Geen producten in de winkelwagen.
In oktober beginnen de onderhandeling met Turkije over toetreding tot de EU. Met verbazing kijken Nederlanders in Istanbul naar de angst die de Turken in Europa oproepen. “Het verwrongen beeld van Turkije dat jullie in Nederland hebben moet echt eens bijgesteld worden.”
Als het regent wil de stroom wel eens uitvallen thuis,” lacht Fridus Vest, chief executive officer Philips Turkije, Kaukasus en Centraal Azië. “Maar dat is dan meteen het enige vervelende hoor. Istanbul is fantastisch, het bruist, het leeft. Het sociale en culturele leven is onovertroffen. Af en toe denk ik dat jullie in Europa, bijvoorbeeld in Nederland en Frankrijk denken dat Turkije een achterlijk land is. Mensen vragen zich af hoe wij hier kunnen leven, en of we wel veilig over straat kunnen. Ik snap werkelijk niet waar toch dat soort waanideeën vandaan komt.” Vest is een van de vele westerse expats in Turkije die met verbazing kijken naar de verhitte discussies over de voorgenomen toetreding van Turkije tot de EU. Ze zijn van mening dat het beeld dat in Nederland en de rest van Europa heerst dringend bijgesteld moet worden. Turkije is een modern westers land met een functionerende westerse democratie, waar de vrouw geen onderdrukte positie heeft, aldus de expats. Zo richt Vests werkgever zich in Turkije gewoon op de traditionele Philips-markten: technology, health care en lifestyle. “Ik durf te stellen dat elke Turk een Philips-product in huis heeft. Alleen gaan de producten hier wat langer mee. Alles, werkelijk alles wordt in dit land gerepareerd tot het echt geen zin meer heeft.” Vest (59) werkt al 35 jaar voor Philips. “Dat is lang ja. Maar ik kan je met mijn hand op mijn hart verzekeren dat ik me geen moment heb verveeld. Het leuke van een bedrijf als Philips is dat er zo veel verschillende banen mogelijk zijn. Ik heb hele diverse dingen gedaan, marketingmanager, productmanager, regiomanager. Vooral het feit dat ik als expat veel in het buitenland heb mogen werken, heeft het tot een geweldige ervaring gemaakt.” En dat terwijl het hoofdkantoor van Philips in een troosteloze buitenwijk van Istanbul ligt. Dankzij de regen ligt het desolate industrieterrein er nog grimmiger bij. Maar binnen herinnert niets meer aan de natte koude buitenwereld. De verwarming staat op zeker 25 graden; Turken kunnen niet tegen de kou. Vest is goed ingeburgerd, de warmte deert hem niet. Hij vervolgt: “Turkije is een land dat functioneert, er loopt hier geen politiemacht met knuppels rond. Het is een democratisch land, hard op weg naar verdere democratisering. Natuurlijk worstelt Turkije van tijd tot tijd met de seculiere houding, maar niemand wordt hier met de nek aangekeken.” Het beeld dat Europeanen hebben van de positie van de Turkse vrouw, raakt volgens Vest kant noch wal. “Vrouwen met en zonder hoofddoek leven hier bijvoorbeeld prima met elkaar. Bovendien staan vrouwen hier in een enorm hoog aanzien. Je ziet dat ook aan de personeelssamenstelling. Binnen Philips is de man-vrouwverhouding 60-40. Ik heb twee jonge vrouwen in mijn managementteam. Werkende vrouwen zijn de regel, niet de uitzondering, en ook met kinderen blijven ze fulltime werken. Daarnaast heeft Turkije een echte multiculturele samenleving: joden, christenen, Armeniërs en moslims wonen, werken en leven met elkaar. De tolerantie is onovertroffen. Ik heb de indruk dat jullie in Europa niet goed weten hoe het hier is en daarom bang zijn voor aansluiting bij de EU.” Met de aansluiting van Turkije bij de EU noemt Vest een heikel punt. Al in 1963 werd een associatieverdrag tussen Turkije en Europa gesloten, met als doelstelling een volwaardig EU-lidmaatschap. Dat lidmaatschap zit er vooralsnog niet in, maar de eerste horde is genomen. In oktober van dit jaar worden de onderhandeling tussen de EU en Turkije gestart. De uitkomst van de onderhandelingen is niet verzekerd, toch is voor de Turken alles beter dan een definitief nee. De Turken willen al zo lang zo graag bij het Europese gezin horen. Het Westen, Europa, staat symbool voor de vooruitgang. Europa’s angst voor Turkije lijkt niet alleen gevoed te worden door het hoge bevolkingsaantal, maar nog meer door de islamitische achtergrond. Onterecht, volgens Vest. “Turkije is seculier, het geloof is echt verbannen naar de thuissituatie. We hebben zelfs geen gebedsruimtes op het werk.”
Hoofddoek
Met 14 miljoen inwoners wekt Istanbul niet de indruk van een stad, maar een heel land. Dat Istanbul bruist en leeft voel je al als je landt op het hypermoderne vliegveld. Restaurants, cafés en hippe clubs zijn de afgelopen jaren als paddenstoelen uit de grond geschoten. Luxe shopping malls en winkelstraten zijn eerder de norm dan uitzondering. “Turkije hoort bij Europa.” Tom Zwaan (41) kan het niet resoluter uitspreken. Hij werkt zestien jaar bij de bank en heeft net als Vest voornamelijk in het buitenland gewerkt. Voor Singapore en Italië werkte hij in een écht islamitisch land: Dubai. “Daar is zakendoen en bankieren gebaseerd op de sharia. Dat is in Turkije pertinent niet het geval. Turkije is een seculiere staat met westerse wetgeving. Het zakendoen is gebaseerd op westerse normen. In de financiële wereld, ook bij mijn bank en mijn managementteam, is vijftig procent van alle medewerkers vrouw. Dat is een van de beste ratio’s binnen het ABN Amro-netwerk.” ABN Amro is sinds 1921 de oudste buitenlandse bank in Turkije. Het bedrijf richt zich met zijn activiteiten voornamelijk op corporate finance en mergers en acquisities voor de bovenkant van het bedrijfsleven, banken en overheden. Op de consumentenmarkt maken buitenlandse banken geen schijn van kans. “Turkije heeft een goed ontwikkelde financiële structuur en Turkse banken zitten door het hele land. De bankdichtheid van Turkije is enorm, in alle uithoeken van het land kun je als consument bankieren. Als buitenlandse bank kun je daar niet veel aan toevoegen. Onze kracht zit in ons internationale netwerk en kennis van buitenlandse markten. En omgekeerd natuurlijk van de Turkse markt. Je merkt dat met de toetreding bij de EU veel buitenlandse bedrijven ‘hun Turkije-file willen updaten’. Het zijn voornamelijk de buitenlandse banken waar ze dan bij aankloppen. Voor een bankier biedt Turkije enorm veel uitdagingen, je kunt hier tot de essentie van het vak gaan. Je staat midden in de economie, hebt toegang tot iedereen. Je runt uiteindelijk je eigen winkel.”
Crisis
Eveline Zoutendijk (38) heeft echt een eigen winkel in Turkije. Ze runt het Sarnıç hotel in de toeristische wijk Sultanahmet. Zeven jaar geleden kwam ze voor het eerst naar Istanbul en wist ze eigenlijk meteen zeker: hier wilde ze wonen, werken en leven. Ze hakte de knoop definitief door in oktober 2001. “Ik heb de culinaire school gedaan in Frankrijk, Cordon Bleu. Uiteindelijk wilde ik toch liever het hotelmanagement in en besloot ik naar de hogere hotelschool in Zwitserland te gaan. Vlak voor mijn afstuderen kreeg ik een positie in het St Regis Hotel in New York aangeboden. Ik heb voor grote ketens gewerkt in New York en Frankrijk, en woon al zeventien jaar niet meer in Nederland. Op een gegeven moment had ik het gehad met de grote corporations, en wilde ik iets anders. Ik ging reizen, kwam in Turkije terecht en opende hier uiteindelijk mijn eigen hotel.” Het lijkt een vreemde keuze voor een vrouw die jarenlang voor luxe hotels gewerkt heeft en in New York gewoond heeft, om in Istanbul een eigen hotel met een bescheiden zestien kamers te runnen. “Niet echt,” zegt Zoutendijk. “Ik wilde altijd al iets voor mezelf beginnen. Bovendien heeft Istanbul dezelfde energie als New York. Alleen is het stukken leefbaarder. Ik denk niet dat ik altijd een klein hotel zal runnen, dat is niet mijn ambitie. Maar dit was de juiste stap op het juiste moment.” Wordt ze gehinderd in haar functioneren omdat ze een vrouw is? Ze kijkt vreemd op: “Het is hier voor een vrouw echt niet moeilijker dan in een andere stad waar ook ter wereld. Waarom zou dat zo zijn, vanwege de islam? Nee hoor, daar merk je niets van. Misschien is het zelfs wel makkelijker omdat men in Turkije gewend is te ondernemen, en omdat vrouwen vooral in Istanbul heel zelfstandig zijn. Wat het eigenlijk echt moeilijk maakte was 11 september, sars, de economische crisis en de Irak-oorlog. Turkije is wat dat betreft altijd instabiel geweest omdat het net overal tussenin ligt. Maar daar begint verandering in te komen en het gaat nu duidelijk stukken beter met de Turkse economie.” Dat onderschrijft Vest. “In de jaren tachtig heb ik ook in Turkije gewerkt; het verschil is onbeschrijfelijk. Destijds was er een jaarlijkse inflatie van zeventig procent. Ik was toen vooral bezig het einde van de maand te halen maar nu kan ik weer vooruit kijken, investeren en plannen maken. De afgelopen jaren is de omzet van Philips Turkije met twintig procent per jaar toegenomen”
Doemscenario
Edward Lysen (44) is general manager van Akzo Nobel/Organon. Ook zijn hoofdkantoor zit in Istanbul. “We doen hier packaging en pricing. De producten – voornamelijk medicijnen – komen vanuit de fabriek hierheen want in het verleden was het vanwege de inflatie nodig om de prijzen centraal aan te passen. In mijn eerste jaar in Turkije hadden we zestig procent inflatie, vorig jaar twintig procent en nu tien. Het is natuurlijk stukken makkelijker om te managen als koersen en prijzen enigszins stabiel zijn.” Organon richt zich net als ABN Amro en Philips op de interne Turkse markt. Er is weliswaar veel handel met Azerbeidzjan, Georgië, Oezbekistan, maar in Istanbul zitten de full service kantoren en de productie is gericht op de Turkse markt. In het Centraal Aziatische achterland zitten verkoopkantoren die een beroep kunnen doen op Istanbul. De eenwording met Europa is een goede zaak, maar niet de reden waarom de bedrijven in Turkije zitten. Als de EU het groene licht niet had gegeven, was dat geen reden voor vertrek geweest. De groei van de Turkse interne markt biedt volop potentie.De Europese angst voor de Turken snapt Lysen niet: “Istanbul is een wereldstad zoals New York. Natuurlijk is dat niet hét Turkije, maar wel het voorbeeld waar Turkije heengaat. Het verwrongen beeld van Turkije dat jullie in Nederland hebben moet echt eens bijgesteld worden. 30.000 Nederlanders hebben het afgelopen jaar een huis gekocht in Turkije. Meer dan een miljoen Nederlanders zijn het afgelopen jaar naar Turkije gereisd. De islam is niet anders dan het christendom in Nederland. Zoals met kerst de bedrijven in Nederland sluiten, sluiten we hier met het suikerfeest.” Wat vindt Lysen van het Europese doemscenario dat 70 miljoen Turken naar Europa zullen verhuizen als de aansluiting met de EU eenmaal een feit is? “Het is precies andersom. Ik zie juist dat hoogopgeleide Turken terugkeren. Ze zijn goed opgeleid in Nederland, hebben bij grote bedrijven gewerkt en geloven dat Turkije meer kansen voor ze biedt dan Nederland. Ik kan me wel iets voorstellen bij die keuze.” Nederlandse bedrijven zijn geliefde werkgevers. Niet alleen zijn de salarissen relatief hoog, ook de secundaire voorwaarden zijn gunstig. Daarnaast worden medewerkers veel op buitenlandse trainingen gestuurd. “Ik geloof dat een academisch startsalaris bij Philips rond de 20.000 euro ligt,” zegt Vest. “Je moet naar het totale pakket kijken,” voegt Lysen toe. “Ik heb net een dame aangenomen, een psychiater. Zij is meteen drie weken naar Nederland vertrokken om haar kennis over onze producten te verfijnen.” Zoutendijk krijgt regelmatig mails van Europeanen die naar Turkije willen verhuizen. “Ik denk dan: pak je spullen en kom hierheen! Maar onderschat het niet, ik ben uiteindelijk ook voor mezelf begonnen omdat het moeilijk was een baan te krijgen.”
Fridus Vest
Fridus Vest (59) studeerde bedrijfskunde aan de University of Edinburgh. In 1969 trad hij in dienst bij Philips en sindsdien heeft hij twintig jaar als expat gewerkt. In Latijns Amerika, Argentinië, Spanje en tot twee maal toe Turkije heeft hij diverse functies vervuld, van productmanager tot ceo. Sinds drie jaar woont hij in Istanbul. Vest is getrouwd en heeft twee dochters, Laurien (29) en Klaartje (26).
Eveline Zoutendijk
Eveline Zoutendijk (38) vertrok zeventien jaar geleden uit Nederland om in Frankrijk de culinaire school Cordon Bleu te volgen. Daarna vervolgde ze haar opleiding aan de hogere hotelschool in Zwitserland. Ze heeft in New York en Parijs voor de grote hotels als St Regis en The Four Seasons gewerkt. Sinds 2001 woont ze in Istanbul, waar ze haar eigen hotel Sarnic is gestart. Zoutendijk is ongehuwd en heeft geen kinderen.
Edward Lysen
Edward Lysen (44) studeerde rechten in Utrecht en deed aansluitend een jaar bedrijfskunde in Rotterdam. Na vijf jaar voor Akzo Nobel gewerkt te hebben op het hoofdkantoor, vertrok hij als expat naar Vietnam waar hij verantwoordelijk werd voor het opzetten van de Organon-organisatie. Na Vietnam volgden ander postings als Cyprus en Japan. Momenteel woont hij drie jaar in Istanbul. Lysen is getrouwd en heeft vier kinderen van 12, 10, 5, en 3.
Tom Zwaan
Tom Zwaan (41) studeerde medicijnen in Amsterdam. Toen hij als snelle student binnen vier jaar was afgestudeerd en twee jaar op zijn co-schappen moest wachten (“er werd mij aangeraden een uitkering aan te vragen en niets te gaan doen”) besloot hij zijn tijd nuttiger te besteden. Hij volgde een MBA aan de Erasmus Universiteit en University of Pennsylvania en ‘the rest is history’. Hij werkt nu 16 jaar bij ABN AMRO. Als expat werkte hij in Italie, Dubai en Singapore. Sinds 1,5 jaar is hij general manager van de bank in Istanbul. Zwaan is getrouwd en heeft drie kinderen (3, 5 en 6).
