Meer regels, dus leuker.
Sinds de grote boekhoudschandalen van begin deze eeuw gaat het onder accountants vooral over regels. Nieuwe regels, nieuwe codes en verordeningen die gedrag en functioneren van accountants aan nog weer strengere regels onderwerpen. Vorig jaar trad weer een nieuwe gedragscode in werking, strenger dan ooit – vooral accountants van kleinere kantoren klagen dat al die regels en codes hun het werken zo langzamerhand praktisch onmogelijk maken.
Vertrouwen komt te voet en gaat te paard, en begin deze eeuw sloeg een hele stal tegelijk op hol. Eigenlijk is de beroepsgroep nog steeds aan het bijkomen. De meeste mensen zijn de finesses al lang weer vergeten, maar ‘fraude', ‘schandaal', ‘gegoochel met cijfers', dat zijn de dingen die blijven hangen. Accountant is een beroep met een hoog afbreukrisico; als er ergens met de boeken wordt geknoeid, wordt de accountant erop aangekeken, zoals gebeurde bij bouw- en vastgoedfraude.
De accountant is een schakel in een keten, zegt voorzitter Jan Helderman van het Nivra, de beroepsorganisatie van registeraccountants. In de hele keten kunnen mensen steken laten vallen. De accountant kan dat niet, zijn handtekening zou een garantie moeten zijn dat de verslaglegging klopt.
Er wordt steeds meer van de accountant verlangd. Vroeger deed hij eens per jaar de jaarrekening, tegenwoordig verwerkt hij het hele jaar door gegevens. ‘De doos met bonnetjes kan weg,' zette Het Financieele Dagblad boven een optimistisch getoonzet artikel. Nu krijgen accountants de bonnetjes aangeleverd in een continue stroom digitale dozen. Ondernemingen presenteren elk kwartaal hun resultaten aan het publiek, ze zetten van alles op websites; al die informatie moet kloppen.
Tegenwoordig maken accountants voor advieswerk deel uit van ‘multidisciplinaire teams' waarin ze samenwerken met allerlei managers, advocaten en ict'ers. De audit, de controle, is nog altijd het exclusieve domein van accountants, maar hun adviestaken, die ‘op natuurlijke wijze' uit de controlewerkzaamheden ‘voortvloeien', worden steeds belangrijker. Nu al halen de meeste grote kantoren meer dan de helft van hun inkomsten uit onder meer juridisch en fiscaal advies, en dat aandeel zal naar verwachting alleen maar groeien.
Samenwerken
Dat betekent samenwerken, leren samenwerken, met mensen uit andere disciplines. Aan de samenwerking binnen de beroepsgroep zelf wordt al jaren hard gewerkt. Accountants komen in twee soorten: je hebt de bij het Nivra aangesloten registeraccountants en de in de beroepsorganisatie Novaa verenigde accountants-administratieconsulenten, die veelal in het mkb werkzaam zijn. Tien jaar geleden mislukte een poging tot fusie van Nivra en Novaa, sindsdien worden gesprekken gevoerd over een nauwere samenwerking.
Jan Helderman van het Nivra kan constateren dat de branche het ‘over de hele linie goed heeft gedaan'. Dus dat is positief. "De behoefte aan diensten van accountantskantoren is groot." Daarnaast zijn er problemen en ontwikkelingen; zoals alle bedrijfstakken heeft ook de accountancy moeite om voldoende goede mensen aan te trekken, er is sprake van toenemende concurrentie tussen de kantoren onderling en tendens naar concentratie; het Nivra meldt over de eerste helft van dit jaar 27 overnames en fusies in de branche.
Helderman ziet een toenemende behoefte aan niet-financiële informatie. "Een voorbeeld zijn de ranglijsten die kranten en tijdschriften publiceren, zoals de ‘top-100 van ziekenhuizen'. Ziekenhuizen vinden zichzelf terug in de onderste regionen, volgens hen op basis van ondeugdelijke informatie. De accountants zouden meer zekerheid kunnen geven over de vermelde feiten."
Een van de door Helderman bedoelde ranglijsten, het lijstje van 13 dat hieronder staat afgedrukt, laat in vergelijking met het lijstje van vorig jaar weinig schokkende veranderingen zien. Dezelfde namen, dezelfde vreemde eend in de bijt in de vorm van advocatenkantoor Loyens & Loeff, vergelijkbare waarderingscijfers. Abab is wat gestegen in de achting van de klant, de Gibo Groep juist gedaald, en er is een nieuwe nummer één in de branche, Deloitte.
In september nog werd een voormalig accountant van Deloitte door het College van Beroep voor het bedrijfsleven berispt voor nalatigheid in de boekhoudfraudezaak bij Ahold, die in 2003 aan het licht kwam. Het is allemaal niet leuk voor een bedrijf dat al sinds begin deze eeuw – zoals de hele branche – bezig is orde op zaken te stellen, het is alsof er nooit genoeg orde op zaken kan worden gesteld.
Het is niet één nieuwe code of verordening, het is een continue stroom nieuwe regels en voorschriften over hoe accountants geacht worden hun werk te doen. Huub Wieleman, bij Deloitte in Nederland verantwoordelijk voor de accountancypraktijk, ervaart het niet als een last. "Als regels je vak zijn, kan het er ook leuker door worden."
Het vak wordt meer gejuridiseerd, zegt Wieleman, handel en wandel van de accountant worden in juridisch opzicht dichtgetimmerd, hij kijkt op een steeds meer juridische manier naar de jaarrekening. Het wordt een ander vak, niet zozeer saaier of beperkter, anders, met meer regels. "Advocaten vinden regels ook heerlijk."
Grote rol
In de verhouding met de klant speelde vertrouwen altijd een grote rol. Die verhouding is geformaliseerd, zegt Wieleman. Ondernemingen moeten wennen aan de nieuwe rol van de accountant, ermee leren leven. Voor beide partijen is dat ook prettig, zegt Wieleman, je weet duidelijker waar je aan toe bent.
Zijn al die nieuwe regels nu genoeg om malversaties zoals die in het verleden te voorkomen? Met andere woorden: werken de regels? Ja, zegt Wieleman, met de ‘strakkere kaders' van nu neemt de kans dat er dingen fout gaan af. "Maar het is niet zo dat je met meer regels absolute zekerheid kunt creëren."
Met de ict-gedreven continuous auditing kijkt de accountant het hele jaar door of de informatieverstrekking van een organisatie werkt, en klopt. Hoe ver kun je daarin gaan? Het eind van de ontwikkeling is nog niet in zicht, zegt Wieleman. Vanuit hun kantoren kijken accountants straks bijna real time mee in de boeken, ze zien meteen of zich ergens in de databestanden van de cliënt een vreemde transactie voordoet, als een soort alziende administratieve scheidsrechters.
Met het complexer worden van organisaties en de wereld eromheen wordt het accountantswerk complexer, zegt Wieleman, je krijgt specialistische accountants, speciale telecom-accountants, accountants die zijn opgeleid voor de financiële sector, voor de zorg. In alle gevallen blijft zijn positie een bijzondere, een kwetsbare soms. "Daar word je ook voor betaald."
