1 Shell
Jeroen van der Veer, Rob Routs, Peter Voser en Malcolm Brinded. Deze heren zijn verantwoordelijk voor het vrouwvriendelijkste bedrijf van Nederland. In het executive committee van Shell werken ze samen met Linda Cook, en dat gaat gewoon hartstikke goed. Andere vrouwelijke bestuurders van Shell zijn Roxanne Decyk, Nina Henderson en Christine Morin-Postel.
Shell schudt langzaam het imago van mannenbedrijf van zich af, zegt het bedrijf. Lia Belilos, HR-directeur van Shell Nederland, heeft het zelf gezien: 25 jaar geleden was er op de raffinaderij in Pernis niet eens een vrouwentoilet of -kleedkamer. Niet nodig, zeiden de mannen, vrouwen waren niet geschikt voor het werk, ze waren met mannen onder elkaar, práátten over dingen.
Toen de eerste vrouwelijke technologen binnenkwamen leidde dat meteen tot een andere, betere communicatie, tot uitwisseling van ideeën, tot ‘synergie'. Voor Belilos een bevestiging van een langer gekoesterd vermoeden dat je kracht kunt halen uit verschillen, dat je op verschillen moet durven bouwen.
Het Shell-programma voor diversiteit is zo prachtig van opzet, dat het, als het allemaal volgens plan zou werken, welhaast tot het ideale bedrijf moet leiden. Getuige de eerste plek in de MT150 is Shell een aardig eind op weg.
2 Philips
Philips werkt aan een gemakkelijker bediening van zijn apparaten, een streven dat zich hier vertaalt in een tweede plaats in de MT150 van vrouwvriendelijke bedrijven. Sense and simplicity, gevoel, zin, verstand en eenvoud, we zoeken het in onze elektronica, we zoeken het in onze vrouwen, gewoon, dat je op een knop drukt en dat het dan doet wat je verlangt. Dat een en ander niet altijd vanzelfsprekend is, bewijzen de dikke gebruiksaanwijzingen die doorgaans bij consumentenelektronica en levenspartners geleverd worden.
Philips was natuurlijk óók een mannenbedrijf: Eindhoven, techniek, fabriek, laat op bed en vroeg weer wakker. Vanuit elegante torens in Amsterdam, waar het overigens prima shoppen is, zet het bedrijf tegenwoordig in op health, light en lifestyle, dingen waarmee de shagrokende technicus vroeger gewoon minder bezig was. Het hele bedrijf is vervrouwelijkt, kun je zeggen, en iedereen profiteert mee: voor mannen is een glad scheerresultaat en een gezonde huid ook veel fijner.
Géén vrouwen in de raad van bestuur van Philips, en ook niet in de raad van commissarissen. Geen apart omschreven beleid ten aanzien van vrouwen in de beschrijving van 's bedrijfs missie, visie, waarden en strategie. Wel veel vrouwen in de marketing en in de beeldvorming naar buiten toe, vrouwen die zich zo te zien goed op hun gemak voelen bij Philips en zijn producten.
3 KPN
In een ander MT-onderzoek, voor de MT500 over de 500 bedrijven met het beste imago in Nederland, staan in de top-10, in een iets andere volgorde, dezelfde bedrijven als hier. Bedrijven met een goed imago blijken goede bedrijven voor vrouwen, en andersom.
Wat is er vrouwvriendelijk aan een bedrijf als KPN, wat is er vrouwvriendelijker aan KPN dan aan bijvoorbeeld Opzij, hier op nummer 21 in de lijst? Bij KPN kunnen in iedere geval veel méér vrouwen dan bij Opzij werken. Bij KPN komen ze terecht in een omgeving waar duurzaamheid en andere maatschappelijk verantwoorde voornemens tot de hoogste prioriteit worden gerekend, maar waar het verder ook geen beleid is om vrouwen – als aparte categorie – te benoemen of versneld door te laten stromen naar verantwoordelijke posities in de organisatie. Ook vrouwen mogen aansluiten, graag zelfs, maar voorlopig nog niet bij de raad van bestuur. In de raad van commissarissen zitten er twee.
Olie, techniek, telecommunicatie, het is verheugend om te zien dat vertegenwoordigers van traditionele mannensectoren de lijst met vrouwvriendelijke bedrijven aanvoeren. Shell, Philips en KPN zijn alledrie groot en internationaal, er liggen mogelijkheden voor een mooie carrière, de gewone dingen, zeg maar, die vrouwen net zo belangrijk vinden als mannen.
4 Rabobank
In Management Team stond een tijdje geleden een interview met een vrouwelijke bankdirecteur. Ze werkte eerst bij een Japanse bank, zei ze, maar toen ze een kind kreeg en vier dagen wilde werken, bleek dat onbespreekbaar. Op zoek naar ‘een vrouwvriendelijke club' kwam ze bij de Rabobank, waar het weer té rustig was. Bij Fortis was het een stuk dynamischer, en vier dagen werken was er geen probleem.
Een beetje reuring is wel leuk, dat er wat gebeurt, maar zoals de laatste tijd hoeft het nou ook weer niet. In de financiële wereld is het vrouwen en kinderen eerst, en dan gaat het niet over diversiteit. Wat dat aangaat had de vrouwelijke directeur beter bij Rabobank kunnen blijven werken. Temidden van de financiële storm bleef het relatief rustig rond de Rabobank, niet in de laatste plaats omdat Rabobank geen beursnotering heeft. Het is een status die de bank zorgvuldig koestert, en niet zonder reden naar nu blijkt. De Rabobank is een coöperatie, geworteld in het boerenbedrijf, waar ze weten dat stormen uiteindelijk weer overwaaien.
Rabo-bestuursvoorzitter Bert Heemskerk is vader van acht kinderen, een huiselijke omstandigheid die hij in een kranteninterview omschreef als ‘gezellig'. De Rabobank heeft dat ook een beetje, dat veilige en geborgene, zaken waar je als bankier wel eens naar kunt verlangen dezer dagen.
5 Randstad
Opmerkelijke uitkomst van een onderzoek van Randstad: ruim eenderde van de Nederlandse vrouwen werkt liever samen met mannelijke collega's dan met collega's van de eigens sekse. Randstad ondervroeg werknemers in Nederland en Duitsland over samenwerking op de werkvloer. In Duitsland werkten meer vrouwen in een omgeving van overwegend vrouwen (55 procent) dan in Nederland (43 procent), de Duitsers waren over deze omstandigheid bovendien meer tevreden (een kwart had liever mannelijke collega's) dan de Nederlandse vrouwen, van wie 34 procent mannen prefereerde.
In Het Financieele Dagblad zocht een hoogleraar gender studies de verklaring in het grote aantal deeltijdwerkers onder de Nederlandse vrouwen. Parttimers belasten collega's met problemen rond de planning, dat het in Nederland vooral vrouwen zijn, zou niet bevorderlijk zijn voor de reputatie van samenwerken met vrouwen. Als je het mannen en vrouwen tegelijk vroeg, had maar 7 procent (beide landen) een voorkeur voor vrouwelijke collega's.
Randstad zelf dan, waar 3500 medewerkers, de meeste als intercedent, elke dag 55.000 flexwerkers aan de slag helpen. Hartstikke leuk werk in een omgeving met veel vrouwen om je heen: prima te doen, zeggen de medewerkers, die Randstad in een verkiezing met dezelfde naam bijna elk jaar uitroepen tot Great Place to Work. Voor vrouwen blijft die great place een plek die ver afstaat van de exclusief uit mannen bestaande executive board van Randstad.
6 ING
Van de Randstad-website: "Bouw mee aan de nieuwe ING." Alsof de oude ING al is afgebroken. Zover is het nog niet, maar er was wel een miljardensteun van de Nederlandse staat nodig om ING overeind te houden. Er kwamen nieuwe supercommissarissen de boel in de gaten houden, waaronder Lodewijk de Waal, zodat er naast Wim Kok nóg een voormalig FNV-bestuurder in de ING-top zitting kreeg. Er was sprake van het opknippen van de bank-verzekeraar in een bank en een verzekeraar, de koersen bleven maar dalen, als in de zwartste bankiersnachtmerrie.
En ja, hoe zou het temidden van deze kommer en kwel toch gesteld zijn met de diversiteit bij ING? Denkbaar dat ze bij ING even wat anders aan het hoofd hebben, als we gaan, dan gaan we met z'n allen, mannen en vrouwen tegelijk.
Opmerkelijk trouwens dat die toezichthouders, crisisbestuurders, hoogleraren en experts die zich over de crisis buigen óók weer allemaal mannen zijn. De financiële crisis is bedacht en veroorzaakt door mannen, het escaleerde doordat mannen op de beurs in paniek raakten en nu buigen mannen zich over de oplossing van de problemen. Het alsof we vrouwen in tijden van nood nog steeds niet alleen met de portemonnee de deur uit laten.
7 Unilever
Het kon niet uitblijven dat de financiële crisis zou overslaan naar de ‘reële economie', vooral nadat iedereen een tijd lang had geroepen dat dat zou gebeuren. Reëler dan de wasmiddelen, verzorgingsproducten en rookworsten van Unilever krijg je de economie niet. Het zou een verklaring kunnen zijn voor de wat paniekerige advertentiecampagne waarmee Unilever de strijd aanbond met het huismerk van Albert Heijn: onze pindakaas is toch beter, daar kwam het op neer, een beetje kinderachtig ook, maar in crisistijden doen we allemaal wel eens iets dat je achteraf liever anders had gedaan.
Intern houdt Unilever de moed erin. "Mensen die bij Unilever werken, behoren tot de meest innovatieve en inspirerende mensen in de bedrijfstak, dat willen we graag zo houden," communiceert Unilever. De werving is gericht op diversiteit, "dat je ervaring meebrengt die we nog niet in huis hebben, dat je een eigen succesvolle aanpak hebt, een eigen stijl". Verder: "Samenwerken is fantastisch. Het geeft veel voldoening. Creatieve gedachten omzetten in de zakelijke realiteit en meewerken aan de ontwikkeling van producten die je in je supermarkt kunt aantreffen."
In de supermarkt zie je mannen altijd met briefjes lopen, terwijl vrouwen blindelings weten wat er in huis moet komen. Deze kwaliteit is slechts in beperkte mate terug te vinden in de hoogste bestuurslagen van Unilever, waarin twee vrouwen zitting hebben.
8 ABN Amro
"Groeninks mannen blijven bankieren," zo luidde onlangs de kop boven een artikel in de Volkskrant. Het ging over de bestuurders die verantwoordelijk waren voor de bank ten tijde van de overname door RBS, Santander en Fortis. Na de overname waren ze teruggetreden en dingen met hun gezin en in de culturele sector gaan doen. Ze waren her en der ook blijven bankieren.
Er stond niet bij wat de vrouwen van ABN Amro waren gaan doen. Misschien waren ze ook blijven bankieren, maar dan wel in de luwte van mannelijke collega's. De banken zijn een mannenbolwerk, constateerde en vrouwelijke bankier in Het Financieele Dagblad. Zelf was ze een uitzondering op de regel. Ze was met de zakenbank van ABN Amro overgestapt naar de Royal Bank of Scotland, waar ze verantwoordelijk werd voor Europa en global corporate finance. Het kon dus wél.
Bij ABN Amro waren ze na de nationalisatie door de minister van Financiën blij dat ze af waren van ‘die Belgen' van Fortis, die weinig hadden begrepen van de dynamische en flexibele bedrijfscultuur van ABN Amro. Op het kantoor aan de Zuidas kwam het oude logo weer terug, de medewerkers droomden van een herrijzenis van de bank in oude glorie, op naar een nieuwe ABN Amro! Het panel ziet ook perspectief voor vrouwen: ABN Amro wordt achtste in de lijst met vrouwvriendelijke bedrijven, op een totaal van 339 organisaties.
9 Belastingdienst
De Belastingdienst gaat de komende jaren een op diversiteit gericht en ‘levensfasebewust' personeelsbeleid voeren. Lager geschoolden en andere kansarmen krijgen een kans, drempels die medewerkers vanwege hun achtergrond (gender, etniciteit, levensfase) ervaren bij hun pogingen hogerop te komen, zullen worden weggenomen.
Het is jammer dat Jenny Thunnissen het allemaal niet meer kan meemaken. De directeur-generaal stapte op, niet-gedwongen, zo was de officiële lezing, maar volgens de onofficiële waren er de laatste jaren teveel incidenten geweest. Er waren belastingaangiften zoekgeraakt, er werden fouten gemaakt in de uitbetaling van toeslagen en er waren problemen met nieuwe ict-systemen. Een daarvoor aangestelde chief information officer stuurde 1500 managers van de Belastingdienst op ict-cursus.
Als vrouw kun je prima terecht op de ict-afdelingen van de Belastingdienst, was de boodschap van een uitgebreide advertentiecampagne. Het draaide er niet alleen om ‘snelle jongens'. Bij het Centrum voor ICT in Apeldoorn werkten ‘vrouwen die kunnen inparkeren en mannen die kunnen luisteren, maar ook vrouwen die niet kunnen luisteren en mannen die niet kunnen inparkeren'. Of je nu ‘van Mars kwam of van Venus', het maakte geen verschil. De website van het Centrum voor ICT kreeg een apart gedeelte voor vrouwen, waarop sinds 2005 helaas geen nieuwe berichten meer zijn verschenen.
10 Politie
Om het korps vrouwelijker en multicultureler te maken heeft de politie inmiddels een respectabele track record van wervingsslogans opgebouwd. ‘Die pet past ons allemaal' van een tijdje geleden was al van een soort joviale lulligheid, maar met ‘Werken bij de politie doe je nooit alleen' zijn we helemaal op het niveau van ‘Samenleven doe je niet alleen', de doorgekookte bloemkoolslogan van het CDA van een paar jaar terug.
Agentes dragen trouwens geen pet maar een soort hoedje, een geinig hoedje wel. Ze zijn ook te zien op de website van de politie, waarop je de agenten van nu per koppel in beeld ziet draaien. Tegenwoordig worden de bonnen uitgeschreven door moderne jongens en meisjes met een diverse culturele achtergrond, hartstikke mooi natuurlijk, maar het is ergens ook jammer dat het ten koste moest gaan van de traditionele blanke agent met snor, op wie het altijd heerlijk afreageren was.
Het politiekorps gaat met zijn tijd mee, het staat middenin de samenleving, bijvoorbeeld met het Nederlands Politie Orkest, dat over ‘Die pet past ons allemaal' een lied componeerde. Couplet 2: "Ga jij het liefst om met al jou maten, en weet je soms heel veel van techniek, hou je van spanning en met mensen praten, ja klinkt dat jou als toekomstmuziek? Voor man en vrouw, voor jongens en voor meiden, voor elk wat wils, maar altijd cool, met deze leus wil ik je graag verleiden, 't is een baan met een smoel en ook nog voor het goede doel." De cd is bij de politie te bestellen.
11 Justitie/gerechtshof/rechtbanken
De studentenaantallen lopen de laatste jaren wat terug, maar jarenlang was rechten onder vrouwen de populairste studierichting, en nog steeds zijn er meer rechtenstudentes dan – studenten. Eenmaal afgestudeerd, hadden de juristes het moeilijk om binnen te komen bij de grote advocatenkantoren, dat waren mannenbolwerken, maar inmiddels zijn de kantoren met elkaar in competitie over de vraag wie het beste is in ‘diversiteit'.
Bij de instellingen voor justitie konden de vrouwen al langer terecht, en het resultaat is te zien in het bestand van medewerkers en functionarissen. De helft van de rechters en officieren van justitie is inmiddels vrouw, bij Justitie als geheel zal het ‘Noorse' quotum van 40 procent vrouwen in topfuncties binnen afzienbare tijd worden gehaald. Kom daar eens om bij Shell, de nummer één in deze lijst.
Iedereen meegerekend is het percentage vrouwen bij Justitie 45 procent, als lopen de cijfers per sector uiteen: bij de Raad voor de Kinderbescherming is 72 procent vrouw, bij de Dienst Justitiële Inrichtingen maar 34 procent. In de gevangenis krijgen ze te maken met een traditioneel cliëntenbestand; van de 72.000 gedetineerden zijn er maar 3000 vrouw, de meeste van hen zitten voor drugssmokkel, diefstal of vernieling. Foei.
12 TNT
Als we niets deden, dreigde op korte termijn een structureel tekort aan werknemers, constateerde de commissie Arbeidsparticipatie, voorgezeten door Peter Bakker, tevens bestuursvoorzitter van TNT. De arbeidsmarkt functioneerde slecht, vrouwen zaten vast in deeltijdbanen, teveel mensen ‘deden niet mee'. Er waren maatregelen nodig. Het rapport heette Naar een toekomst die werkt.
Dat was allemaal vóór de kredietcrisis. Nu we niet meer weten hoe de toekomst gaat werken, hebben veel bedrijven ineens niet te weinig maar te veel werknemers. Over hoe om te gaan met ontslag had de commissie-Bakker ook belangrijke aanbevelingen.
Met 55.000 medewerkers levert Bakker zelf ook een aanzienlijke bijdrage aan de arbeidsparticipatie: één procent van de Nederlandse beroepsbevolking werkt bij TNT. Daarvan is 38 procent vrouw, nog altijd een voetbalstadion vol.
TNT heeft voor Nederlandse begrippen veel topvrouwen: twee commissarissen, en één vrouw in de raad van bestuur, Marie-Christine Lombard. Sinds haar komst steeg de omzet van haar divisie met meer dan 60 procent. Dat komt overeen met een onderzoek van adviesbureau McKinsey, dat aantoonde dat bedrijven met een vrouw aan de top financieel beter presteren dat door een man geleide bedrijven.
13 KLM
Ten tijde van de fusie tussen KLM en Air France verscheen ter illustratie van de deal een promotiefoto waarop de beide topmannen stonden, met mooie vrouwen om zich heen. In het kader van Internationale Vrouwendag wond een GroenLinks-senator zich in de Volkskrant op over de foto. "De mannen voor de hersens, de vrouwen voor het plaatje," zei ze. Boven het artikel stond: "Mijn God, wat is er nog veel te doen."
Er is nog veel te doen: op vakantievluchten ontstaat er nog steeds een nerveus rumoer als een vrouwelijke gezagvoerder de passagiers welkom heet aan boord. Er zijn weinig vrouwelijke verkeersvliegers. Piloten in opleiding steken zich flink in de schulden, in het begin van hun carrière maken ze veel vlieguren, wat een combinatie met het moederschap lastig maakt. De opvatting dat piloten mannen zijn, zit er vanaf de basisschool in.
Bij de KLM kun je ook een heleboel andere dingen worden dan piloot: stewardess, grondmedewerker of manager. Geen vrouwen in de raad van bestuur van KLM, één in de raad van commissarissen, mevrouw Irene Asscher-Vonk, hoogleraar in Nijmegen en specialist op het gebied van gelijke behandeling. Dus dat zit wel goed.
14 Achmea
Drie jaar geleden gaf Maarten Dijkshoorn, destijds vice-voorzitter, nu bestuursvoorzitter van Achmea, een interview aan Assurantie Magazine. "We willen graag een vrouwvriendelijk bedrijf," zei hij. "We stimuleren vrouwen om toe te treden tot de directies. Hoewel we niet aan positieve discriminatie doen, proberen we wel bij elke directievacature minimaal één vrouw op de shortlist te krijgen." In de raad van bestuur zat één vrouw, Margriet Tiemstra, en 12 procent van de directies van de business-units was vrouw. Er was nog een lange weg te gaan, stond erbij.
Nu Margriet Tiemstra niet meer bij Achmea werkt, is de weg nog wat langer geworden. In de raad van bestuur is het weer jongens onder elkaar, met Maarten, Gerard, Willem, Jeroen, Thomas en Danny. Samen geven ze leiding aan een bedrijf met 55 procent vrouwelijk personeel. Het aantal vrouwelijke directeuren is wel weer wat hoger geworden, 2 procent.
De bij Achmea voor diversiteitsbeleid verantwoordelijke manager zei in een interview: "In een dominant masculiene wereld loop je het risico dat met name genderdiversiteit wordt afgedaan als een onderwerp dat vanzelf weer overwaait." Bij Achmea hadden ze net een nieuwe term: levensfasebewust diversiteitsbeleid. Of dat in de dominant masculiene wereld een blijvertje is, moet nog blijken.
15 Fortis Bank
De onderzoeker Henk Noort, schrijver van de boeken Wat mannen echt willen en Vrouwen willen maar één ding, behandelde onlangs in Het Financieele Dagblad de intrigerende vraag: Zijn mannen schuldig aan de kredietcrisis? Het antwoord: ja, al zijn vrouwen medeschuldig. Omdat mannen meer testosteron hebben dan vrouwen nemen ze grotere risico's, maar vrouwen vinden dat machogedrag ook wel weer mooi, moedigen het aan in zekere zin.
Ja, misschien zitten we nu alleen maar in de ellende omdat mannen indruk probeerden te maken op vrouwen, en is zo bezien de vrouw toch weer de bron van alle kwaad.
In de nieuwe raad van bestuur van Fortis Bank Nederland zit één vrouw. Volgens de analyse van Henk Noort is dat nog steeds te weinig om een stabiel beleid te waarborgen: "Pas als het er meer zijn, wordt hun risicodempende invloed merkbaar." Het panel voor de MT150 ziet perspectief: Fortis wordt 15de in de lijst met vrouwvriendelijke bedrijven.
