Nu Europa sancties oplegt aan Rusland is het wachten op een tegenreactie. Wat kunnen we verwachten en wie krijgt daar last van?
#1. Wat is het doel van de Europese sancties tegen Rusland?
De boodschap is simpel: het wordt niet getolereerd dat rebellen, die worden gefinancierd en bewapend door Rusland, naar alle waarschijnlijkheid een passagiersvliegtuig naar beneden schieten. De sancties die de EU en de VS opleggen aan Rusland zijn bedoeld om de Russische economie – die qua omvang niet veel groter is dan die van Italië – in een houdgreep te nemen. Het uiteindelijke doel? Poetin dwingen zijn hulp aan de Russisch gezinde separatisten in het oosten van Oekraïne te staken.
#2. Welke sancties zijn eigenlijk opgelegd?
De sancties spitsen zich toe op een handvol gebieden. Russische banken die voor minimaal 50 procent in handen zijn van de staat worden geweerd op de Europese kapitaalmarkt. Het exporteren van wapens naar Rusland wordt aan banden gelegd, met uitzondering van bestaande contracten, waardoor de levering van een Franse helikopter nog altijd door kan gaan. Daarnaast komen er beperkingen op de verkoop van producten die voor zowel civiele als militaire doeleinden worden gebruikt (denk aan goederen zoals helmen, kogelvrije vesten en nachtkijkers) en komt er een verbod op levering van hoogwaardige technologie voor de winning van olie en gas. Deze sancties zijn een uitbreiding van eerdere maatregelen, die de lidstaten van de EU oplegden nadat Rusland de Krim was binnengevallen en het gebied annexeerde. De sancties van toen waren gericht op personen, bedrijven en organisaties die tot de entourage van Poetin worden gerekend en de annexatie van de Krim steunden.
#3. Wat zijn de gevolgen voor het Europese bedrijfsleven?
Het bedrijfsleven in zowel Rusland als de Europese lidstaten gaat de gevolgen van het ontstane handelsconflict voelen de komende tijd, zeker bedrijven die in de gesanctioneerde branches opereren en exporteren. Volgens het Centraal Bureau van de Statistiek bedroeg de export vanuit Nederland naar Rusland in 2013 (tot december) 6,4 miljard euro, een bedrag dat bij elkaar wordt geharkt door circa 4.000 bedrijven. Andersom importeerde Nederland in dezelfde periode voor 18,8 miljard euro uit Rusland, voornamelijk minerale brandstoffen als ruwe olie. Een bedrijf als Shell zal heel direct getroffen kunnen worden, aangezien ze een principeakkoord hebben met het Russische gasbedrijf Gazprom om samen naar schaliegas te zoeken. Dit principeakkoord moet worden goedgekeurd door de Europese Commissie en staat nu dus op zeer losse schroeven.
Achter de oren krabben
'Nederlandse bedrijven die kennis en tech leveren aan de Russische olie- en gassector, zullen zich achter de oren krabben’, zegt Jeroen Ketting, die met zijn Lighthouse Russia bedrijven uit een wijde reeks sectoren helpt met hun ontwikkeling op de Russische markt. 'Ze hebben te maken met Westerse sancties, daarin zit een risico, want om in deze markt te opereren heb je een lange termijnstrategie nodig, omdat het tonnen kost om erin te investeren. Je weet alleen niet of het wel slim is om erin te investeren, omdat je niet weet hoe de sancties zullen verlopen. Mag je er over 2 jaar nog wel zaken doen? Krijg je dan straf van de VS? Kijk naar wat er gebeurde met BNP Paribas, dat een boete kreeg opgelegd door de VS omdat het handelssancties met Iran doorbrak.’
Europese ramingen
Voor Europa als geheel raamt de Europese Commissie de economische schade voor dit jaar op zo’n 40 miljard euro en voor volgend jaar zelfs op 50 miljard. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) voorziet voornamelijk verstoringen op het gebied van het gas uit Rusland, aangezien veel Europese lidstaten afhankelijk zijn van het Russische gas (40 tot 60 procent van het gas in Griekenland, Oostenrijk, Polen, België en Duitsland komt uit Rusland). Dat Rusland daags na de afkondiging van de Europese sancties de EU onmiddellijk waarschuwde voor verhoogde energieprijzen, is hier een eerste aanzet toe. Het Duitse Adidas heeft inmiddels al flinke pijn van de Rusland-kwestie: het bedrijf moest zijn winstprognose naar beneden bijstellen door de situatie in het oosten, waarop het aandeel meer dan 10 procent daalde.
#4. Met welke sancties slaat Rusland terug?
Met zoveel macht op het gebied van energie heeft Rusland een troef in handen om de lidstaten van de EU flink pijn te doen. Dat Rusland sinds deze week geen groente en fruit uit Polen meer toelaat en ook de invoer van vruchtensap uit Oekraïne heeft gestaakt, onder het mom van voedselveiligheid (aldus de Russische Voedsel en Waren-autoriteit), kan eveneens moeilijk los worden gezien van de Europese sancties. 'De sancties vanuit het Westen richting Rusland zijn officieel geformuleerde sancties, maar Rusland zal niet reageren met officiële sancties voor Westerse bedrijven of sectoren’, zegt Ketting. 'Wat je wel zult zien, is dat de export naar Rusland wordt bemoeilijkt. Ze vinden dan bijvoorbeeld een schimmel in de kaas, of een vliegje in de tulpen. Rusland zal dan zeggen: 'Wij doen geen sancties, deze producten voldoen gewoon niet aan de Russische standaarden'. Zo wordt het een indirect schaakspel, waar vooral Nederlandse exporteurs van plantaardige en dierlijke producten last van ondervinden.’
#5. Welke Nederlandse bedrijven worden geraakt?
De Nederlandse zuivelindustrie wacht met ingehouden adem de reactie van Rusland af. In december 2013 kreeg deze branche al eens een gevoelige tik, toen aan het einde van het desastreuze Nederland-Ruslandjaar 13 Nederlandse zuivelbedrijven een tijdelijk exportverbod kregen opgelegd door de Russen. De Russische inspectiedienst constateerde dat er geen hekken stonden om de Nederlandse fabrieken (!) en melk gelost werd in de open lucht. Volgens de brancheorganisatie NZO gaat 2,5 procent van de Nederlandse zuivelexport richting Rusland, wat neerkomt op een omzet van een slordige 150 miljoen euro.
Rotterdamse haven weent
In de haven van Rotterdam werden de consequenties van de Europese sancties onmiddellijk gevoeld. De geplande bouw van de olieterminal van het Russische Shtandart (kosten 720 miljoen euro) staat op losse schroeven, aangezien er stemmen opgaan in de Rotterdams gemeenteraad om het Russische bedrijf niet toe te laten in haven. 'Met deze boycot kunnen we Rusland écht raken’, zei Rienier de Jong van de grootste partij in Rotterdam (Leefbaar Rotterdam) tegen het Algemeen Dagblad. De havenbaronnen zijn sowieso huiverig wat betreft de Russische reactie op de Europese sancties. Wanneer Rusland besluit als represaille de energiekraan dicht te draaien naar Europa, zal dat directe invloed hebben op de haven, waar 33 miljoen ton Russische olie per jaar passeert. Maar ook bedrijven als Fugro en Ballast-Nedam, die toeleverancier zijn voor de petrochemische industrie, zullen hun zakelijke betrekkingen in Rusland zien verdampen.
Grote belangen gaan voor
Over de daadwerkelijke impact van de sancties en eventuele Russiche tegenmaatregelen is Ketting cynisch. Hij haalt als treffend voorbeeld de Nederlandse handelsmissie naar Rusland van afgelopen april aan, die werd afgeblazen vanwege de annexatie van de Krim door Rusland en de toegenomen spanningen in Oekraïne. 'Maar een week later zat Gasunie gewoon bij Gazprom aan tafel en de ceo van Shell ging gewoon bij Poetin op de koffie’, zegt Ketting. 'De grote bedrijven gaan gewoon door, daar zijn de belangen te groot. Mijn bedrijf heeft 20 tot 25 procent minder omzet dit jaar als direct gevolg van de Oekraïne-crisis, maar Shell zal zo'n verlies niet snel nemen. En je ziet dat vanuit VS Exxon zich ook niet terugtrekt, General Electrics blijft gewoon technologie leveren en Chevron zegt ook dat het geen problemen ziet. Dus, er wordt hard geroepen om sancties, maar als er echt grote belangen zijn, dan knijpen we een oogje toe. Daardoor komt de pijn terecht bij MKB-bedrijven. Zij hebben niet hele grote belangen, maar zijn vaak wel heel afhankelijk van export naar Rusland.’
