij in het tijdschrift Starters. “De raad van commissarissen is voor zaken als het toezicht houden op de jaarcijfers en het beslechten van conflicten in de raad van bestuur. Dat gereken is helemaal niet zo'n aantrekkelijke klus. En moet iemand van 29 bemiddelen bij een ruzie? Kom nou toch!”
Ook Bos van het NCD ziet minpunten. “De affiniteit met technologie is hun grote kracht, maar hun nadeel is dat ze soms nog te onstuimig zijn. Een commissaris is niet alleen toezichthouder, maar ook de kritische tegenspeler van de raad van bestuur. Daarvoor moet je 'down to earth' zijn. Enige wijsheid en levenservaring zijn zeker gewenst.”
Ondanks deze beperkingen juicht het NCD, waarbij het gros van de commissarissen is aangesloten, de komst van een nieuwe generatie commissarissen toe. “Verjonging is op zijn plaats. Raden van commissarissen moeten bij de tijd blijven. Het zou een goede zaak zijn als zij op zijn minst één lid zouden hebben van onder de 50. De realisten onder hen zien dat ook wel in.” Bos denkt dat er voor de jonge commissaris om te beginnen een grote rol is weggelegd bij de grote groep bedrijven net onder de beursgenoteerde multinationals.
Maar niet elke jonge hond is geschikt voor de rol van commissaris. De Melder van CNN: “Je moet wel een aantal vaardigheden beheersen. Zo moet je als commissaris een vergadering op een andere manier leiden dan wanneer je een managementteam zou voorzitten. Jongeren moeten ook voldoende kennis hebben, vooral over juridische en fiscale zaken, algemeen management en specifieke vakinhoudelijke zaken. Omdat ze ook de raad van bestuur moeten adviseren, dienen ze daarnaast tevens te beschikken over een goede helikopterview.”
Het ontbreken van sommige vaardigheden hoeft echter niet op voorhand een belemmering te zijn. Door gerichte trainingen en contacten met rijpere commissarissen kan er veel geleerd worden. Ook veel oudere commissarissen vinden dat prettig. Is er tenminste nog iemand die hun schat aan kennis en ervaring op prijs stelt. “Zij kunnen van elkaar leren,” zegt De Melker. Of dat voor de jongeren voldoende is om zich staande te houden? “Jongeren die mislukt zijn als commissaris? Geen idee, daar is nog te weinig over bekend.”
Maarten van Hemsbergen (40)
“Ik ben in 1999 begonnen als commissaris bij Janson Bridging, bouwer en verhuurder van bruggen, omdat de eigenaar het bedrijf aanvankelijk wilde verkopen aan het tweede echelon. Mijn rol was de managers voor te bereiden op de beoogde verkoop en hun toekomstige positie als ondernemer. De overdracht aan het personeel ging uiteindelijk echter niet door. Mijn taken zijn in onderling overleg afgesproken. Beide partijen moeten zich daar goed bij voelen. Een besloten vennootschap is niet verplicht om commissarissen te hebben, in tegenstelling tot structuurvennootschappen. De aandeelhouders kunnen dan ook besluiten om je niet te raadplegen.
Voordat ik commissaris werd, verstrekte ik hier en daar wel eens adviezen aan bedrijven. Ik werk bij Van Lanschot Bankiers. Maar die adviesfunctie had geen professioneel karakter. Ik werd beloond met bijvoorbeeld een etentje. Ik wilde het echter anders aanpakken en heb mij daarom ingeschreven bij een commissarissenregister.
Toen ik net commissaris was bij Janson, heb ik er vrij veel tijd in gestoken. Ik moest leren hoe het bedrijf en het werk in elkaar zaten. Dat betekende dat ik ook wel eens midden in de nacht op pad moet als ergens een brug werd gelegd. Je kunt alles wel van papier leren, maar je moet het werk ook eens van dichtbij meemaken om er gevoel bij te krijgen. Nu kost het commissariaat mij een tot twee dagen per week. Naast de officiële vergaderingen moet je altijd beschikbaar zijn voor adviezen en vragen over bijvoorbeeld exportfinanciering of een contract in Noord-Frankrijk. Eigenlijk ben je als commissaris een soort adviseur. Ik zie het als een aanvulling op mijn loopbaan. Je ontmoet veel mensen en je komt elkaar altijd wel weer ergens tegen. Ik zou wel meer commissariaten willen, maximaal twee of drie. Als commissaris moet je af en toe tussendoor kunnen vrijmaken. Tegenover mijn werkgever kan ik het echter niet maken om dat al te vaak te doen.”
Wim van Giersbergen (46)
“Ik ben commissaris bij drie buitenlandse bedrijven. Eén in onroerend goed, één in de nieuwe media en één in de telecom. In het dagelijks leven ben ik financieel directeur bij Teleholding International, een multinational met vijftig miljoen euro omzet. Ik zit in de hele jonge branche van multimedia, waar veel gevestigde commissarissen het spoor bijster zijn. Iedereen is hier jong. In Teleholding ben ik de op één na oudste medewerker.
Ik ben als commissaris in 1996 begonnen bij Pelican, toen was ik 40 jaar. Ik ging daar oorspronkelijk als interimmanager aan de slag en won het vertrouwen van de aandeelhouders, een consortium van financiers. In het buitenland kijkt men minder naar leeftijd van de commissaris en meer naar vaardigheden, opleiding, beslissingen en inzicht. Je doet je werk in een meer open systeem dan hier, met een board of directors. Een commissaris heeft er ook meer verantwoordelijkheden. Je bent toezichthouder namens de aandeelhouders en sparringpartner van de directie. Vooral die laatste rol wordt steeds belangrijker. Ik zie het moderne commissariaat als een professie. Bedrijven fuseren en verkopen veel sneller dan vroeger, waardoor je verantwoordelijkheid als commissaris steeds groter wordt. Je ziet daardoor oudere commissarissen in de verdrukking raken, zoals bij Corus en Laurus. Zij laten zich te makkelijk ompraten door raden van bestuur. Een commissaris hoort onafhankelijk te zijn, hoewel dat in de praktijk wel eens anders uitpakt. Kijk maar naar Enron.
Gemiddeld ben ik een uurtje per dag bezig met mijn werkzaamheden als commissaris. Gelukkig kan ik veel doen met telefoon en internet, waardoor ik deze functie ook in de avonduren kan vervullen. Natuurlijk moet ik ook een paar keer per jaar naar de bedrijven toe. Ik wil er mijn beroep wel van maken. Al die verschillende bedrijfsculturen en werkzaamheden vind ik boeiend. De economie is zo turbulent, als commissaris zit je er bovenop. Directeur zijn is ook leuk, maar dat zou een sleur kunnen worden.”
Sylvia van der Bunt-Kokhuis (47)
“De leeftijd van een commissaris zou er eigenlijk niet toe moeten doen. Toch gaat het bij commissarissen nog vaak om de ervaring en de grijze haren. Maar met de komst van de interneteconomie is er in veel bedrijven een andere generatie leiders gekomen, minder conformistisch. Daarmee is ook het denken over commissarissen veranderd. Zij mogen nu ook jonger zijn, als ze maar een ruime ervaring hebben in het bedrijfsleven en breed inzetbaar zijn. Hoewel er nog steeds commissarissen zijn die hun post pas openmaken tijdens de vergadering, maar die vormen een uitstervend soort.
Ik ben gevraagd commissaris van Compu'Train te worden omdat ik veel heb gepubliceerd over e-hrm en over de nodige internationale ervaring beschik. Ik ben docent bedrijfskunde aan de Vrije Universiteit en consultant bij VDB Consulting.com. Een commissariaat past in de portfolio van mijn werk. Ik vind het heel prettig om bestuurswerk te doen en daarnaast als adviseur in de praktijk bezig te zijn. Misschien heb ik iets van mijn opa meegekregen, die zat ook in allerlei besturen. Al mijn werkzaamheden liggen in elkaars verlengde, ze hebben allemaal te maken met bedrijven. Belangrijk voor een commissaris is om je te laten leiden door marktanalyses. Maar ik merk dat de praktijk weerbarstig is en de interne bedrijfsvoering heel broos. Niemand weet hoe onze economie eruit zal zien in december. Om die reden moet je altijd nauw betrokken blijven bij wat er gebeurt in een organisatie. Ik herinner mij nog het personeelsfeest van twee jaar geleden bij Compu'Train. Ik was nog maar net commissaris. Er werden prijzen uitgereikt aan medewerkers van het eerste uur en er was een bevlogen toespraak van de directeur. De interactie die er toen was tussen al die mensen, dat vond ik heel inspirerend.”
Olivier Sprangers (44)
“Inmiddels ben ik vier jaar president-commissaris bij Atria, een bedrijf voor watermanagement met een omzet van 15 tot 20 miljoen euro. In de Raad van Commissarissen bekleed ik een neutrale rol tussen de grote aandeelhouders: HT Research en Agrifirm, een dochter van Cebeco Handelsraad. Ik bewaak de belangen van deze partijen en zorg dat ze niet gaan botsen. Het commissariaat bevalt mij wel. Ik zie met plezier hoe de mensen in de organisatie initiatieven oppakken en uitwerken. Ik wil daarom nog wel meer commissariaten. Toch heb ik een paar moeilijke besluiten moeten nemen. Zo moesten wij de directie van het bedrijf vervangen. Als het nodig is, moet je ingrijpen, daarvoor heb je de bevoegdheid en het gezag. Het viel mij niet zwaar. Ik heb bestuurlijke ervaring, wat mij betreft een absolute voorwaarde om commissaris te worden. Bij het ingenieursbedrijf Groenewoud ben ik statutair directeur geweest en bij Sprangers Groep bestuursvoorzitter. In deze functies heb ik mensen ontslagen tijdens reorganisaties. Ik heb als zelfstandig adviseur van Executive Consultants een specialisme gemaakt van het begeleiden van jonge executive managers die moeilijk een baas boven zich accepteren. Zij hebben eerder een coach nodig dan een baas, en ondervinden dan ook problemen met veel gevestigde commissarissen. Juist die hebben de neiging hun ervaring op te dringen. Oudere commissarissen zien mij aanvankelijk ook nog wel eens als een 'broekie'. Maar uiteindelijk leren we van elkaar, vooral in het inzetten van je technische, juridische en menselijke kennis.'
