Geen producten in de winkelwagen.
Het zal je niet ontgaan zijn: minister Jetten presenteerde eind april zijn nieuwe klimaatplannen. Van een subsidie voor tweedehands stekkerauto’s tot afvalcentrales die verplicht plastic moeten scheiden. Zo wil het kabinet de klimaatdoelen in zicht blijven houden.
Veel van die maatregelen zullen voor de meeste bedrijven niet direct gevolgen hebben. Blijft het voor hen de komende jaren dan business as usual? Allesbehalve dat, stelt veranderprof Jan Rotmans. De echte impact komt namelijk niet uit Den Haag, maar uit Brussel.
Hausse aan duurzame wetgeving
‘Daar wordt zo ongeveer elke week wel een wet of amendement aangenomen die het beleid aanscherpt richting duurzaamheid en circulariteit’, aldus de hoogleraar Transitiekunde. ‘Nederlandse bedrijven hebben echt geen idee hoe snel dat gaat en welke enorme impact die maatregelen zullen hebben.’
Over concrete voorbeelden hoeft hij niet lang na te denken. ‘Vanaf 2035 mogen er geen nieuwe benzine- en dieselauto’s meer verkocht worden. Dat is al over twaalf jaar! Verder krijgt de industrie te maken met CO2-heffingen, die waarschijnlijk elk jaar worden aangescherpt. Ook gaat men de auto-industrie dwingen om meer te investeren in recycling.’
En er is de nieuwe mvo-wetgeving. Als Europees bedrijf ben je straks gebonden aan strenge regels op het gebied van mensenrechten en circulariteit. Een wetsvoorstel hierover in Nederland haalde het niet, maar Europa zet vooralsnog door.
Bedrijven moeten verantwoording gaan afleggen over de hete keten die met de totstandkoming van hun product te maken heeft. Aspecten als kinderarbeid en milieuschade moeten zo veel transparanter worden. ‘Ondernemers en directeuren hebben nog onvoldoende oog voor de enorme impact die dit voor hun bedrijf kan gaan hebben’, aldus Rotmans.
Lees ook: Mooi die duurzame doelen, zo zet je ze om in de praktijk
Normen stellen en beprijzen
Veel van de nieuwe wetgeving is onderdeel van het Fit for 55-programma, het allesomvattende EU-plan voor een groene transitie. Het getal verwijst naar de ambitie waar de EU-lidstaten hun handtekening onder hebben gezet: 55 procent minder CO2 uitstoot in 2030.
Volgens Rotmans is de tijd van vrijblijvendheid en subsidiestromen voorbij. ‘In de eerste tien jaar van een transitie kun je nog geld uitdelen om dingen in beweging te krijgen. Nu we in de doorbraakfase belanden, is het een kwestie van doorpakken. Dat kan op twee manieren: strengere normen ontwikkelen en vervuilend gedrag beprijzen. In Nederland hikken we daar al jaren tegenaan, vanuit Brussel wordt dat nu doorgedrukt.’
Van duurzaam naar circulair
Over de energietransitie is Rotmans gematigd positief. De richting is helder en de snelheid van handelen neemt toe. Het meest uitdagende puzzelstuk noemt hij de bouw van een compleet nieuwe infrastructuur voor elektriciteit en warmte. Zowel centraal als decentraal. Daarin moet plek zijn voor zon, wind, groene waterstof, aquathermie, geothermie en groene waterstof.
Maar echt spannend wordt het volgens Rotmans op een ander speelveld: die van de grondstoffen. Hij is dan ook teleurgesteld dat Jetten hierover bij de presentatie van zijn klimaatplannen niks heeft gezegd.
‘We willen de klimaatdoelen halen, maar doen dat volgens de principes van een oude, lineaire economie. De komende tien jaar komen er 40 miljoen oude zonnepanelen op de markt. Die worden grotendeels verguisd. Iets dat ook geldt voor afgedankte windmolens, accu’s en mobieltjes.’
Nu nog wordt ruim 90 procent van de gebruikte grondstoffen weggegooid. Van de afvalbak met een enkeltje naar de verbrandingsoven. Dat is onhoudbaar, stelt Rotmans. Hij voorziet de grootste problemen met drie soorten grondstoffen: kritieke metalen, bouwmaterialen en biogewassen. Dat is natuurvriendelijke kunstmest.
Consuminderen of niet?
Econoom Paul Schenderling pleitte onlangs nog voor minder consumeren als enige uitweg uit de klimaatcrisis. Duurzame groei is volgens hem niet mogelijk. Hoe kijkt Jan Rotmans daar eigenlijk naar?
‘Ik ben niet tegen groei. Waar ik tegen ben, is ongelimiteerde groei. Als dat in de natuur gebeurt, wordt het letterlijk een kankergezwel en breekt het zichzelf af. Waar we naar moeten streven is regeneratieve groei. Dat is groeien mét de natuur. Ik denk dan bijvoorbeeld aan huizen bouwen met alleen maar bio-based materialen.’
China heeft belangrijk monopolie
‘Vooral het probleem met kritieke metalen wordt moeilijk oplosbaar’, zegt Rotmans. ‘Dit gaat onder meer om lithium, scandium en dysprosium. Die hebben we nodig voor belangrijke producten als batterijen, windmolens en zonnepanelen. China beheerst nagenoeg deze hele productieketen en heeft onlangs nog gedreigd om de export van een aantal van die schaarse metalen stop te zetten.’
Als dat gebeurt, zijn de gevolgen volgens Rotmans niet te overzien. Fabrieken gaan plat en de transitie naar een duurzame economie komt krakend en piepend tot stilstand. ‘China voert al 25 jaar een actief grondstoffenbeleid, wij moeten nog beginnen. Deze kritieke metalen worden straks geheid ingezet als wapen bij geopolitieke conflicten.’
Alternatieven heeft Europa nog niet. Zelf nieuwe mijnen gaan exploiteren is onvermijdelijk. Maar dat kost minimaal tien jaar en staat haaks op de groene ambities uit het Fit for 55-programma.
‘Als bedrijf ben je niks zonder grondstoffen. Ik raad ceo’s dan ook aan om hiervan één van hun topprioriteiten te maken. En verder: ga je als de wiedeweerga verdiepen in de Europese wetgeving op het gebied van duurzaamheid en circulariteit. Die komt er snel aan en is tamelijk dwingend. Bedrijven die uiteindelijk onvoldoende wendbaar blijken, zullen omvallen.’
Dit is deel 2 van een tweeluik met hoogleraar Transitiekunde Jan Rotmans. Lees ook het eerste deel over de groeiende chaos.
