Peak oil? Peak all! De grondstoffenschaarste begint echt overal voelbaar te worden. Waar risico’s zijn, liggen ook kansen. Zeven strategieën om de materiaalcrisis te bezweren.
Uitgelicht:
Dit artikel komt uit MT magazine
Een dreigende schaarste aan grondstoffen was jarenlang een onderwerp dat vooral populair was bij in geitenwollensokken gestoken wereldverbeteraars. Maar die tijd is veranderd. Niet alleen een nakend tekort aan olie is nu uiterst actueel, dat geldt net zo goed voor zeventien andere en minstens zo kritische zogeheten rare earth oxides. Deze aardmetalen met illustere namen als scandium, gadolinium, en lanthanum, vinden een plek in al onze beeldschermen, smartphones, magneten en hybride auto’s, maar worden steeds zeldzamer. De milieu-alarmisten krijgen niet alleen achteraf gelijk, het is nog veel erger dan ze ooit voorspelden.
Olie noch metalen raken op, maar de voorraden worden wel steeds moeilijker te winnen. En dus stijgt hun prijs, wat voor producenten die er veel van nodig hebben een groot probleem is. De handel in deze rare earth oxides vormt nu al meer dan 10 procent van de waarde van alle wereldhandel. En dat zal niet minder worden, stelt Gerben-Jan Gerbrandy, de Nederlandse rapporteur resource efficiency van het Europees Parlement. “Het doemscenario? Dat we elkaar straks de hersens inslaan over het laatste restje grondstoffen.”
Olie steeds moeilijker te winnen
Energie en andere brandstofkosten maken zo’n 30 procent uit van onze economie. De beschikbaarheid van olie heeft dan ook directe gevolgen voor de mogelijke groei. Daar is weinig goed nieuws over te melden. De olie mag dan niet op zijn, hij wordt wel steeds moeilijker te winnen. De EROEI (Energy Return on Energy Invested) daalde in de afgelopen 60 jaar van 100:1 naar zo’n 10:1. Oftewel: waar eerst voor de winning van 100 vaten olie maar de energie van 1 vat olie nodig was, is dat nu al 10 keer zoveel.
Bron: Thomson Reuters, Wood Mackenzie Exploration Services | richard heinberg, einde aan de groei
Stuiterbal
Bijna geen bedrijf ontkomt aan het probleem, of het nu voor of helemaal achterin de keten zit. Zo zag AkzoNobel zijn grondstofkosten in 2011 met 900 miljoen euro stijgen, door marktdynamiek en prijsstijgingen. Zo’n enorm bedrag is zelfs voor de verfgigant lastig door te berekenen aan de klant. “We kunnen veel, dankzij onze schaal en vaak leidende marktposities”, legt chief procurement officer Ton Geurts uit. “Een min of meer geleidelijke prijsstijging tot 5 procent per jaar kunnen we dan ook goed aan, maar heftige prijsbewegingen zijn lastiger en vragen meer tijd.”
Maar niet alleen de stijgende prijzen van grondstoffen zijn een strop om de nek, dat geldt ook de ongekende volatiliteit ervan: de prijzen van veel grondstoffen bewegen op en neer als een stuiterbal op amfetamine. Lucia van Geuns, oliedeskundige bij Clingendael, ziet dat bijvoorbeeld gebeuren bij olie, door een onstuimige dorst van landen als China en India, door de neiging van de regeringen van emerging markets brandstof te subsidiëren, door geopolitieke belangen en door achterblijvende investeringen in productiecapaciteit, als gevolg van de crisis. Dat kost vooral ons – consumenten in de oude economieën – geld, bijvoorbeeld aan de pomp.
Geen beleid
Laaghangend fruit
De mensheid is de hele vorige eeuw verwend geraakt met steeds dalende grondstofprijzen. Tussen 1912 en 2000 daalden de prijzen van veel grondstoffen in reële termen met zo’n 60 procent, blijkt uit recent onderzoek van McKinsey. Maar nu het laaghangend fruit is gemijnd of opgeboord, lijken die lage prijzen definitief verleden tijd. Zo namen tussen 2000 en 2010 de gemiddelde prijzen van grondstoffen met 300 procent toe. Daarmee is de daling in de hele vorige eeuw in één decennium teniet gedaan, stellen de onderzoekers.
Bron: McKinsey Global Institute
Willen we dan heel duurzaam overstappen naar alternatieve energie? Zelfs dat blijkt lastig. China produceert momenteel zo’n 97 procent van alle zeldzame aardmetalen, waarvan een deel cruciaal is voor zonnepanelen of windturbines. Recent verscheen in het blad Environmental Science & Technology een alarmerend artikel over neodymium en dysprosium. Voor het eerste, een metaal dat nodig is voor windturbines, wordt de komende jaren een groeiende vraag van 700 procent voorspeld, voor dysprosium, terug te vinden in de motoren van elektrische auto’s, een groei van zelfs 2.600 procent. En dat terwijl de metalen steeds schaarser worden.
“Het besef dat de beschikbaarheid van materialen niet vanzelfsprekend is, is nog niet echt doorgedrongen”, concludeert Jaime de Bourbon Parme, die als Speciaal Vertegenwoordiger Natuurlijke Hulpbronnen bij Buitenlandse Zaken de leveringszekerheid van zeldzame metalen en mineralen voor de BV Nederland veilig moet stellen. Dat blijkt ook uit onderzoek dat bijvoorbeeld PwC vorig jaar deed. Van de door hen ondervraagde Nederlandse bedrijven had 80 procent géén beleid ten aanzien van grondstoffenschaarste, terwijl dit wereldwijd voor maar 30 tot 50 procent van de bedrijven geldt. Het wordt dan ook tijd dat Nederland wakker wordt, aldus De Bourbon Parme, zoon van prinses Irene. “Het grote probleem zit op de middellange termijn, eerst over 2 jaar en dan voor een jaar of 3.”
Piepen en knarsen
Prijs is één ding, beschikbaarheid nog een ander. Leveringszekerheid is bijvoorbeeld voor Feike Sijbesma, ceo van DSM, topprioriteit, zo zei hij al meermalen. En hij is bepaald niet de enige. Toen metaalkoepel FME recent samen met TNO de eigen achterban ondervroeg, bleek 80 procent al te kampen met prijsstijgingen, soms van zelfs meer dan 100 procent, en had een even groot percentage te maken met leveringsonzekerheid. In enkele gevallen kwam de productie zelfs knarsend en piepend tot stilstand.
Toch is de situatie niet hopeloos voor de BV Nederland. Minder beschikbare grondstoffen betekent ook weer een beroep op ons traditioneel sterke innovatief vermogen. Want nieuwe ideeën, dat is een grondstof die nooit zal opdrogen. Laat u daarbij inspireren door de volgende 7 mogelijke strategieën:
Afbeelding: Asifthebes
.jpg)
1 Koop de keten
Natuurlijk geen stap die 100 procent leveringszekerheid garandeert, noch een voordelige stap, maar regie in de hele keten is wel een prettig gevoel. Het maakt tenslotte minder afhankelijk van onbetrouwbare leveranciers, fluctuerende wereldmarktprijzen en allerlei geopolitieke, en dus per definitie onvoorspelbare, manoeuvres. Zo kocht het Duitse Siemens al enkele mijnen om aan metaal te komen. En Delta Airlines maakte recent bekend een eigen olieraffinaderij op te kopen. Stijgende olieprijzen zijn voor de Amerikaanse vliegmaatschappij een groot bedrijfsrisico, met de eigen raffinaderij hopen ze dat deels af te dekken. Ook een bedrijf als Unilever probeert in sommige gevallen de keten helemaal in eigen beheer te krijgen. Zo maakte het recent bekend haar eigen palmolie te willen produceren in Indonesië. Uit duurzaamheidsoverwegingen, om afbranding van oerwoud te voorkomen, maar ook om zekerheid te krijgen.
En AkzoNobel participeert in een Chinese joint venture op het gebied van ertsverwerking voor titaandioxide. Dat levert niet alleen inkoopvoordeel en leveringszekerheid op, zegt Ton Geurts: “We krijgen hierdoor ook diepe kennis van de keten en de manier waarop prijzen tot stand komen. Dat is kennis die we goed kunnen gebruiken in contacten met andere partijen.”
Een groep Amerikaanse ondernemers doet het nog even anders. Met hun recent opgerichte bedrijf Planetary Resources willen ze (op termijn) grondstoffen gaan delven op asteroïden. Bekende internetmiljardairs als Larry Page en Eric Schmidt en filmmaker James Cameron investeren in het bedrijf, dat in de ruimte wil zoeken naar wat op aarde nauwelijks meer te vinden is.
Afbeelding: Cobrasoft
2 Bundel de inkoopkracht
Grondstoffen zijn een kwestie van inkoopmacht. Veel bedrijven, met name die in de Nederlandse maakindustrie, zijn op wereldschaal te klein om daar een rol van betekenis in te spelen. Een kilootje dit, een paar ton dat. Dat kost knaken. Maar worden de krachten gebundeld, dan is het opeens een heel ander verhaal. Het lichtend voorbeeld hiervan is te vinden in Duitsland, waar het Bundesverband der Deutschen Industrie een inkoopcombinatie oprichtte, de Rohstoffe Allianz, met als doel op de wereldmarkt een volumineuze vuist te kunnen maken.
Het goede nieuws: Nederlandse bedrijven met een sterke binding met de Duitse industrie, kunnen zich bij deze inkoopcombinatie aansluiten. En er is meer goed nieuws: ook in Nederland lijkt er wat te broeien. Koepelorganisatie FME pleitte recent bij de Kamer voor een grondstoffenloket en wil hier mogelijk zelf een leidende rol in spelen. De NMa heeft al bekend gemaakt er niet voor te gaan liggen als zo’n samenwerking van de grond komt.
3 Diversificeer je leveranciers
Afnemende leveringszekerheid? Kijk goed om je heen en probeer je minder afhankelijk te maken van één of enkele spelers of grondstoffen. Zoals Prysmian deed, het Italiaanse bedrijf dat vorig jaar de Nederlandse kabelmaker Draka overnam. “Voor het maken van kabels zijn zeker zeven verschillende grondstoffen nodig”, vertelt procurement director Harald Kremer. “Vrijwel allemaal schaars, op zijn tijd.”
Vooral bij de productie van hoogspanningskabels leunde het bedrijf op één enkele leverancier. “Dat heeft alles te maken met de zware eisen die worden gesteld om gecertificeerde eindproducten te maken.” Toen de leveringszekerheid in het geding kwam, werd daarom besloten te zoeken naar een extra leverancier. Dat kostte “meerdere tonnen”, zegt Kremer, vooral door het dure certificeringsproces. “Maar het was noodzakelijk. We zijn nu minder kwetsbaar.”
AkzoNobel hanteert deze strategie ook, maar dan net even anders. Het bedrijf sluit bijvoorbeeld inkoopcontracten af met grote chemische bedrijven waarbij ook de leverzekerheid van de primaire grondstoffen veiliggesteld wordt, vertelt chief procurement officer Ton Geurts.
Afbeelding: Duchesse
4 Dek het risico af
Voorraad is duur en legt beslag op het schaarse werkkapitaal van een onderneming. Daarom hebben de meeste bedrijven er liever niet veel van in huis. Maar schaarse grondstoffen hamsteren kan soms toch lucratief zijn, met stijgende prijzen in het verschiet. Forecasting – nauwkeurig voorspellen op welk moment welke grondstoffen nodig zijn – wint in elk geval aan belang.
Veel bedrijven, bijvoorbeeld in de luchtvaartindustrie, proberen het prijsrisico op hun brandstoffen ook af te dekken door langetermijncontracten te sluiten. Dat geeft zekerheid, maar maakt ook inflexibel. Dat kan weer worden opgevangen door te hedgen, feitelijk een prijsverzekering. Met de aanschaf van zulke (relatief weer dure) derivaten kunnen toekomstige prijsbewegingen worden afgedekt. Nadeel hiervan is dat het een dure manier is om zekerheid te verkrijgen.
Een andere optie is om pas te kopen op het moment dat de order binnen is. Dat vermijdt elk risico, maar verliest het mogelijke voordeel van scherp inkopen.
Afbeelding: CDwaldi
5 Gebruik ze nog eens
Terwijl grondstoffen in de aardbodem steeds zeldzamer worden, lopen er om ons heen steeds meer rond. En wel in onze producten. En misschien zijn ze daar zelfs nog veel makkelijker te winnen ook. Een afvalverwerker als Van Gansewinkel zet er zelfs vol op in en claimt als cityminer de strijdkreet ‘Afval bestaat niet’. Allerlei producenten beginnen hier ook de voordelen van in te zien. Zo gebruikt Philips bijvoorbeeld door Van Gansewinkel teruggewonnen grondstoffen in zijn Senseo Viva Café Eco.
Voor grote bedrijven kan het zelfs lonen om ook zélf het terugwinnen ter hand te nemen. Recent maakte het Japanse Honda, producent van onder andere hybride auto’s, bekend fors te investeren in de eerste fabriek die op massaschaal kostbare metalen uit de accu’s en de motoren gaat terugwinnen. Honda, dat reeds 800.000 hybrides verkocht, kan zo wat minder afhankelijk van China worden. Een wens die de Japanse overheid deelt, die daarom de helft van de investering voor zijn rekening neemt.
Een andere trend in recycling is de opkomst van de leaseconstructie. Houd als producent het eigendom over het product, en je houdt ook de schaarse metalen in bezit.
Zo biedt KPN tegenwoordig leasemobieltjes aan, mede om zo meer te recyclen metalen in handen te houden. En een architect als Thomas Rau propageert met zijn bedrijf Turntoo de gedachte ook. Geen eigen wasmachine meer, maar betalen per wasbeurt, dat idee. Klinkt ouderwets? In een tijd dat minder waarde wordt gehecht aan bezit, zou het wel eens het ei van Columbus kunnen zijn.
Afbeelding: Gimsim
6 Zoek alternatieven
In plaats van hard te zoeken naar schaarse grondstoffen, kun je ook kijken of er misschien geen grondstoffen voorhanden zijn die hetzelfde, of in elk geval vergelijkbaar, resultaat boeken. Zo lanceerde het Japanse elektronicaconcern Hitachi onlangs een elektromotor, waarin geen zeldzame aardmetalen zijn gebruikt. Een mijlpaal, die de strenge Chinese exportrestricties aan dysprosium en neodymium vleugellam kan maken en die vanaf 2014 commercieel in productie lijkt te kunnen worden genomen.
Ook Toyota gaat die kant op. Nu gaat in iedere Prius nog zo’n 12,5 kilo aan zeldzame aardmetalen zitten. Maar de autobouwer maakte recent bekend elektrische en hybride auto’s naar de markt te kunnen brengen zónder rare earths. Tegen prijzen die niet afwijken van de huidige.
Ook de afhankelijkheid van olie kan op deze manier te lijf worden gegaan. Zo is Dow Chemical er eerder dit jaar in geslaagd plastic te maken zonder aardolie. Samen met chemici van de universiteiten van Delft en Utrecht ontwikkelden het bedrijf een katalysator van minuscule ijzerdeeltjes die biomassa omzet in componenten voor plastics. En zo zijn er nog wel meer voorbeelden te vinden. Zoals TNO, dat onlangs is gestart met een samenwerkingsproject met Nederlandse MKB-ondernemers. Onder de naam ‘Elements of Hope’ wil het onderzoeksinstituut uitvinden waar schaarse metalen nog te vervangen zijn door minder schaarse. “Alleen zo blijven de schaarse metalen beschikbaar voor essentiële toepassingen waarvoor substitutie niet mogelijk is”, aldus het instituut.
Afbeelding: Dynamix
7 Innoveer in efficiëntie
Zo komen we bij misschien wel de allerbelangrijkste strategie om de grondstoffenschaarste te lijf te gaan: wees er héél zuinig mee. Voorbeelden te over, ook nu nog. Zo sloot Tata Steel in november nog een zogeheten ‘Green Deal’ met de rijksoverheid, waarbij het bedrijf zich verplichtte om 10 miljoen euro te investeren in maatregelen die minder stroom en gas zouden verbruiken, en zelfs energie opleveren. En AkzoNobel realiseerde, door hun latexverbindingen iets anders te ‘tweaken’, recent een besparing van 10 tot 20 procent op het gebruik van titaanoxide, de belangrijkste oorzaak van de inkoopkostenexplosie van vorig jaar. En dat met vrijwel gelijkblijvend resultaat.
Ook bij Draka is deze strategie doorgedrongen. “Ik werk zeer nauw samen met de r&d-afdeling”, zegt inkoper Harald Kremer. “Zodra we schaarste zien aankomen, gaat er een seintje hun kant op.” Het gaat dan bijvoorbeeld om het schreeuwend dure antimoonoxide, een brandvertragend ingrediënt in de kabels. “Antimoon is nog steeds onmisbaar, maar het gebruik ervan is nu met ongeveer 80 procent teruggebracht.” Zo zie je maar weer. Als er schaarste in overvloed is, is er aan goede ideeën nooit een tekort.
Afbeelding: hbrinkman
Hoe afhankelijk van grondstoffen bent u? Doe hier de test
Lees ook:
-
Beleg niet langer in grondstoffen
-
Bedrijven niet klaar voor grondstofschaarste
- Grondstofprijzen gijzelen groei
