Het zijn geen kale banen die in de geglobaliseerde wereld over de grens verdwijnen. Het zijn afgesplitste taken van werknemers die worden verplaatst.
Die nieuwe blik op de mondiale arbeidsverdeling toont dat een deel van de werkgelegenheid alsnog zal verdwijnen, maar maakt het ook mogelijk daar beter op te anticiperen. Dat betogen drie CPB-onderzoekers in’Measuring and interpreting trends in the division of labour in the Netherlands.
De ict-revolutie
Het beeld van de internationale arbeidsverdeling was simpel. Banen in de primaire sector (landbouw) en industriële sectoren verdwenen. In de (zakelijke) dienstverlening kwamen er banen bij. Maar de werkelijkheid is iets complexer. In dit oude model was de ict-revolutie nog niet verwerkt. De CPB-onderzoekers stellen in een lijvig discussiestuk (voor de connaisseurs) of de makkelijker leesbare samenvatting dat het allang niet meer gaat om die verdeling. Om te begrijpen welke banen in welke sectoren in Nederland verdwijnen, moeten we onze arbeidsmarkt op een andere manier bekijken.
Taakverdeling
In de praktijk zijn veel productieprocessen georganiseerd in lange, complexe en geografisch verspreide verticale ketens. Vliegtuigbouwer Boeing, bijvoorbeeld, heeft nog maar 30 procent van de productie van de 787 Dreamliner in eigen beheer. De overige 70 procent van de productie vindt plaats bij veertig bedrijven op meer dan 130 productielocaties. Deze manier van organiseren is volgens de onderzoekers wel te begrijpen als de arbeidsinzet wordt bekeken vanuit het perspectief van de taakverdeling en niet alleen vanuit ‘de baan’ als meest elementaire bouwsteen. Een baan is in hun opvatting een bundeling van taken en moet ook op dat niveau geanalyseerd worden. Boeing besteedt taken uit. Taken die het van het eigen productieproces kan afsplitsen.
Splitsbaarheid
Taken staan vanuit een kostenperspectief constant op de nominatie om gesplitst te worden. Vooral als een deel van de taken teruggaan op uithoudingsvermogen, kracht, werken met handen en gereedschap. Prijsverschillen op de arbeidsmarkt trekken taken uit elkaar, zodat de taken op de goedkoopst mogelijke manier worden uitgevoerd. De banen die hier blijven bestaan daarom uit sterk verbonden taken. De samenbindende krachten manifesteren zich in de vorm van coördinatiekosten en communicatiekosten. Zo kan het zijn dat productie in China goedkoper lijkt, maar dat die de kosten voor communicatie en de coördinatie zodanig opjagen, dat het toch voordeliger is om de taken hier uit te voeren.
Gevolgen
De onderzoekers tonen aan dat de werkgelegenheid in Nederland is toegenomen in de beroepen waar afzonderlijke taken niet makkelijk af te splitsen zijn. Waar splitsing wel kan, verdwijnt werkgelegenheid. Tegelijkertijd groeit de werkgelegenheid voor de meest kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt. Weliswaar is hun takenpakket gekoppeld aan de fysieke prestaties die arbeiders kunnen leveren, het werk is locatiegebonden. Een stratenmaker in China kost een fractie van zijn collega uit Nederland, maar daarmee heb je hier nog geen asfalt. De onderzoekers constateren dat het op basis van taken analyseren van de arbeidsmarkt in de kinderschoenen staat.
De nieuwe manier van kijken moet ook gevolgen hebben voor de manier waarop Nederland het onderwijs inricht. In plaats van leerlingen klaar te stomen voor een baan, moeten we opleiden voor taken. Daarbij is het van belang nauwlettend in het oog houden dat bepaalde taken geclusterd zullen blijven en andere afgesplitst kunnen worden om dan alsnog naar goedkopere buitenlanden zal verdwijnen. Door op te leiden voor moeilijk te splitsen taakbundels zorgen we niet alleen voor een betere fit op de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd wordt voorkomen dat schoolverlaters heel goed geëquipeerd zijn voor taken die hier nauwelijks nog gevraagd worden.
> Altijd op de hoogte? Meld u aan voor de gratis Nieuwsbrief van MT
