Een mooie herfstmiddag in de bossen van Austerlitz. Locatie is bosschuur d’Ouwe Kamp, een voormalig informatiepunt van Staatsbosbeheer en sinds vijf jaar het hoofdkwartier van Ex’tent, de groene investeringsmaatschappij van Sprout-gasthoofdredacteur Eckart Wintzen. Aan tafel drie ondernemers en een investeerder die ieder op hun manier ervaring hebben opgedaan met het fenomeen maatschappelijk verantwoord ondernemen. Even voorstellen: Nicolette Mak, oprichter en directeur van Valid Express, een koeriersdienst van mensen met een handicap. Frank van Beuningen, directeur van de groene investeringsmaatschappij Put Your Money Where Your Mouth Is Company (PYMWYMIC). Gijs van Lokeren, medeoprichter en directeur van Greenwheels, verhuurder van gedeelde auto’s en tot slot Ronnie Overgoor, internetondernemer en vijf jaar geleden oprichter van Explainer DC Ghana, een internetbureau in Accra. En hoewel officieel niet uitgenodigd voor de discussie komt gastheer Wintzen ook nog even aanzitten. “Gijs, jullie moeten die autootjes van Greenwheels gewoon wat geiler maken.”
Er bestaat nogal wat verwarring over het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). In hoeverre beschouwen jullie jezelf als een MVO-ondernemer?
Mak Valid Express is heel nadrukkelijk een MVO-bedrijf, dat is ook ons belangrijkste verkoopargument. We zijn in 1999 een koeriersdienst begonnen voor mensen met een lastig lichaam; dus fysiek gehandicapt of chronisch ziek. Mensen die normaal gesproken nauwelijks een kans hebben op de arbeidsmarkt. Elke Valid Express-koerier bespaart de samenleving 30.000 euro aan lasten. Bovendien zit zo’n iemand weer in het arbeidsproces, wat veel beter is dan thuis achter de geraniums.
Van Beuningen Put Your Money Where Your Mouth Is Company (PYMWYMIC) is een beleggingsfonds dat al twintig jaar investeert in bedrijven die milieu, verantwoord ondernemen en mensenrechten voorop stellen. Toen we in 1988 begonnen, bestond MVO nog niet in Nederland, het kwam net overwaaien uit de VS. We wilden met ons fonds een voortrekkersrol vervullen en kregen ook een stel investeerders mee die wilden laten zien dat je ook in Nederland met MVO geld kan verdienen.
Overgoor Ik heb zeven jaar lang de directie gevoerd over het internetbedijf Explainer DC, van waaruit ik in 2001 Explainer DC Ghana heb opgericht. Dat was een combinatie van idealisme en commercieel denken; ik wilde jonge Ghanezen een kans bieden in de internetindustrie. Het bedrijf bestaat nog steeds, maar formeel heb ik er al twee jaar niets meer mee te maken. Op dit moment ben ik met Pitchmanagement weer gewoon een commerciële internetondernemer.
Van Lookeren Toen wij met Greenwheels in 1993 begonnen, hoorde je niemand over MVO. Daar waren we zelf ook helemaal niet mee bezig. Wij zagen wel een maatschappelijk probleem, namelijk steeds meer files en dichtslibbende binnensteden, en daar wilden we een oplossing voor bieden.
Van Beuningen Ik denk dat Greenwheels wel degelijk een MVO-bedrijf is, ook al is dat niet zo bedoeld. En je zou het nog kunnen versterken door auto’s te gaan gebruiken die weinig CO2 uitstoten, zoals de Toyota Prius.
Van Lookeren: We hebben in Duitsland tien Priussen gehad. Die hebben we weer weggedaan, want ze zijn duurder dan de Peugot 206 die we standaard gebruiken. Klanten zijn toch niet bereid om daar extra voor te betalen. We kunnen onszelf dus wel heel opportunistisch een MVO-bedrijf noemen, maar dat is nooit ons uitgangspunt geweest. We zijn een gemaksdienst, dat is de essentie. De rest is mooi meegenomen.
MVO is in ieder geval erg trendy op dit moment, het scoort goed in de media. Je kunt ook aan MVO gaan doen, omdat het gewoon een goede marketingtool is.
Overgoor Ik weet niet of dat gaat lukken, want dan ga je idealisme verzinnen en wordt het een marketing-truc. Dat hebben de mensen door. Volgens mij val je dan door de mand.
Mak: Ik ken een Roemeense vrouw die in Nederland kinderkleertjes verkoopt die ook in Roemenië worden gemaakt. Het gaat haar in eerste instantie vooral om de business, niet om de locale naaisters die je daar eventueel mee helpt. Toch verdienen die Roemeense vrouwen er een leuke boterham aan. Dus het kan wel.
Overgoor Ja, maar als die vrouw gaat groeien met dat bedrijf, dan krijgt die onderneming het gezicht van die vrouw. En dat is een zakelijk gezicht. Daar is ook niet mis mee. Maar ze moet dan niet met het verhaal komen dat ze arme naaistertjes in Roemenië helpt. Want dat geloven mensen niet, daar prikken ze zo doorheen.
Van Beuningen MVO is gericht op people, planet en profit. Ik zou daar graag een vierde P aan willen toevoegen: namelijk de P van passion, bezieling.
Suggereer je daarmee dat gewone ondernemers niet bezield zouden zijn?
Van Beuningen Met de P van profit, ja. Maar dat is toch anders. Echte passie en bezieling kun je volgens mij niet truken. De andere P’s kun je leren. Passie, die heel duidelijk in het product of dienst zit, dat kun je niet faken. Nicolette had het zonder haar idealisme en bezieling met Valid Express nooit gered. Dat is toch haar drive.
Overgoor: Ik denk inderdaad dat het level of passion bij MVO-ondernemers gemiddeld hoger ligt dan bij gewone ondernemers.
Maar bezield zijn en winst maken hoeven elkaar toch niet uit te sluiten?
Mak Ik denk wel dat je een beetje idealist moet zijn. Je neemt als MVO-ondernemer toch andere beslissingen. Als we door een gewoon koeriersbedrijf zouden worden overgenomen zouden mijn mensen een voor een afhaken. Want een normaal bedrijf laat iemand aan het eind van de dag toch nog even twee pakjes ophalen. Die kijken eerst naar het rendement en dan pas naar de mensen.
Overgoor Ik heb een oom die dertig jaar lang missionaris is geweest in Ghana, en met zijn verhalen ben ik thuis ook opgevoed. Daardoor had ik altijd zoiets van: ik wil ook iets goeds doen met Afrika. Toen ik op het idee kwam om in Ghana een internetbedrijf te beginnen kwam dat recht uit mijn hart. Als mijn drijfveer geld verdienen was geweest had ik beter in Azië kunnen beginnen.
Idealisme is een goede drive maar het kan je ook in de weg zitten. Is dat ook niet het grote dilemma als MVO-ondernemer: beslis je met je hoofd of met je hart?
Van Beuningen Dat is absoluut een dilemma. Want waar gaat het fout? Allereerst natuurlijk, omdat het product niet aanslaat of omdat de markt niet groot genoeg. Maar veel vaker omdat de ondernemer uiteindelijk niet goed genoeg blijkt te zijn om zijn plan uit te voeren. MVO-ondernemers zijn doorgaans enorm enthousiast en betrokken, maar gaan nogal eens voorbij aan de zakelijke kant van het verhaal. Dat probleem heb je natuurlijk ook bij gewone ondernemers. Alleen bij MVO-ondernemers kom je dat vaker tegen, zeker omdat ze niet primair door winst worden gedreven.
Van Lookeren We hebben de afgelopen jaren verschillende bedrijven in Duitsland overgenomen. Die kwamen echt uit de alternatieve Grüne Szene. Zakelijk waren ze geen succes, omdat ze veel te soft waren in hun bedrijfsvoering. Daar moesten we vervolgens vrij rücksichtlos reorganiseren om de zaak weer vlot te trekken. Dat werd ons uiteraard niet in dank afgenomen, maar als we dat niet hadden gedaan zouden die bedrijven niet meer bestaan.
Mak Ik was misschien wel dubbel gehandicapt. Ik begon niet alleen vanuit een ideaal, maar achteraf was ik ook zakelijk gezien zo groen als gras. Ik moest gewoon nog heel veel leren. Iemand anders met meer zakelijke ervaring had Valid Express misschien ook sneller winstgevend gemaakt.
Kunnen jullie een voorbeeld geven van een situatie waarin je even je ideaal aan de kant moest zetten omwille van het bedrijfsbelang?
Van Lookeren Bij een van de bedrijven die we in Duitsland overnamen, werkten in eerste instantie veertig mensen. Dan houd je daar een presentatie, komt een maand later terug en volgt een soort Idols: de helft van het personeel moet eruit. En dat is niet makkelijk. Zeker niet als je tegenover een 55-jarige Oost-Duitser zit, waarvan je weet dat hij waarschijnlijk nergens meer aan de bak komt.
Mak Ik had iemand in dienst waar ik persoonlijk heel goed mee overweg kon, maar hij reed binnen twee maanden wel drie keer een deuk in onze auto’s. Toen hebben we hem laten testen door de Arbodienst en bleek dat hij slechte ogen had. Zijn huisarts had nog gezegd dat het wel kon. Dan moet je zo’n iemand ontslaan en zeggen: ’sorry, dit kan niet’. Ik weet dat ik het doe in het belang van het bedrijf en dan lig ik daar ook niet meer wakker van. Vroeger wel, dan ging ik echt huilen. Maar ik ben inmiddels wel een stuk harder geworden.
Van Beuningen Als investeerder kan het ook moeilijk zijn. Ik maak bijvoorbeeld nogal eens mee dat een product te vroeg op de markt komt. De markt is er dan nog niet rijp voor of de gevestigde orde wil er nog niet aan. Timing is heel belangrijk, zeker bij nieuwe en innovatieve producten. Wat het als MVO-investeerder extra moeilijk maakt is dat je weet: als dit product een succes wordt zou, dat een enorme bijdrage kunnen leveren aan bijvoorbeeld een schoner milieu. Maar als het product niet aanslaat, moet je toch stoppen.
Laten we eens even kijken naar de mogelijkheden. Is de markt voor MVO beter dan vijf jaar geleden?
Mak MVO het is wel een stuk hipper geworden, dat merk ik dagelijks om me heen. Ik krijg elke week wel één of twee uitnodigingen om iets te vertellen over Valid Express. Toch is MVO nog steeds niet helemaal verlost van het geitenwollensokken-imago.
Van Beuningen De MVO-markt is veel en veel groter geworden. Neem bijvoorbeeld verpakkingen. Alle grote bedrijven zetten in hun jaarverslag dat ze milieuvriendelijke producten gebruiken. Daardoor is er een enorme vraag ontstaan naar afbreekbare verpakkingen. Dat is gewoon een compleet nieuwe markt, die bestond vijf jaar geleden nog nauwelijks. Ook de markt voor groene stroom, of hybride auto’s als de Toyota Prius, dat is echt een booming business.
Overgoor Volgens mij is de markt veel transparanter geworden. Met dank aan internet. Er zijn natuurlijk ook een aantal sectoren geweest die de afgelopen jaren asociaal veel geld hebben verdiend over de ruggen van hun klanten. Denk aan banken, verzekeringsmaatschappijen of makelaars. Heel veel van dat soort markten brokkelen in hoog tempo af. Ondernemers worden steeds meer gedwongen verantwoordelijkheid af te leggen over wat ze doen en wat ze daar voor vragen.
Waar zien jullie op dit moment dan concrete kansen voor MVO?
Mak Ik zie enorme mogelijkheden op het gebied van gezonde voeding. Je ziet in navolging van Amerika ook bij ons de trend dat kinderen steeds dikker en ongezonder worden. Daar moet je dus op inspelen met het aanbieden van gezonde maaltijden en innovatieve snacks.
Van Beuningen Ik denk dat er heel veel kansen zijn in de alternatieve energie en in de biotechnologie. De bedreiging van de klimaatsverandering is zo groot, daar moeten we op in spelen. Dat is een gigantische markt. En een andere grote uitdaging is hoe we in de toekomst gewassen kunnen laten groeien zonder gebruik te maken van chemische bestrijdingsmiddelen.
Van Lookeren We hebben altijd nog het idee om in het oosten van Duitsland onze eigen koolzaad te verbouwen, waarmee we dan onze auto’s van biobrandstof kunnen voorzien. Dat zou een mooie match zijn tussen goed voor het bedrijf en goed voor het milieu. Daarnaast denk ik persoonlijk ook wel eens aan Afrika: waarom komen al die duizenden jonge mensen hier naar toe? Omdat daar helemaal geen werk en toekomst is. Daar zou je toch iets mee moeten doen.
Aan de andere kant is MVO ook pionierswerk, de kosten gaan vaak voor de baat uit. Is MVO wel te doen zonder subsidies of zachte leningen?
Van Lookeren Uiteindelijk moet er ook een markt zijn. Wij hadden geen subsidie, maar kregen op een gegeven moment wel een zachte lening van Eckart In die fase waren we in onderhandeling met de NS over een groot contract en zaten financieel behoorlijk klem, geen enkele bank wilde ons helpen. Zonder de steun van Eckart hadden we het waarschijnlijk toen niet gered.
Mak Wij hebben wel subsidies gehad, anders had ik het niet van de grond gekregen. We moesten gewoon eerst investeren en dat geld had ik niet. Maar de doelstelling is een winstgevend bedrijf en ik ben ervan overtuigd dat we dat punt binnen twee jaar bereikt hebben.
Overgoor Ik ben met Explainer DC Ghana gestart in de booming periode van internet. We startten met 3 ton euro en dat kwam niet uit mijn eigen portemonnee. Dus in feite was ik een beetje salonidealist. Als ik alles zelf had moeten betalen had het ook wel gekund, maar dan had het geen 3 ton gekost.
De meeste MKB-ondernemers zijn redelijk korte termijn gericht, hebben geen diepe zakken en kunnen ook niet al te grote financiële risico’s lopen. Moeten die wel aan MVO beginnen?
Van Beuningen Juist kleine bedrijven zijn geschikt voor MVO. Ze zijn veel innovatiever, sneller en flexibeler dan grote bedrijven. Daarmee kunnen ze ook veel sneller inspelen op de marktkansen die zich voordoen
Van Lookeren Een lange adem is wel belangrijk. Bij ons gaat het in wezen om gedragsverandering van de consument en dat gaat niet van de ene op de andere dag. Dus hebben we wel vijf jaar op een houtje moeten bijten. Dat moet je er wel voor over hebben.
Overgoor Ik denk niet dat MVO alleen is weggelegd voor grote bedrijven. De risico’s die je met MVO loopt zijn volgens mij vergelijkbaar met gewoon ondernemen. Bij het ene product kun je stapsgewijs iets opbouwen en bij het andere heb je eerst een grote som geld nodig voor de research & development of om het in de markt te zetten. Maar met name op internet kun je met relatief weinig geld en risico binnen een paar weken een bedrijf beginnen. En dat kan dus ook een MVO-bedrijf zijn.
Is MVO in Nederland niet een luxediscussie? Als de mensen in China en India ook allemaal auto gaan rijden dan zijn onze inspanningen toch een druppel op een gloeiende plaat?
Van Beuningen Ben ik gedeeltelijk met je eens. We zouden deze discussie niet voeren als we geen geld hadden. Neem bijvoorbeeld de zonnepanelen die we op ons dak zetten. In feite veel te duur en nog nauwelijks rendabel. Maar we doen het toch, omdat we er een goed gevoel bij krijgen. En het mooie is dat daardoor weer betere en goedkopere zonnepanelen kunnen worden ontwikkeld voor bijvoorbeeld Afrika of India. En daar worden wij op de langere termijn ook weer beter van.
Overgoor Als je bikkelharde drijfveer alleen overleven en geld verdienen is dan heb je waarschijnlijk op dit moment nog geen boodschap aan MVO. Dus in India en China staat deze discussie absoluut op een lager pitje.
Van Lookeren Maar vergis je niet: in China, Thailand of India worden op dit moment met veel succes huurautoconcepten geïntroduceerd. Die mensen realiseren zich dat ze op een milieuramp afkoersen als iedereen daar in een eigen autootje gaat rijden.
Van Beuningen Daarom ben ook optimistisch. Ik denk dat in de 21e eeuw de markten steeds meer gedicteerd gaan worden door de consument. En die willen geen vervuilende of ongezonde producten meer. Die eisen gewoon andere producten en schone en veilige productiemethoden.
Hoe zit dat bij jou Nicolette? Word je nooit moedeloos als je bedenkt dat wij in Nederland wel ons best kunnen doen, maar dat driekwart van de wereld onder de armoedegrens leeft?
Mak Ik denk helemaal niet in termen van grote mondiale problemen. Je kunt je beter focussen op projecten waarbij jij het verschil kan maken. Ik ben nu in Roemenië bezig om een champignonkwekerij te beginnen, waar locale gehandicapten kunnen werken. Dat doe ik met een geslaagde zakenman die zijn hele leven veel geld heeft verdiend. Toch geeft dit project hem meer voldoening dan alles wat hij hiervoor ooit gedaan heeft. Daar krijg ik weer een kick van: iemand laten zien hoe leuk het is om iets goeds te doen voor mensen. Dat maakt me blij.
Overgoor Ik wil daar nog iets aan toevoegen: je kan wel een goed idee hebben, maar het belangrijkste is dat je er als MVO-ondernemer zelf in gelooft en voor gaat. Ik geloof in persoonlijk ondernemerschap. Dat is ook mijn les geweest van het Ghana-verhaal. Ik heb het wel bedacht, maar ik droeg het te snel over aan anderen. En dan werkt het niet, dan verliest het idee zijn kracht. Je moet het gewoon zelf doen.
