We doen het allemaal: citaten uit tv-series of reclames gebruiken in alledaagse situaties. Volgens taalkundigen hebben deze een belangrijke functie op de werkvloer. Juist in kantoren waar je de hele dag op elkaars lip zit, moet je ergernissen kwijt zonder dat die meteen escaleren."
Catchphrases worden door iedereen en overal gebruikt, zegt taalkundige Peter-Arno Coppen, die voor het tijdschrift Onze Taal onderzoek deed naar het verschijnsel, in Intermediair. En zeker op het werk. "We gebruiken taal niet alleen om onze boodschap over te brengen, maar geven met de taal die we bezigen ook signalen af over wie we zijn. Als ik collega's een vervelende klus geef en met een lage stem zeg: Resistance is futile, zeg ik niet alleen op een grappige manier – 'Sorry jongens, rotklus, weet ik, maar het moet gebeuren'. Ik zeg ook: ik ken dit citaat uit Star Trek en ik weet dat jij het kent: wij behoren tot dezelfde groep."
Indruk maken
Catchphrases verhogen niet alleen de sfeer, maar kweken ook een groepsgevoel. Wie een vervelende boodschap moet overbrengen kan daar handig gebruik van maken. "Juist in kantoren waar je de hele dag op elkaars lip zit, moet je ergernissen kwijt zonder dat die meteen escaleren", zegt Coppen. Daarin verschillen catchphrases van gevleugelde woorden – die vaak door iemand gebruikt worden om indruk op een ander te maken. "Wie Vergilius of Vondel citeert kweekt geen gemeenschapsgevoel; hij loopt eerder het risico pedant gevonden te worden."
Kantoortaal
Door dat samenbindende effect kan de catchphrase onderdeel uitmaken van kantoortaal, zegt taalkundige Wim Daniëls. Kantoortaal – een soort jargon voor de kantoormens – bestaat uit heel veel afkortingen (van bilaatjes voor bilateraaltjes tot BOT-overleggen voor Benen-op-tafel overleggen), verkeerd gebruikte Engelse termen als 'summariën' en ‘exploren', of kromme zinnen als 'dat is een kwestie van personal flavour'. De kantoortaal is de laatste jaren wat aan het vervlakken door de komst van de computer, merkt Daniëls. "Iedereen gebruikt voor zijn werk de computer en heeft toegang tot dezelfde informatie in dezelfde taal."
Catchphrases kunnen het gebrek aan bindende taal misschien een beetje opvangen. Anders dan de gewone kantoortaal gaan deze uitdrukkingen minder lang mee, een uitzondering als Duizend bommen en granaten uit Kuifje daargelaten. Hoe lang, hangt af van het soort cathchphrase – begroetingen als Goeiemoggel of Hasta la vista baby kunnen snel een cliché worden. "Wie nu nog met 'Goeiesmorgens, juffrouw Jannie' binnenkomt, wordt volgens Daniëls niet meer serieus genomen. "Goeiesmorgens is natuurlijk echt heel ernstig." Citaten uit iets minder bekende series of films, en voor andere gelegenheden, gaan langer mee.
Smeermiddel
Net zo dodelijk als het gebruik van oubollige citaten is het gebruik van uitdrukkingen van een andere groep met als doel erbij te horen. Zo gebruikte Tony Blair in een discussie met jongeren een bij die groep veel gebruikt citaat – Am I bothered? uit de populaire Catherine Tate Show. De jongeren reageerden alsof hij een jurk had aangetrokken. Maar wie citaten gebruikt die grappig zijn, up-to-date en die bij hemzelf en zijn gehoor passen, heeft een goed smeermiddel in handen.
