Geen producten in de winkelwagen.
Ze waren de koningen van de dotcom-hype. Hun adviezen en voorspellingen haalden dagelijks de financiële pagina´s. Nu worden ze aangeklaagd wegens misleiding en oplichterij. De teloorgang van de steranalisten van Wall Street.
'A piece of shit'. Zo omschreef beleggingsanalist Henry Blodget van Merrill Lynch, Wall Streets grootste zakenbank, het internetaandeel Infospace in een interne e-mail tijdens de hoogtijdagen op de beurs. 'Kopen' was tegelijkertijd zijn advies als graag geziene gast op de financiële nieuwszender CNBC, het kanaal dat obsessief door beleggers wordt gevolgd. Ruim 30.000 in beslag genomen e-mails van Merrill Lynch vormen nieuw bewijs dat beleggers ten tijde van de dotcom-manie op grote schaal door beleggingsadviseurs zijn misleid. Net nu Wall Street dacht dat de ergste beschuldigingen achter de rug waren, kwam procureur-generaal Spitzer van New York met de e-mails op de proppen. Klungelende technologiebedrijven werden aan beleggers aanbevolen omdat het lucratieve klanten van de bank waren. Zorgwekkende e-mails waarin werd gevreesd voor 'beleggers die hun pensioen verspeelden als gevolg van de misleidende koopadviezen', werden volledig genegeerd.
Spitzer presenteerde in april het voorlopige resultaat van tien maanden onderzoek. Merrill Lynch beet van zich af. Spitzer was een theatrale opportunist die over de rug van Merrill Lynch zijn politieke ambities – hij is in november herkiesbaar als procureur-generaal – hoopt te vervullen. De bewuste e-mails waren totaal uit hun verband gerukt en toonden niets meer dan de gebruikelijke interne deliberaties alvorens tot een beleggingsadvies te komen.
Chinese muur
Sinds het einde van de internet- en telecomhype en de neergang van energiegigant Enron liggen beleggingsanalisten in Amerika onder vuur. Sinds juni vorig jaar probeert het Huis van Afgevaardigden te achterhalen of analisten de dotcomhausse hebben gemanipuleerd om hun eigen zakken en die van hun werkgevers te spekken. Verscheidene Senaatscommissies vragen zich sinds de val van Enron af waarom het kopen van aandelen van de energiegigant werd aanbevolen tot enkele dagen voor het faillissement. Voor de ingestelde commissie getuigde de voorzitster van de Securities and Exchange Commision (SEC), Laura Unger, dat er een wijdverbreid belangenconflict onder analisten bestond. Deze Amerikaanse variant van de Nederlandse Autoriteit Financiële Markten had 317 beursintroducties onderzocht. 308 waren begeleid door banken die tegelijkertijd beleggingsadviezen over de te plaatsen aandelen naar buiten hadden gebracht. Analisten waren met grote regelmaat ingezet om de beursintroducties te ondersteunen, werkzaamheden die hun onafhankelijkheid als beleggingsadviseur ondermijnden in de ogen van Unger. Officieel bestaat er binnen een bank een zogenaamde 'Chinese muur' die beleggingsadviseurs van beursintroducties moet scheiden om zo hun onafhankelijke advies te waarborgen. “Die Chinese muur blijkt vaak vol gaten te zitten,” getuigde Unger.
Bij de meeste banken bleek deze muur volledig ingestort. Vorig jaar maart werd een interne nota van Morgan Stanley Dean Witter aan de pers gelekt. De nota herinnerde analisten eraan dat een bedrijfsanalyse moest worden voorgelegd aan zowel de betreffende onderneming als aan de bankafdeling die zaken met het bedrijf deed. De analist moet dan sterk in zijn schoenen staan om een negatief beleggingsadvies te handhaven. Het grote geld wordt verdiend met investment banking; het begeleiden van fusies, overnames en beursintroducties. Bijna alle banken hebben het inkomen van een analist direct gekoppeld aan dergelijke activiteiten.
Laura Unger wees er tevens op dat een kwart van de analisten al voor een beursgang persoonlijk geld stak in bedrijven waarover ze later beleggingsadvies uitbrachten. Unger gaf voorbeelden van adviseurs die beleggers aanspoorden tot het kopen van aandelen die zij tegelijkertijd voor eigen rekening verkochten. Een van de analisten had hiermee 3,5 miljoen dollar binnengehaald.
Luiers en hondenbrokken
Tot nu toe leken de grote zakenbanken er met financiële schikkingen en beloofde herstructureringen van af te komen. Met de verschijning van procureur-generaal Spitzer zijn de alarmbellen op Wall Street echter gaan rinkelen. Spitzer heeft Merrill Lynch niet alleen een boete van honderd miljoen dollar boven het hoofd gehangen, maar lijkt er tevens op gebrand enkele hoofdrolspelers achter de tralies te zetten.
Spitzers eerste pijlen zijn gericht op Henry Blodget, de voormalige 'steranalist' van Merrill Lynch. Blodget had op 32-jarige leeftijd naam gemaakt met zijn juiste voorspelling dat het internetaandeel Amazon.com binnen een jaar van 243 naar 400 dollar zou stijgen. Merrill Lynch aarzelde niet en haalde hem binnen voor een geschat jaarsalaris van vier miljoen dollar. Blodget werd al gauw bestempeld als 'de koning' van het net.
Honderden bedrijfjes speculeerden in die dagen over een – uiterst lucratieve – notering op Wall Street en waren op zoek naar een bank om die voor hun te organiseren. Volgens Spitzer werd het vooruitzicht van een positief beleggingsadvies van Blodget gebruikt om klanten richten Merrill te lokken. Blodget raadde het beleggend publiek bedrijven aan die miljoenen verloren met het verkopen van luiers en hondenbrokken via internet. Wat hij keer op keer vermeed te vertellen, was dat zijn werkgever hoofdverantwoordelijk was voor de beursgang van de betreffende bedrijven en daar miljoenen aan verdiende. Veelal moesten de bewuste aandelen 80 tot 95 procent van hun beurswaarde in rook zien opgaan voordat Blodget publiekelijk zijn geloof in deze aandelen verloor. Merrill Lynch gaf geen kik. Tussen 1997 en 2000 heeft de bank zo'n 100 miljoen dollar verdiend aan dergelijke beursintroducties. De New Yorkse kinderarts Debasis Kanjilal deed als eerste zijn beklag bij de bank. Hij had 500.000 dollar verloren vanwege Blodgets enthousiasme voor het eerdergenoemde 'piece of shit': het aandeel Infospace. Dat aandeel, op zijn hoogtepunt te koop voor 132 dollar, bleek afgelopen juli nog maar een schamele 3 dollar waard. Merrill Lynch besloot 400.000 dollar op de rekening van Kanjilal te storten, maar ontkende hiermee schuld te bekennen. De zaak was afgekocht om een dure rechtszaak te vermijden, aldus de bank. Begin november accepteerde Blodget een aanbod van zo'n twee miljoen dollar van zijn werkgever om er de brui aan te geven.
Rationeel roekeloos
Ook de koningin van het net, Mary Meeker van Morgan Stanley Dean Witter, belandde in de beklaagdenbank. Ditmaal waren het twee broers, Iraanse emigranten, die bijna hun hele aandelenportefeuille, zo'n twintig miljoen dollar, zouden hebben verloren door frauduleuze beleggingsadviezen van Meeker. Meeker maakte in 1995 naam met de beursgang van Netscape, die tot op de dag van vandaag als het begin van het internettijdperk wordt gezien. Na afloop schreef ze The Internet Report, een 300 pagina's tellend boekwerk dat spoedig de bijbel voor investeerders in het World Wide Web werd. Meekers oogappels in de daaropvolgende jaren, Priceline, Yahoo, Amazon en Freemarkets verloren tussen de 82 en 97 procent van hun beurswaarde zonder haar steun te verspelen. “Dit is de tijd om rationeel roekeloos te zijn,” adviseerde zij beleggers. Van de kant van Meekers werkgever geen onvertogen woord. Priceline en Yahoo waren via Meekers bemiddeling door Morgan Stanley naar de beurs gebracht en dat had de bank geen windeieren gelegd. De Iraanse broers betoogden dat Meeker een persoonlijk motief had om bepaalde aandelen de hemel in te prijzen. Haar geschatte jaarsalaris van 15 miljoen dollar was afhankelijk van beursintroducties, die ze met positieve adviezen kon binnenhalen. De rechter veegde de klacht van de broers van tafel en beschreef hem als 'onbeargumenteerd en vol irrelevant en opruiend materiaal'. Bij de rechter valt sowieso niet veel te halen, daar zorgen de kleine lettertjes in een beleggingsadvies wel voor.
Synergie
In New York heeft procureur-generaal Spitzer al een volgende prooi op het oog, Jack Grubman, de 47-jarige telecomanalist van Salomon Smith Barney en algemeen gezien als de nummer 1 in zijn vakgebied. Een status die hem binnenbracht in menige directiekamer. Tegenstanders van belangenverstrengeling vonden dat Grubman de rol van analist binnenstebuiten keerde. In plaats van objectief zijn mening over beursgenoteerde bedrijven naar buiten te brengen, ondersteunde hij ze in directiekamers met het nemen van cruciale beslissingen, klaagden zij. In een interview met het blad Business Week snoerde Grubman deze critici de mond. “Wat tot voor kort een belangenconflict was, is nu synergie,” redeneerde hij. “Het idee dat je als analist objectiever bent als je afstand tot een bedrijf houdt, is absurd. Slechter geïnformeerd zul je bedoelen.”
Grubmans faam stamt uit 1995 toen hij zich tegen telecomgigant AT&T keerde en gelijk kreeg. Hij zou volgens ingewijden gemiddeld 25 miljoen dollar per jaar verdienen. In 1999 doet Grubman op Wall Street echter de wenkbrauwen fronsen. Hij spreekt geheel onverwachts zijn steun uit voor datzelfde AT&T. 'Kopen', luidt het advies. Grubmans tegenstanders weten wel waarom. AT&T had aangekondigd haar mobiele telefoniedivisie af te stoten en was op zoek naar een bank die deze afsplitsing naar de beurs kon brengen. Het zou de grootste beursintroductie uit de geschiedenis worden, met een premie van 300 miljoen dollar voor de begeleidende bank. Drie maanden later wordt Grubmans werkgever Salomon, samen met twee andere banken, gekozen om de beursgang van AT&T Wireless te organiseren. Het aandeel AT&T Wireless, geïntroduceerd voor 29,50 dollar, schommelt tegenwoordig rond de 10 dollar.
Andere klanten van Salomon die een koopadvies van Grubman meekregen, waren Global Crossing, XO Communication en Winstar Communication. Alledrie zitten momenteel in een faillissementsprocedure. Grubman was ook een vertrouweling van Bernie Ebbers, de oprichter van telecomgigant WorldCom. Ebbers bouwde zijn imperium met zestig miljard dollar aan overnames. Het bedrijf dreigt nu onder zijn schuldenlast te bezwijken en Ebbers is aan de kant gezet. Maar Grubman trok zijn koopaanbeveling pas eind april in, toen het aandeel WorldCom al meer dan 95 procent in waarde was gedaald. Van de kant van Salomon bleef het opnieuw stil. Volgens Securities Data Co heeft Grubman sinds 1997 beursintroducties met een totale waarde van 5,7 miljard dollar voor zijn bank binnengehaald. Daar heeft Salomon een aardig zakcentje aan overgehouden.
Schade beperken
Tegen Grubman is nu een arbitragezaak aangespannen door een wanhopige belegger. Voor schikkingen moet de belegger in Amerika bij de National Association of Security Deals (NASD) zijn, de zelfregulerende organisatie die de Amerikaanse effectenhandel overziet. Het loopt er storm. Over 2001 verwacht men zevenduizend klachten te tellen. Geconfronteerd met zoveel onvrede is het niet toevallig dat de vertegenwoordigende organen van Wall Street de schade proberen te beperken. De New York Stock Exchange en de NASD hopen met nieuwe 'vrijwillige' regelgeving de onafhankelijkheid van beleggingsadviseurs te verbeteren en zo het vertrouwen in hun adviezen en daarmee Wall Street te herstellen. Een lange lijst met voorstellen lag al maanden ter goedkeuring bij de SEC. 8 Mei jongstleden is een aantal daarvan aangenomen.
Zo wordt beleggingsadviseurs verboden klanten te trekken met de belofte van gunstige beleggingsadviezen en moeten ze altijd de relatie van hun bank met het bedrijf waarvan zij de aandelen op de kooplijst hebben staan, duidelijk maken. Bij adviezen voor radio en televisie moet het eigen belang van de analist in het bedrijf naar buiten worden gebracht. Tevens beperkt het voorstel het bezit van aandelen waarover tegelijkertijd beleggingsadvies wordt gegeven en voorziet het in een 'black-out'-periode waarin de analist niet voor eigen rekening mag handelen. Om de onafhankelijkheid van een analist binnen een bank te waarborgen, moet de eerdergenoemde 'Chinese muur' versterkt worden. Het voorstel gaat zelfs zo ver dat het communicatie met andere bankafdelingen beperkt en soms alleen mogelijk maakt in het bijzijn van een advocaat. Ook zou het salaris van een analist niet langer afhankelijk moeten zijn van andere – potentieel tegenstrijdige – bankactiviteiten. Een relatie met de totale prestaties van de bank wordt echter niet verboden. De 'goedkope' aandelen die een analist vaak in de schoot geworpen krijgt voordat een bedrijf naar de beurs wordt gebracht, moeten ook verdwijnen om de schijn van beïnvloeding te beperken.
Het lijstje geeft te denken. Was dit alles niet al lang streng verboden dan? Het antwoord luidt 'nee'. Sterker nog, lang niet iedereen op Wall Street was ervan overtuigd dat het belangenconflict bij analisten uitgebannen moet worden. Velen vinden het juist goed dat analisten persoonlijk betrokken zijn bij, en investeren in, ondernemingen waarover zij adviseren. In hun ogen spoort het analisten tot grondiger onderzoek aan. “Niet het belangenconflict, maar onwetendheid is de schuldige van de huidige malaise op de beurs,” aldus een oudgediende op Wall Street. Ondanks de voorbeelden van Blodget, Meeker en Grubman spelen zij de bal gretig terug naar de inhalige belegger. De laatste heeft boter op zijn hoofd en zou wat vaker in de spiegel moeten kijken in de jacht op schuldigen. “Banken brengen alleen maar bedrijven naar de beurs om aan de groeiende vraag naar nieuwe en veelbelovende aandelen van beleggers te voldoen,” riep een graag geziene gast op CNBC. “Zolang beleggingsadviseurs niet op basis van inside informatie handelen of opzettelijk misleiden, mogen ze niet verantwoordelijk gehouden worden voor een slecht advies.” Maatregelen zijn overbodig, temeer daar de financiële markten zelf al corrigerend zijn opgetreden. De markt voor beursintroducties is het afgelopen jaar bijna geheel opgedroogd en de reputatie van analisten van grote banken is zo geschaad dat de grote institutionele beleggers meer gebruik maken van onafhankelijke adviseurs en intern hun eigen onderzoek hebben aangescherpt.
Toch zijn het de zakenbanken Morgan Stanley en Credit Suisse First Boston die als eerste de hand in eigen boezem staken. Hun beleggingsadviseurs mogen niet meer voor eigen gewin handelen in aandelen waarover zij beleggers van advies voorzien. Goldman Sachs besloot daarnaast haar onderzoeksafdeling op afstand van andere bankactiviteiten te plaatsen. Merrill Lynch volgt in hun voetsporen, nu het de koers van haar aandeel met 20 procent onderuit zag gaan na de publieke aanval van procureur-generaal Spitzer.
Maar zelfs als alle voorgestelde maatregelen door de SEC worden geaccepteerd, dan nog blijft volledige eliminatie van het geschetste belangenconflict lastig, zo niet onmogelijk. Analisten werken voor banken en banken hebben nou eenmaal belang bij hun positieve adviezen. Daarbij is de mens een gewoontedier. Als de storm is overgewaaid en de schuldigen zijn 'gestraft', zullen er wel weer nieuwe orakels opstaan.
de drie hoofdrolspelers
Henry Blodget
Bank: Merrill Lynch
Geschat jaarsalaris: $12 miljoen
Favoriete aandelen: Openingskoers Hoogste koers Huidige koers
Infospace $2,50 $130,- $0,79
Etoys $76,- $84,- $0,009
Pets.com $11,- $11,- $0,071
En nu: Afvloeiingsregeling. Schrijft momenteel een boek over de dotcom-hausse.
Mary Meeker
Bank: Morgan Stanley Dean Witter
Geschat jaarsalaris: $15 miljoen
Favoriete aandelen: Openingskoers Hoogste koers Huidige koers
Priceline $69,- $162,- $3,95
Yahoo $2,50 $237,- $15,46
Freemarkets $280,- $342,- $17,93
En nu: Nog steeds werkzaam als analist met sterk beperkte mediaoptredens.
Jack Grubman
Bank: Salomon Smith Barney
Geschat jaarsalaris: $25 miljoen
Favoriete aandelen: Openingskoers Hoogste koers Huidige koers
Global Crossing $12,75 $56,- $0,062
XO Communications $28,- $34,- $0.055
Winstar $1,40 $65,- $0,005
En nu: Gerucht gaat dat collega's op een afscheid van Grubman aansturen.
