Er zijn lessen te trekken uit de zaak rond Arthur Gotlieb, zegt Ben Tiggelaar. 'Je moet alert zijn op zwijgzame mensen.'
Arthur Gotlieb werd door zijn werkgever de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) eruit gewerkt en pleegde zelfmoord. Hij liet een 600 pagina’s tellend bezwaarschift na, waarin hij nauwgezet bijhoudt wat hem overkwam en hoe de NZa hem stelselmatig treiterde. Tot hij het niet meer aan kon.
Journalistieke bewerking
NRC-journalisten Joep Dohmen en Jeroen Wester verdiepten zich in de zaak, schreven erover in de krant en maakten het boek Operatie werk Arthur de deur uit. Dat bevat een groot deel van Gotliebs geschrift, plus een verantwoording van de journalisten over hun bewerking en over de nasleep van de zaak.
Eerste exemplaar
De NRC-auteurs hadden Ben Tiggelaar gevraagd om te spreken bij de boekpresentatie. ‘Spannend', vond hij, ‘want deze zaak heeft momenteel grote impact in Nederland’. Het was voor Tiggelaar toch wel even slikken toen hij de familie ontmoette. ‘Zij hebben hun zoon en broer verloren. De familie is blij dat dit verhaal nu naar buiten komt en dat er wat mee gebeurt. Dat het tot voorbeeld strekt van hoe het niet moet.’ Ben Tiggelaar was voor Arthur Gotlieb een grote inspiratiebron. In zijn geschrift haalt Gotlieb de columns in NRC van de managementgoeroe meerdere malen aan. Tiggelaar schreef zelf twee columns over Gotlieb, een voordat hij wist dat hij zelf in diens geschrift voorkwam, en eentje daarna.
Lessen voor managers
Tiggelaar vindt dat er uit deze kwestie belangrijke lessen te trekken voor managers. Hij spitst het toe op twee zaken: 1. heldere richtlijnen en procedures en 2. actieve stimulansen om mensen hun verhaal te laten doen.
#1. Heldere richtlijnen en procedures
Formeel: stel duidelijke principes. ‘Wat kan wel en wat kan niet binnen de organisatie. Maak daar heldere afspraken over. Gotlieb liep tegen een directie aan die erg met zichzelf bezig was zich bovendien liet feteren door de farmaceutische industrie. Hij vroeg om duidelijke regels op dit gebied en die waren er niet. De NZa-directie deed maar wat. Als de afspraken helder zijn, is altijd te toetsen of iets wel of niet door de beugel kan. Zorg vervolgens ook voor een duidelijke, anonieme procedure, waardoor mensen zaken kunnen melden.'
#2. Actieve stimulansen
Informeel: maak op allerlei manieren actief ruimte voor kritiek. ‘Managers moeten actief ruimte creëren voor het uiten van gezonde kritiek. Op de organisatie en ook op henzelf. Je moet dat managen. Bij onverwachte, plotselinge kritiek voelen mensen zich vaak snel bedreigd en dat leidt enorm af van de inhoud.’ Die kritiek komt alleen als de manager zowel formeel als informeel een klimaat schept waarin mensen zich vertrouwd voelen om die te uiten. ‘Zorg daarbij ook dat mensen die minder snel hun mond opendoen, toch gehoord worden. Dat hoort bij je zorgplicht als leidinggevende. Je moet alert zijn op zwijgzame mensen. Mensen die niet zo hard schreeuwen, toch een stem geven.’
Dat kan bijvoorbeeld door een negatieve brainstorm, een zogenaamde 'project pre-mortem'. Tiggelaar: ‘Zo’n sessie is erop gebaseerd om bij aanvang van een project een jaar vooruit te denken, aan te nemen dat het totaal mislukt is, en je dan af te vragen wat er mis kan zijn gegaan. Dan wordt juist aangemoedigd om risico's en negatieve punten te benoemen. In zo’n omgeving voelen mensen zich veel vrijer om kritische punten te uiten. Ze worden er juist voor beloond. En zo komen fouten en problemen effectief naar voren.’ Het is aan de manager om ervoor te zorgen dat zo’n omgeving er komt.
Ook lessen voor werknemers
Behalve voor de werkgever, zijn er ook voor werknemers lessen te trekken uit wat Arthur Gotlieb is overkomen. Hij zag geen andere uitweg meer dan een zelfverkozen dood. Tegen anderen die in een lastige situatie zitten, zegt Tiggelaar: laat het niet zover komen als bij Gotlieb. ‘Als je in een situatie terecht bent gekomen waarvan je weet, op basis van de verhoudingen, dat je de strijd niet kunt winnen, kies dan eieren voor je geld. Ga weg, voor het je opvreet zoals bij Gotlieb gebeurde.’
Bedenk hoe je het aanpakt
Als je kritiek uit, denk dan goed na hoe je dat aanpakt, stelt Tiggelaar. ‘Wees je er van bewust dat degene die kritiek krijgt zich hoogstwaarschijnlijk eerst bedreigd en aangevallen zal voelen. Die gaat vaak wild om zich heen slaan en dat is ergens wel begrijpelijk. Het is een natuurlijke reflex. Vooral wanneer je kritiek een gevaar vormt voor de ambities van je baas, dan moet je nadenken of je het zo kan verpakken dat je het risico dat het verkeerd valt, vermijdt.’
Lering trekken
Werknemers die in conflict zijn met de baas, doen er goed aan om alle feiten te boekstaven. Notities, e-mails, rapporten. Ook gesprekken. Tiggelaar adviseert om, als er sprake is van doelbewust treiteren, gesprekken die je als werknemer voert op te nemen. ‘Juridisch kan dat. Je mag een gesprek waar je zelf onderdeel van uitmaakt, opnemen zonder dat te melden aan de overige gesprekspartners en zonder hun toestemming.’ Zo kunnen werkgevers en werknemers hun voordeel doen met de dingen die zijn gebeurd met Arthur Gotlieb. Hoe navrant die ook zijn, laten we er vooral lering uit trekken, zegt Tiggelaar. ‘Dat is wat de familie zelf ook het allerliefst wil.’
Zembla heeft een documentaire gemaakt over de zaak rond Arthur Gotlieb. Bekijk de uitzending hier terug.
