Heeft topcircus Cirque du Soleil zijn beste tijd gehad? Clown en regisseur David Shiner: 'Er moet iets veranderen.'
Al bijna dertig jaar oogst Cirque du Soleil over de hele wereld succes met hun eigentijdse interpretatie van het circus. Deze maand doet het Canadese circus Nederland weer aan. Dit keer met Kooza, een show zoals het publiek van Cirque du Soleil gewend is: met veel indrukwekkende acrobatiek, clowns, bombastische muziek en oogverblinde kostuums. Maar de makers van deze vrolijke droomwereld hebben het moeilijk. Het imperium van Cirque du Soleil, met een omzet van bijna 1 miljard dollar een van de grootste entertainmentbedrijven ter wereld, wankelt.
Een collectieve ervaring scheppen
Mime-artiest en clown David Shiner (op de foto boven zoals hij er in het dagelijks leven uitziet) is al bijna een kwart eeuw betrokken bij Cirque du Soleil. In 1990 trad hij op verzoek van Cirque-oprichter Guy Laliberté op in de succesvolle show Nouvelle Expérience, die hij ook co-regisseerde. In jaren daarna verwierf hij onder eigen naam bekendheid op Broadway (hij won zelfs een Tony-award), maar hij keerde regelmatig terug naar Cirque du Soleil. Shiner is trots op ‘zijn’ voorstelling Kooza, een poging om terug te keren naar de ‘essentie’ van het circus: ‘Er zijn veel Cirque du Soleil-shows die zwaar leunen op techniek. Allemaal verdomd goede shows, maar ik wilde een eenvoudiger show waarin niet de techniek, maar de artiesten centraal staan. Ik wil een collectieve ervaring scheppen, een beleving die iedereen kan begrijpen en voelen. Net als in Lord of the Rings is de wereld van Kooza tegelijkertijd magisch en herkenbaar.’
Geen einde aan groei, tot 2008
Shiner heeft van nabij meegemaakt hoe Cirque du Soleil uitgroeide tot een miljoenenbedrijf. Tot aan 2008 leek aan de groei geen einde te komen. De vraag was zo groot, dat er steeds meer shows tegelijkertijd werden opgevoerd (op dit moment zijn dat er 19). Vanaf 2008 zagen jaarlijks drie nieuwe shows het licht. De kosten rezen daardoor de pan uit. Het ontwikkelen van een Cirque-show kost volgens Shiner ongeveer 25 miljoen dollar.
Een leger van 5.000 medewerkers
Er kwamen permanente voorstellingen in Disney World Orlando, Disney World Tokyo, Macau (China) en Las Vegas. Alleen al de show in Las Vegas trekt dagelijks (!) zo’n 9000 bezoekers. Er waren plannen voor restaurants, hotels en een kledingmerk. Het leger medewerkers zwol aan tot 5.000. Alleen al op het hoofdkwartier van het bedrijf in Montreal, een gigantisch complex dat doet denken aan de grote filmstudio’s in Hollywood, werkten bijna 2.500 mensen. Om de groei te financieren verkocht Laliberté (nummer 831 op de rijkenlijst van Forbes) in 2008 twintig procent van zijn aandelen aan twee investeringsmaatschappijen van het emiraat Dubai. Voor Laliberté zelf was zelfs de sky geen limit meer. De voormalige steltloper en vuurvreter reisde met een Russische raket naar het Internationaal Ruimte Station, waar hij als een van de eerste ruimtetoeristen 11 dagen logeerde. Terug op aarde liet hij vooral van zich horen als deelnemer aan grote pokertoernooien.
Het publiek wil koorddansers en acrobaten
Ondertussen begon het Cirque-succesverhaal steeds meer barsten te vertonen. De permanente voorstellingen in gokstad Macau en Tokyo stopten na sterk tegenvallende bezoekersaantallen. Een plan voor een theater in Dubai verdween in de ijskast. De kaartverkoop liep terug, shows flopten, en de omzet daalde. Vorig jaar moest het bedrijf 600 werknemers ontslaan. Een van de grootste flops was de door David Shiner geregisseerde show Banana Shpeel. De voorstelling ging eind 2009 in première en verdween in de zomer van 2010 alweer van de planken, terwijl een gemiddelde Cirque-show een looptijd heeft van 12 jaar. Shiner is openhartig over de mislukking: ‘Banana Shpeel was een eigentijdse vaudeville-show. Het leek mij en Guy leuk om een keer iets heel anders doen dan de mensen van Cirque gewend zijn. Maar het publiek wilde helemaal geen vaudeville zien. Ze wilden koorddansers, acrobaten, en al die andere dingen waar ze Cirque du Soleil van kenden. Banana Shpeel was een nachtmerrie, een totale mislukking.’
Slachtoffer van eigen succes
Volgens Shiner is Cirque du Soleil slachtoffer geworden van het eigen succes: ‘Het is normaal en goed dat een bedrijf wil groeien, maar ik denk dat het te snel ging. Er werden zoveel nieuwe producties bedacht, dat ze onderling met elkaar ging concurreren. Wat schiet je daarmee op? Een ander probleem is dat het door het hoge productietempo ook heel lastig is om de kwaliteit te controleren.’ Volgens Shiner moet Cirque du Soleil terug naar de roots: ‘Er moet iets veranderen. Volgens mij was Cirque succesvol als een “boutique” entertainmentbedrijf, met een herkenbare stijl. De uitdaging van het management is om die speciale flair van Cirque te behouden. De unieke band tussen de artiesten en het publiek en het communiceren van wat het betekent om mens te zijn, dat is het grootste kapitaal van Cirque du Soleil. Als ik de leider van het bedrijf zou zijn, zou ik alle medewerkers daar voortdurend aan herinneren. Maar ja, ik ben maar een clown.’
Kooza is van 13 maart tot 27 april te zien in Amsterdam.
Bekijk een oud optreden van David Shiner bij Jay Leno:
