1. Wat is ecocide?
Ecocide is letterlijk ‘het doden (cide) van ons huis (oikos)’. Ofwel de vernietiging of ernstige schade aan ecosystemen die langdurig of grootschalig is. Dat kan worden veroorzaakt door natuurrampen, maar ook door al dan niet opzettelijke menselijke activiteiten: vervuilende industrie, ontbossing of grootschalige milieuverontreiniging.
In 2021 heeft een expertpanel onder voorzitterschap van mensenrechtenjuristen Philippe Sands en Dior Fall Sow een universele juridische definitie van de misdaad ecocide opgesteld die zou moeten worden opgenomen in het Statuut van Rome, waarop het Internationaal Strafhof in Den Haag berust. Hun definitie luidt: ‘wederrechtelijke of moedwillige handelingen gepleegd met de wetenschap dat er een aanzienlijke kans is dat ernstige en wijdverspreide of langdurige schade aan het milieu wordt veroorzaakt door die handelingen.’
2. Is het internationaal strafbaar?
Klimaat- en milieuorganisaties pleiten al sinds de jaren zeventig voor de erkenning van ecocide als misdrijf, maar zover is het nog niet. In een dozijn landen bestaat wel al wetgeving voor ecocide. Ook in oorlogssituaties is ecocide in beginsel strafbaar, al moet dan wel een persoon als dader kunnen worden aangewezen. Grootschalige milieuvernietiging zou je ook kunnen inkleden als misdaad tegen de menselijkheid, maar het draait niet altijd om een bewuste aanval op burgers: ecocide kan ook het gevolg zijn van nalatigheid.
Afgelopen voorjaar zette het Europees Parlement echter een belangrijke stap om ecocide binnen de EU strafbaar te maken. Het steunde in maart een toevoeging over ecocide in een voorstel voor nieuwe richtlijnen van de EU over milieustrafrecht. De volgende stap zijn verdere onderhandelingen tussen de Europese Raad, het Europees Parlement en de Commissie. Als het voorstel wordt geaccepteerd, moeten de EU-landen hun strafrecht aanpassen aan de Europese richtlijn.
België lijkt die Europese wetgevingsmolen niet af te willen wachten en greep de nieuwe definitie van het expertpanel aan om in actie te komen. De federale ministerraad kwam deze zomer met een eigen wetsvoorstel waarmee ecocide wordt opgenomen in het strafwetboek. De reikwijdte van het wetsvoorstel is wel behoorlijk beperkt: alleen een reeks milieukwesties die vallen onder het federale gezag.
3. Heeft Nederland regels rond ecocide?
Alweer: nog even geduld. Maar als het aan de Partij voor de Dieren ligt wordt het beschadigen van ecosystemen snel strafbaar in Nederland. Kamerlid Lammert van Raan publiceerde in juli een wetsvoorstel om ecocide op te nemen in het Wetboek van Strafrecht en er een straf op te zetten van maximaal 15 jaar cel of een geldboete tot 10 procent van de jaaromzet. Na een consultatieronde is het wachten op een advies van de Raad van State, waarna het voorstel naar de Tweede en Eerste Kamer kan.
Van Raan sluit inhoudelijk overigens aan op het voorstel van het Europese Parlement: alleen zeer ernstige vormen van milieuschade gepleegd door personen of rechtspersonen zijn als ecocide te beschouwen. Daarvoor moet de schade ernstig en wijdverbreid of ernstig en langdurig of onomkeerbaar zijn.
4. Maar bedrijven hebben toch meestal een vergunning voor hun activiteiten?
In het bestaande milieurecht is wel relevant of de veroorzaker van milieuschade beschikte over een (milieu-)vergunning, het Wetsvoorstel Strafbaarstelling Ecocide breekt daarmee. Wel kan het beschikken over een vergunning mogelijk leiden tot een lagere strafmaat.
5. Zijn er al daders in beeld?
De laatste jaren schrijft Nederland geschiedenis met klimaat- en milieuzaken. Het kabinet werd aangepakt door Urgenda om zijn uitstootbeleid, Milieudefensie won de zaak tegen Shell, dat zijn klimaatambities moet opschroeven. Maar valt wat de aangeklaagden uitvreten of nalaten onder ecocide? Dat werd niet voorgelegd aan de rechters.
Rond Tata Steel en Chemours (voorheen Dupont) worden nu ook de messen geslepen. In de toelichting bij zijn wetsvoorstel noemt Van Raan de namen van deze en andere bedrijven wel als ‘voorbeelden’ van bedrijven die grote milieuschade aanrichten, al ‘is die beoordeling uiteindelijk aan de rechter.’ Dat lijkt er dus een uit de categorie ‘Ik stel alleen maar vragen’.
Toch is dat spelletje man en paard noemen wel goed voor de gedachtevorming. Grootschalige milieuschade door olielekken, zoals de olieschade door Shell in Nigeria, ‘kan’ een voorbeeld van ecocide zijn, aldus Van Raan. Net als de grootschalige ontbossing in de Amazone ten behoeve van sojaplantages, ‘waar Nederlandse banken op grote schaal in investeren.’
Ook Boskalis wordt genoemd als voorbeeld: het spuit land op voor de aanleg van een luchthaven voor de kust van Manilla. ‘Dit resulteert in het verloren gaan van wetlands die cruciaal zijn voor het overleven van wereldwijd bedreigde trekvogels.’
Strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq deed voor duizenden mensen aangifte tegen de leidinggevenden van pfas-producent Chemours en Tata Steel. Zij ziet wel brood in de strafbaarstelling van ecocide die bij het Europees Parlement, het Strafhof en binnenkort misschien ook de Kamer wordt voorbereid.
Ficq zei onlangs tegen Follow the Money: ‘Dat zou een heel belangrijke stap zijn. Ecocide omvat veel meer dan alleen gezondheidsschade bij de mens, dat gaat ook over het beschermen van ecosystemen. Ik zou dat geweldig vinden. Dan zit ik absoluut klaar om een aantal aangiftes te doen.’
Lees ook: Mooi die duurzame doelen, zo zet je ze om in de praktijk
