Wegwerkzaamheden aan de A2 in Utrecht-West en in de rest van de stad vormen de komende twee jaar een levensgrote bedreiging voor Utrecht. Het Platform Utrecht Bereikbaar doet wat de naam suggereert. Een staaltje mobiliteitsmanagement zoals mobiliteitsmanagement bedoeld is. Voorzitter Rob Boomsma (vice president bij Capgemini): "Deze samenwerking is uniek."
Als bedrijfsleven, gemeente, Rijkswaterstaat en andere bestuurlijke gremia elkaar weten te vinden om een probleem te tackelen, dan moet er wel wat aan de hand zijn. Dat is dan ook het geval. In en rond de stad Utrecht worden tal van werkzaamheden uitgevoerd, waarvan de werkzaamheden aan de A2 aan de westkant van de stad de grootste impact hebben. De werkzaamheden voor de overkapping en verbreding van de snelweg zijn al lang en breed begonnen, maar pas in het najaar ontstaat de serieuze verkeershinder.
Maar Utrecht zit niet bij de pakken neer. In het najaar van 2006 tekenden ondernemers een intentieverklaring die uiteindelijk leidde tot het Platform Utrecht Bereikbaar. "Werkelijk bij iedereen leeft het besef dat je dit vraagstuk niet alleen kunt tackelen. Dat lukt gewoon niet. We willen het hier in Utrecht voor iedereen een beetje leefbaar en begaanbaar houden en dan moet je samenwerken. Doe je niets, dan wordt serieus de concurrentiepositie van de gemeente aangetast en dat wil niemand."
Hoe begin je zo'n operatie?
"Het begint met een goede afstemming van de werkzaamheden. Rijkswaterstaat en de gemeente praatten daar in eerste instantie over, maar het bedrijfsleven werd er al vrij snel bij betrokken. De vraag was heel simpel of wij een bijdrage willen leveren aan de oplossing van het probleem."
Wat is de belangrijkste vraag die het bedrijfsleven zichzelf stelde?
"Hoe bereik je dat de werknemers een modal shift maken, oftewel: zijn werknemers bereid om op een andere manier naar het werk te gaan dan met de auto? Dat is de hamvraag. Werknemers moeten bereid zijn om mee te doen en daarbij is vrijwilligheid heel belangrijk. Je kunt wel van alles en nog wat opleggen, maar dat werkt niet. Mensen laten zich niet uit de auto jagen en dat negatieve sentiment wil je ook niet hebben."
Welk doel heeft het Platform gedefinieerd?
"We willen twee- tot vierduizend auto's minder in de ochtend- en avondspits. Dat is ongeveer tien tot twintig procent van het totale aantal auto's. Als we dat halen, dan blijven de files beheersbaar. Nadat het doel was gedefinieerd, hebben we de heavy users in kaart gebracht. Dat zijn tien bedrijven waarvan de medewerkers het meest gebruik maken van de A2. Ook wilden we weten hoe ze gebruik van de snelweg maken. Op die manier kun je die bedrijven gericht benaderen met alternatieven.
De volgende stap was dat we de alternatieven hebben vastgesteld. Welke dat zijn? Allereerst willen we medewerkers een flexibel pakket aanbieden dat bestaat uit extra openbaar vervoer, park and ride-voorzieningen, maar ook de inrichting van telewerkplekken (zie voor alle voorzieningen het kader, red.). Daarna is bij de grote bedrijven een scan gemaakt die helder moet krijgen hoe de mobiliteitsbehoefte van de medewerkers echt is. In het najaar bieden we de voorzieningen aan en dan moet blijken in hoeverre medewerkers hier daadwerkelijk gebruik van gaan maken. Alles bij elkaar krijgen 20.000 medewerkers een mobiliteitspas aangeboden, waarmee ze gebruik kunnen maken van de voorzieningen die Utrecht Bereikbaar in het leven roept. Het najaar wordt spannend, want dan zal blijken of iedereen die heeft toegezegd dat ook inderdaad doet. Ik verwacht er veel van."
Durft u de stelling aan dat de maatregelen ertoe leiden dat er helemaal geen files zullen zijn?
"Nee. Wij lossen de files hier niet mee op. Er zullen nog steeds momenten zijn dat Utrecht niet bereikbaar is. Maar als het lijkt alsof het herfstvakantie is, dan hebben we ons doel bereikt."
Dit proces is in 2006 in gang gezet. Inmiddels zijn we twee jaar verder en in die twee jaar is de discussie over mobiliteit en de filedruk verhevigd. Dat speelt dit project waarschijnlijk behoorlijk in de kaart?
"Helemaal waar. Er zijn steeds meer discussies in het bedrijfsleven over bereikbaarheid. Ook zoeken steeds meer mensen naar oplossingen om niet elke dag in de file te hoeven staan. Dat is een issue in duizenden huishoudens, want het is wel zo prettig als je elkaar thuis eens ziet. Ook spelen de hoge brandstofkosten mee en de kosten van mobiliteit voor werkgevers in het algemeen. En wat te denken van maatschappelijk verantwoord ondernemen dat een enorme vlucht heeft genomen sinds 2006?
Er is alles bij elkaar een sense of urgency ontstaan, waarbij de vraag steeds prangender wordt of we wel met z'n allen moeten blijven doorgaan met produceren op deze manier. De druk die dit geeft, het chagrijn die je ervan hebt, de motivatie die daalt, de enorme kosten en ook wervingskosten, het loopt allemaal echt uit de hand. De kruik gaat net zolang te water tot ‘ie barst, absoluut. Deze discussie speelt hier doorheen, maar het feit dat we in Utrecht voor een enorme operatie staan is wel een kapstok. Niet langer geldt: het roer moet om, maar het roer gaat om."
Op welke afdelingen bij bedrijven legt dit extra druk?
"Bij grote bedrijven vereist dit allereerst een heel andere benadering van het HRM-beleid. Voorop staat dat je in een mobiliteitsbehoefte van de medewerkers moet voorzien die aansluit bij de bedrijfscultuur. Als iedereen gewend is aan een leaseauto, moet je niet van de ene op de andere dag besluiten dat in het vervolg iedereen met het openbaar vervoer reist. Dat moet je goed over het voetlicht brengen. Belangrijk is dat alle managementniveaus worden geïnstrueerd om het werk anders te organiseren."
Wat is de kern van anders?
"Je moet bereid zijn op output te sturen en niet op basis van aanwezigheid. Daar spelen natuurlijk veel factoren een rol en er komen dan heel platte vragen op als "Moet je wel al die vergaderingen fysiek bijwonen?" en de vraag die daaraan vooraf gaat: "Moet je wel al die vergaderingen hebben?" Dat grijpt heel diep in in de organisatie."
Dit vergt dus nogal wat…
"Waar. Maar weet je, jonge mensen zullen dit eerder oppakken dan oudere werknemers en hoger geschoolden gaan hier makkelijker mee om dan lager geschoolden, maar het kan niet zo zijn dat je groepen medewerkers niet meekrijgt. Je zult het verdomd goed moeten begeleiden."
Dankzij een bijdrage van het bedrijfsleven, een forse subsidie van de overheid en dankzij het feit dat de voordeeltjes fiscaal zijn vrijgesteld, kost de mobiliteitspas de werknemer niets. Dat is mooi. Minder mooi is dat aan het einde van 2010, wanneer de A2 gereed is, alle bijdragen ophouden. Er even van uitgaand dat dit een succes wordt, is dat niet heel erg jammer?
"Er is een grote kans dat dit naar meer smaakt en je zult dan wel gek zijn om er verder iets mee te doen. Los van het feit dat je het niet kunt maken om opeens te stoppen met die bus die lekker langs de file rijdt als iedereen er net aan gewend is. Ik vind in de kern dat je het niet meer over morgen en overmorgen moet hebben. De toekomst is al over een paar jaar. Maar dan kom je terecht in landelijke discussies."
VECHTEN TEGEN DE FILE
Met de Utrecht Bereikbaar-pas hebben medewerkers gratis toegang tot:
– Aanleg 10ieuwe P+R terreinen in een wijde kring om Utrecht, die veilig, schoon en goed verlicht zijn. Speciale bussen vervoeren de werknemers elke tien minuten over de filevrije strook.
– Bestaande buslijnen worden verbeterd en er komen nieuwe buslijnen. In de spits rijden de bussen langs de file.
– Er zijn meer dan 150 afhaalpunten in Nederland waar je met de mobiliteitspas gebruik kunt maken van de OV Fiets.
– Het treinverkeer Amsterdam-Utrecht wordt verbeterd.
– Er komt een systeem dat ‘Zakenauto op afspraak' heet. Representatieve auto's kunnen worden gereserveerd via internet.
– Er komen 16 telewerkplekken in hotels en restaurants langs de A2, A12, A27 en A28.
– Via www.automaatje.nu wordt carpoolen aangeboden.
– Werknemers van verschillende bedrijven kunnen tegen een meerprijs (maar nog altijd minder dan de kosten van de eigen auto) gebruikmaken van gezamenlijk woon-werkverkeer in een luxe Van.
– De mogelijkheden voor een watershuttle over het Amsterdam-Rijnkanaal, vanuit beide richtingen worden onderzocht.
– Via de website www.utrechtbereikbaar.nl, een digitale nieuwsbrief en een speciale servicedesk ontvangen de pashouders berichtgeving wanneer grote hinder door wegwerkzaamheden ontstaat en file-informatie.
