De fiscus kan het allemaal niet meer aan. Dus moeten bedrijven de taak van de Belastingdienst overnemen. Waar of niet waar? Het lijkt toch echt zo te zijn. Sinds kort is er immers ‘horizontaal toezicht', de stille revolutie die de traditionele verhoudingen tussen belastingdienst en belastingplichtige op zijn kop zet.
Vroeger was de fiscus de ‘natuurlijke' vijand van het bedrijfsleven. Fiscalisten verzonnen voor bedrijven allerlei constructies om belasting te ontwijken. Maar nu is samenwerking het parool. Bedrijven en hun intermediairs (fiscalisten en/of accountants) sluiten in toenemende mate convenanten, beloven hun fiscale zaakjes op orde te hebben en overleggen vooraf met de Belastingdienst over complexere zaken. In ruil daarvoor volstaat de fiscus met (hooguit) een beperkte controle/steekproef. Bij bedrijven waar de systemen goed werken wordt nóg minder gecontroleerd.
Het bedrijfsleven is blij met het resultaat: zekerheid en administratieve lastenverlichting. En Nederland is hierin koploper, we kunnen zelfs gidsland worden. Al zijn er ook twijfels en blijft verticaal toezicht (van bovenaf) nodig.
Melk/koe
"Ondernemingen zullen de fiscus tijdig informeren over hun fiscale plannen en risico's, waarbij zij de controletaken van de Belastingdienst helemaal of deels over kunnen nemen', schrijft Peter Essers, hoogleraar belastingrecht aan de Universiteit van Tilburg. Zijn collega Jan Zwemmer bevestigt: "In feite zegt de overheid: je moet jezelf controleren, want ik kan het niet meer."
De fiscus heeft inmiddels met een groot aantal bedrijven en accountants/fiscale kantoren convenanten gesloten over horizontaal toezicht. Het eerst met grote ondernemingen, maar nu ook met middelgrote bedrijven en intermediairs van bedrijven uit het midden- en kleinbedrijf.
Ondernemingen zijn positief: 75 procent is voorstander. De meeste bedrijven denken bovendien dat deze handhavingmethode ertoe kan leiden dat meer buitenlandse ondernemingen Nederland kiezen als vestigingsland.
Met horizontaal toezicht staat samenwerking centraal. De basis is vertrouwen en openheid, meldt de fiscus. "Dat betekent afstemming vooraf waar nodig, in plaats van controles achteraf. Het betekent ook: afspraken maken over de kwaliteit en dubbel werk voorkomen", zegt Eelco van der Enden, partner Tax bij PricewaterhouseCoopers. "We gaan van gegevensgerichte naar systeemgerichte controle. De fiscus onderzoekt niet meer de kwaliteit van de melk, maar die van de melkmachine en de koe. Ingewikkelde constructies trekken de aandacht van de fiscus. Het is dan een natuurlijke reflex niet meer zo scherp aan de wind te zeilen."
Gaat de fiscus (en dus ook de belastingbetaler) hier nog aan verdienen? "Meer inkomsten, dat zou zomaar kunnen, zeker als de fiscus door horizontaal toezicht elders meer mankracht kan inzetten", zegt Van der Enden. De controle op de systemen in bedrijven kan ook leiden tot een meer prominente rol van de accountant, ten koste van de fiscalist, denkt fiscalist Van der Enden.
Wordt het dan een strijd tussen fiscalist en accountant? Daar wil Van der Enden niet aan. Jan Pasmooij, registeraccountant bij het NIVRA (Nederlands Instituut van Register Accountants) ook niet, maar hij denkt dat horizontaal toezicht wel tot integratie en verschuiving van werkzaamheden zal leiden, en mogelijk tot minder werk voor de adviseurs.
Minder fiscalisten?
In 2001 riep oud-staatssecretaris Vermeend na het indienen van het nieuwe belastingstelsel: de belastingadviseur kan met pensioen. Dat gebeurde niet, integendeel, maar zijn er straks minder fiscalisten nodig? Pasmooij: "Alleen als de belastingwetgeving minder ingewikkeld wordt. Dat, in combinatie met horizontaal toezicht kan Nederland tot gidsland maken in het internationale fiscale debat."
Kunnen bedrijven geld besparen op belastingadvies, de ‘dure' adviseur die allerlei listen verzint is immers niet meer nodig? Van der Enden: "Dat durf ik niet te zeggen. Wel gaat de fiscale adviseur meer ‘hybride' worden, hij zal ook accountancy-, proces- en risicobeheersingregels moeten kennen."
Doorbraak
Horizontaal toezicht wordt de norm zeggen veel ondernemers. Van der Enden: "Dat is niet ondenkbaar. Belastingdiensten kampen overal met dezelfde problemen: te weinig capaciteit om ingewikkelde wetgeving te controleren. Horizontale bewegingen zijn er in het Verenigd Koninkrijk, Zuid-Korea, Australië en ook andere landen van de OESO. Henk Koller, voorzitter van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (NOB), bevestigt dat horizontaal toezicht de belangrijkste ontwikkeling in de fiscale advieswereld is.
Toch signaleert Koller bij met name kleinere bedrijven twijfels. "Die horen van de fiscus dat ze minder controles krijgen als ze mee doen. Maar ze zeggen: we hebben nog nooit controle gehad. Of: we hebben al twintig jaar geen controle gehad. En de fiscus kan niet garanderen dat de kosten voor het bedrijfsleven niet omhoog gaan door horizontaal toezicht."
Koller geeft toe dat de NOB eerst tegen horizontaal toezicht was, maar zich nu realiseert dat dit de toekomst is, dat het een rijdende trein is waar je op moet springen. "De fiscalisten zullen mee moeten, en zelfs werk moeten doen buiten de fiscaliteit om. Het werk verschuift, van de pure fiscaliteit, naar systeembeheer, naar ICT, naar risicomanagement, naar accountancy."
Pasmooij: "Het spel verandert. Die beweging is niet te stoppen en ook kantoren die eerst tegen horizontaal toezicht waren, gaan nu mee. De kantoren die zich niet aanpassen gaan het moeilijk krijgen. Maar er blijft natuurlijk altijd een groep klanten over met een natuurlijke afkeer van de Belastingdienst. Alleen zijn fiscalisten die de fiscus om de tuin willen lijden niet meer zo populair."
Toekomst in vogelvlucht
Hoezo, stoffig beroep? In de belastingadvies en accountancy buitelen de trends voor de komende jaren haast over elkaar heen! Een opsomming van de actuele stand van zaken:
- Hardere aanpak belastingparadijzen.
- Aanpak ‘trucs', constructies, ontwijking.
- (nóg) Minder controle gewone bedrijven.
- Nederland voorloper met horizontaal toezicht.
- Bedrijven zoeken zekerheid, gaan fiscaal niet ‘tot het gaatje'.
- Accountant en fiscalist werken meer samen.
- Accountant moet meer van fiscaliteit weten en andersom.
- Fiscale ‘trapezewerkers' uit de mode.
- Banken vragen fiscus om informatie over bedrijven.
- Bedrijven zetten prijs dienstverlening adviseurs onder druk.
KERN VAN DE ZAAK:
Accountancy & Belastingadvies
Omschrijving: accountants, administratiekantoren en belastingconsulenten geven adviezen op administratief, fiscaal en financieel gebied.
Aantal accountants: het NIVRA (Nederlands Instituut van Register Accountants) heeft 14.000 leden. Die werken als accountant in het vrije beroep, bij de overheid of het bedrijfsleven, of als financieel deskundige. De NOvAA (Nederlandse Organisatie van Accountants-Administratieconsulenten) telt 6.500 leden die vooral voor het mkb werken. Deze twee organisaties hebben plannen te fuseren.
Aantal belastingadviseurs: de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (NOB), telt 4.500 leden, verspreid over zo'n 300 kantoren die multinationals bedienen, maar ook lokale overheden, mkb-bedrijven en vermogende particulieren.
Het College van Belastingadviseurs (CB) heeft zo'n 3800 leden, die veelal voor mkb-bedrijven of vermogende particulieren werken.
De Nederlandse Federatie van Belastingadviseurs (NFB) telt zo'n 3000 leden, die werken voor bedrijven en vermogende particulieren.
