Voor de gemiddelde ondernemer wordt het steeds moeilijker de juiste advocaat te kiezen. Een internationale megafirma of een regiokantoor? Een gewoon kantoor of een 'advocountant'? Een ding is zeker: shoppen loont.
Zoals elk voorjaar steeg in april de spanning weer bij 's lands grote advocatenkantoren. Wat zouden de gezaghebbende Engelse advocatenbijbels Legal 500 en Chambers dit jaar weer te zeggen hebben? Welke individuele partners zouden in het zonnetje worden gezet als 'well regarded', 'highly respected' of zelfs als 'star partner'? Als hongerige wolven verslinden de advocaten deze Michelingidsen van de advocatuur. Wilde kreten van vreugde klinken op als iemand wordt genoemd.
Bijvoorbeeld Marc van der Woude van Nauta Dutilh. Over hem zegt Legal 500: 'Hij is een zeer ervaren mededingingsadvocaat. Recent trad hij op voor de Europese Commissie tegen DSM en LVM in de PVC-kartelzaak'. En over Duco Oranje van Clifford Chance: 'De procespraktijk bij Clifford onder leiding van de zeer gerespecteerde Duco Oranje is met name sterk in de sectoren telecom en energie'.
Dit jaar werd de komst van de gidsen zo mogelijk met nóg meer spanning afgewacht. De concurrentie tussen advocatenkantoren wordt steeds feller, zeker nu het aantal lucratieve opdrachten stevig terugloopt. Het is een enorm taboe in de macho advocatenwereld, maar de stress vliegt de bestuurders van de kantoren tegenwoordig regelmatig naar de keel. Ga maar na: kantoren als De Brauw Blackstone Westbroek, Allen & Overy en Stibbe verdienen het meeste geld in het ondernemingsrecht, in het bijzonder in de transactiepraktijk. Maar beursgangen zijn er nauwelijks meer en ook M&A (merger and acquisitions) is nog maar een fractie van wat het ooit betekende.
Lege spreekkamers
Hoe diep de crisis is, merk je aan de rampzalige berichten over de investment banks (massaontslagen, geen bonussen, bij ABN Amro Rothschild in Londen moest een kwart van de bankiers dit jaar vertrekken). Maar de advocatuur zwijgt. Wat je wel hoort, zijn opmerkingen als deze: “Ik was laatst bij Clifford Chance in Amsterdam en van alle spreekkamers was er niet een bezet!” “Die enorme toren van Loyens & Loeff in Rotterdam, daar hebben ze gigantische vergaderzalen maar die zijn deze maand nog niet gebruikt.” De Amsterdamse vestiging van Freshfields werd in april zelfs opgeschrikt door een lastercampagne; het zou deuren sluiten door gebrek aan werk. De zaak liep zo uit de hand dat het kantoor honderden kaarten rondstuurde met de mededeling dat twee nieuwe partners waren benoemd.
“Dat zouden we normaal gesproken nooit hebben gedaan,” zegt partner Richard Norbruis. “Maar nu moesten we wel: de roddels moesten de wereld uit.” Een maand eerder zei de marketing manager van Freshfields Amsterdam bij het uitkomen van de Legal 500 over 2002: “Het resultaat is voor ons positief te noemen, hoewel nog niet alle praktijkgebieden de volledige erkenning krijgen die ze verdienen.” Overigens zijn er in de advocatuur ook richtingen die juist in een crisis tot bloei komen (faillissementsrecht, verzekeringsrecht, procesrecht of litigation), maar in die hoek wordt veel minder verdiend dan in de transactiepraktijk.
De crisis wordt nog verergerd doordat bedrijven steeds meer juridisch werk in eigen hand gaan nemen. Ahold bijvoorbeeld haalde het hele arbeidsrecht voor Albert Heijn weg bij De Brauw en zette de eigen juristen aan het werk. Het argument: kostenbesparing. Reeds in de zomer van 2000 schreef R. van Rooij, bedrijfsjurist bij Shell, in een bui van zeldzame openhartigheid in het Advocatenblad: 'Het is niet alleen het uurtarief dat tot zeer hoge declaraties leidt, ook zet de dictatuur van het uren schrijven aan tot 'uurinflatie'. De neiging bestaat immers om batterijen partners, medewerkers en stagiairs op een zaak te zetten. Hieruit vloeien dan weliswaar doorwrochte adviezen voort, maar ze zijn vaak bovenmatig lang, soms te geleerd voor het doel waarvoor ze geschreven zijn en ze monden niet altijd uit in duidelijke do's en don'ts'.
Aarzelend
Door het nieuwe kostenbewustzijn keren grote bedrijven de extreem dure sweatshops (vanaf 400 euro per uur) de rug toe en nemen zij kantoren uit het middensegment als Ploum Lodder Princen ('we krijgen steeds meer beursklanten zoals TPG en Heineken en niet voor kleine zaakjes'), Kupperman van der Wiel en Van Mens & Wisselink, die 25 tot 40 procent goedkoper zijn. Een advocaat van het recent gefailleerde kantoor Steins Bisschop Meijburg: “Toen men hier op kantoor massaal ging solliciteren, werd duidelijk dat de grote kantoren uiterst aarzelend zijn, waar ze een jaar geleden iedereen bij wijze van spreken nog aannamen. Maar in het middensegment kon eenieder zo terecht.”
Stibbe lijkt een van de voornaamste slachtoffers van deze trend. Bediende het in 2001 nog 25 van de grootste bedrijven uit het land, in 2002 zijn dat er nog maar 19, zo blijkt uit de Stand van de Advocatuur van KSU, dat je met een beetje goede wil de Legal 500 van Nederland kunt noemen – al worden er geen kwaliteitsoordelen gegeven en al helemaal geen namen genoemd.
In deze cijferlijst valt tevens het opmerkelijke succes op van de regiokantoren. Van de twintig grootste groeiers van dit jaar behoren er vijf tot deze categorie: Dirkzwager, Van Diepen Van der Kroef, De Jonge Peters Remmelink, Nysingh Dijkstra De Graaff en Boels Zanders. Dit is een nieuw type kantoor, zoals Boels Zanders in Maastricht, Sittard, Roermond en Venlo, dat een op het mkb gerichte praktijk voert.
Deze kantoren timmeren hard aan de weg. Pieter Leerink, bestuurder van De Jonge Peters Remmelink (Overijssel): “Er valt voor ons vooral veel te winnen bij de grote bedrijven in de regio. Voor sommige beursgenoteerde bedrijven hier, zoals Grolsch en Kluwer, doen we al veel, bijvoorbeeld in het arbeidsrecht. Als er iets speelt op de beurs, hoeven ze bij ons niet aan te kloppen, maar intellectueel eigendom en informatie/communicatie kunnen we wel weer naar ons toehalen. Hier zetten we echt op in.”
Advocountants
De commerciële advocatuur voor het bedrijfsleven in Nederland valt thans grofweg in te delen in de 'internationals' (respectievelijk Allen & Overy, Clifford Chance, Baker & McKenzie, Simmons & Simmons Trenite, Freshfields Bruckhaus Deringer en Lovells), de 'nationals' Loyens & Loeff, Nauta Dutilh, De Brauw Blackstone Westbroek, Houthoff Buruma, Stibbe en Van Doorne (met eigen vestigingen in het buitenland), de grote Nederlandse kantoren Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn, CMS Derks Star Busmann, Boekel de Neree, Schut & Grosheide en Kennedy van der Laan en de zogeheten 'advocountants', advocatenkantoren die zijn gelieerd aan de big five uit de accountancy.
In deze laatste groep rommelt het de laatste maanden hevig, met als climax het nog nooit eerder vertoonde faillissement van het met KPMG verbonden Steins Bisschop Meijburg & Co. Dit faillissement is deels veroorzaakt door de beschreven crisis, maar ook door de Enron-affaire, die de niet-accountantsdiensten bij de big five in een slechter daglicht stelde wegens de aanslag op de onafhankelijkheid van de accountant.
“KPMG wilde na Enron van ons af,” zegt bovengenoemde advocaat. “Ze hebben ons er gewoon uit geschopt.” Het kantoor beleeft nu een doorstart onder de naam KLegal (het onafhankelijke mondiale advocatenmerk van KPMG), met 100 advocaten en notarissen, waardoor het nog net in de Nederlandse top 20 belandt.
Het kantoor van Andersen (Wouters) is kopje-onder gegaan door Enron en is net als de rest van Andersen Nederland opgeslokt door Deloitte & Touche. De advocaten van Wouters gaan samen met de juristen van Deloitte, die opereren onder de naam AKD Prinsen, met 235 fee earners het zesde kantoor van het land. Met Wouters erbij zou het kantoor op 372 komen, maar in het proces vertrekt altijd een deel naar andere kantoren.
PricewaterhouseCoopers is actief met de (onafhankelijke) advocaten van Landwell, met 165 mensen nummer 11, en Ernst & Young met Holland van Gijzen, nummer zeven met 200 juristen. Over het succes van deze 'advocountants' wordt, zeker na Enron, wisselend gedacht. Bas Steins Bisschop: “De wagen is met piepende remmen tot stilstand gekomen. Het zal moeilijk worden hem weer aan de praat te krijgen, als dat al lukt.” AKD opereert rustig, deels omdat de banden met Deloitte vrij los zijn. Zo komt slechts rond de 10 procent van het werk voort uit doorverwijzingen vanuit Deloitte. AKD opereert van de advocountants het meest als gewoon advocatenkantoor en is gericht op het mkb. Ook Landwell en Holland van Gijzen functioneren goed, al lijkt de ambitie waarmee deze kantoren begonnen – de top van de markt overnemen van de gevestigde orde – niet te kunnen worden waargemaakt. KPMG met KLegal en PricewaterhouseCoopers met Landwell doen het in elk geval beter dan de concurrentie, vooral omdat hun advocatenkantoren geheel onafhankelijk opereren van de megafirm, waardoor er minder gevaar dreigt van belangenverstrengelingen en aantasting van de onafhankelijkheid.
Eenzame hoogte
Het beeld van de Nederlandse advocatuur wordt de laatste jaren vooral bepaald door de internationalisering. Bijna alle grote Engelse kantoren hebben nu een vestiging in Nederland. De Engelsen zijn traditioneel spelers van wereldniveau en staan nog boven de Amerikanen, al zijn de grote kantoren uit de VS wel bezig met een mondiale inhaalslag. Van de tien grootste kantoren ter wereld zijn er nog altijd zes Brits en van de top vijf zelfs vier. Opmerkelijk was in april het afketsen van de fusie tussen De Brauw en Linklaters.
De markt houdt nu de adem in over wat Linklaters, met zo'n 1500 advocaten nummer zeven van de wereld, in ons land gaat doen. Zullen ze net als Freshfields een eigen kantoor openen en allerlei hotshots weten weg te kapen? Overigens staat De Brauw in ons land op eenzame hoogte als het gaat om het niveau van de cliënten (Ahold, KLM, Shell, die categorie) en van het werk.
“Een paar jaar geleden hadden we het gevoel dat de concurrentie ons op de hielen zat,” zegt oud-bestuursvoorzitter Peter Wakkie, die voor Gucci de vijandige overname door LVMH wist af te slaan. “Maar nu wordt de kloof weer groter.” Een nieuwe trend is de vestiging van Engelse nichespelers. Bird & Bird in Den Haag richt zich op intellectueel eigendom en telecom, Norton Rose in Amsterdam op de grote banken en de luchtvaart. Dit laatste kantoor wordt geleid door Arent van Wassenaer, die weg moest als voorzitter van Houthoff Buruma na een ruzie over onder meer de internationale strategie.
De grote en dure mondiale powerhouses met duizenden advocaten lijken het tij, nog los van de economische malaise, nu tegen te hebben. Als gevolg van Enron zal ook in de advocatuur steeds meer nadruk worden gelegd op ethische kwesties en volgens een oude wet geldt nu eenmaal: hoe groter je bent, des te vuiler je handen. Belangenconflicten (stiekem adviseren aan twee concurrenten tegelijkertijd) en liability (aansprakelijkheid voor fouten) kunnen de grootste kantoren nog lelijk gaan opbreken, net als bij Andersen. In elk geval zal een groeiend kostenbewustzijn in het bedrijfsleven de topadvocatuur weer met beide benen op de grond zetten.
LoLo
Uit de nieuwe cijfers van de Legal 500 blijkt dat Loyens & Loeff thans met 489 juristen het grootste kantoor van Nederland is. Met vlag en wimpel, want De Brauw op twee scoort 417. 'LoLo', zoals het kantoor in advocatenland wordt genoemd, heeft weinig profiel. Het bestaat pas sinds 2000, toen de belastingadviseurs van Loyens & Volkmaars fuseerden met een deel van de advocaten van Loeff Claeys Verbeke. De pers is niet welkom in het monumentale hoofdkantoor, de Millenniumtoren tegenover het Rotterdamse Centraal Station, die hoog uittorent boven de nabijgelegen vestigingen van Nauta Dutilh, Simmons & Simmons Trenite en Houthoff Buruma. De vergaderzalen, bars en andere faciliteiten die het advocatenleven moeten opvrolijken, schijnen van uitzonderlijk luxe niveau te zijn. Of staan de spreekkamers inderdaad leeg en wil men dat verbergen?
Het bijzondere van LoLo is de wijze waarop advocaten, belastingadviseurs en notarissen samenwerken. Core business is het belastingrecht, waarin het zowel optreedt voor Nederlandse als buitenlandse bedrijven met activiteiten in ons land. Met name rond fusies, overnames, beursintroducties, herstructureringen en buy-outs spelen gecompliceerde fiscale kwesties. Een specialiteit van LoLo is de 'fiscale due diligence': een nauwkeurige analyse van de fiscale positie van een bedrijf in opdracht van een partij die dat bedrijf wil overnemen. Tot de belastingklanten van LoLo horen bedrijven als Merrill Lynch, UBS, Deutsche Bank, Bank of America, Ford en Sara Lee. Uiteraard procedeert het kantoor ook uitstekend voor de belastingrechter. Sterke secties zijn tevens ondernemingsrecht, met toppers als Mic van Breemen, Bas Vletter en Philip van Verschuer, arbeidsrecht, met Hermine Voute (telg uit een bekende advocatenfamilie) en onroerend goed, met Jaap Hamming (heeft onder meer ABN Amro en Bouwfonds als klant). Naast de vestigingen in Rotterdam, Amsterdam, Den Haag, Arnhem en Eindhoven, zijn er ook kantoren in Antwerpen, Brussel, Frankfurt, Genève, Londen, Luxemburg, New York, Parijs, Singapore en Tokio, alsmede op Aruba en Curaçao. Een minpunt van het kantoor, aldus advocaten die er zijn weggegaan, is de anonieme sfeer en de wat steriele bedrijfscultuur. Onlangs werd een nieuwe manager marketing & communicatie aangesteld en er wordt gewerkt aan een reclamecampagne.
Top 10 Nederlandse kantoren
1. Loyens & Loeff – 489
2. De Brauw Blackstone Westbroek – 417
3. Nauta Dutilh – 406
4. Houthoff Buruma – 300
5. CMS Derks Star Busman – 258
6. AKD Prinsen – 235
7. Holland van Gijzen – 200
8. Stibbe – 198
9. Allen & Overy – 196
10. Pels Rijcken enz. – 182
bron: Legal 500 2002
Wereldtop
1. Baker & McKenzie (VS) – 2923
2. Clifford Chance – 2868
3. Freshfields Bruckhaus Deringer – 2030
4. Allen & Overy – 1912
5. Eversheds – 1864
6. Skadden Arps Slate etc.(VS) – 1504
7. Linklaters – 1400
8. Jones Day Reavis & Pogue (VS) – 1330
9. White & Case (VS) – 1150
10. Lovells – 1130
bron: The American Lawyer Global 100, November 2001
