Geen producten in de winkelwagen.
Dat noem je nog eens een flitsende start. In de eerste maand dat Rinke Zonneveld er ceo was, deed groene staatsinvesteerder Invest-NL liefst drie miljoeneninvesteringen. Er ging afgelopen maand 15 miljoen euro naar energie-opslagbedrijf Elestor, zonneautoproducent Lightyear kreeg 25 miljoen euro en er vloeide 3,5 miljoen euro toe naar de zonneceldakpannen van Exasun.
Maar denk niet dat de gevierde oud-topman van de Zuid-Hollandse publieke investeerder InnovationQuarter die allemaal uit zijn hoge hoed toverde. Daar waren ze allang voor zijn komst mee bezig, zegt Zonneveld als we hem spreken op kantoor bij Invest-NL. De staatsinvesteerder zetelt tegenwoordig nabij het Amsterdamse station Sloterdijk.
Drie investeringen in één maand is wat Zonneveld betreft een voorproefje van wat komen gaat. De kersverse ceo heeft dan ook grootse plannen met Invest-NL. Komend jaar wil hij liefst 25 investeringen doen en jaarlijks mag er vanuit zijn organisatie 250 miljoen euro naar startups en scaleups vloeien.
De aanvragen van groeibedrijven vliegen hem ondertussen om de oren. Maar, zegt Zonneveld vastbesloten, ‘je zult ons niet niet zien instappen in de volgende bootjesdeelapp’.
We kennen u als de directeur van InnovationQuarter. Twee jaar geleden zei u nog in een interview: ‘Zo gauw het hier voorspelbaar wordt, ben ik niet meer de geschikte directeur. Maar de kans daarop is nihil.’ Werd het voorspelbaar bij InnovationQuarter?
‘Nee, eigenlijk niet. Zeker niet toen ik er middenin zat. Nu ik weg ben, denk ik: misschien deed ik toch wel een aantal dingen op de automatische piloot. Als bestuurder zit je soms helemaal niet zo dicht op de business. Dan sluipen er bepaalde gewoontes in. Zo zit je soms in meetings waar je nu eenmaal zit omdat je er zit. Achteraf denk je dan weleens: hoeveel toegevoegde waarde had zo’n vergadering nu echt?’
Ik had helemaal niet het voornemen om weg te gaan bij InnovationQuarter
‘Maar ik had nog elke dag heel veel plezier in mijn werk. Ik had ook helemaal niet het voornemen om weg te gaan. Maar toen kwam deze functie. Die dwong mij om na te denken of ik dit zou ambiëren, ook omdat ik door best veel mensen uit de sector en mijn omgeving werd benaderd. Zo van: we zouden het mooi vinden als je hiervoor zou gaan. Dat heeft een denkproces bij mij in werking gezet. De einduitkomst is dat ik nu hier zit.’
Welke mensen hebben u benaderd?
‘Dat is heel divers. Van bedrijven tot investeerders en zakelijke vrienden. Veel mensen uit het ecosysteem, zoals dat dan altijd heet.’ Zonneveld lacht: ‘Er zijn zelfs weddenschappen op afgesloten of ik het doe.’
U werkte in totaal negen jaar voor InnovationQuarter. Hoe lang bent u van plan hier aan te blijven?
‘Minimaal vier jaar. Ik heb een contract voor vier jaar en ben een hard commitment voor die tijd aangegaan. Daarna zien we wel weer.’
En wat zegt uw gevoel?
Zonneveld denkt na en zegt dan, grijnzend: ‘Weet je, we zitten nog maar in week zeven, dus.. Vier jaar! Het is ook anders, want InnovationQuarter heb ik zelf opgericht. Ik ben from scratch begonnen. Er staat hier al een stevige organisatie.’
Is het, na negen jaar bouwen, lekker om je bij een al geoliede machine aan te sluiten? Of is het eerder wennen?
‘Beide. Dit klinkt misschien onaardig tegenover de mensen van Invest-NL, maar ik denk niet dat ik ooit meer zo iets bijzonders zal doen als bij InnovationQuarter. Daar heb ik vanuit niets een organisatie met zoveel impact kunnen bouwen.’
Ik denk niet dat ik ooit meer zo iets bijzonders zal doen als bij InnovationQuarter
‘Tegelijkertijd is het bouwen van een organisatie in sommige opzichten makkelijker dan het verbouwen ervan. Hier zijn de uitdagingen ook heel groot, maar bij InnovationQuarter zat mijn stempel er vanaf dag één op. Hier heb ik me naar de organisatie te voegen. Mensen werken op een andere manier samen en processen gaan anders.’
Stel, we zijn vier jaar verder en u blikt terug op uw periode als ceo bij Invest-NL. Wat wilt u dan bereikt hebben?
‘Ik wil dat we ongelofelijk goed zijn geworden in wat we nu doen. Dat betekent dat we financierbaar maken wat niet financierbaar lijkt. In die investeringen die een grote invloed hebben op energie, circulariteit, eiwitten, deeptech en betaalbare zorg moeten we het verschil hebben gemaakt.’
‘Daarnaast wil ik de positie van Invest-NL als national promotional institutute op de kaart hebben gezet. Net zoals je dat in Engeland hebt met de British Business Bank, in Duitsland met de KFW en in Frankrijk met Bpifrance. Ik wil kijken waar we die positie kunnen uitbreiden, bijvoorbeeld door met andere mandaten te komen. Ons nieuwe deeptech-fonds is daar een eerste voorbeeld van.’
Afgelopen jaar zag Invest International het licht, een zusterbedrijf van Invest-NL dat zich richt op Nederlandse bedrijven met internationale ambities. Zonneveld ziet mogelijkheden voor samenwerkingen. ‘Stel dat een van onze portfoliobedrijven kansen ziet in Zuid-Afrika. We zouden dan samen kunnen investeren met private geldschieters erbij.’
Ook wil Zonneveld samenwerkingen aangaan met het Nationaal Groeifonds en het Klimaatfonds. Die fondsen zijn eigenlijk bedoeld voor subsidies, maar Zonneveld ziet kansen voor wat hij ‘blended finance-constructies’ noemt. ‘Ik denk aan samenwerkingen waarbij je vanuit die fondsen niet alleen maar subsidiemiddelen geeft, maar ook kijkt naar andere vormen van financiering. Stel dat er een fabriek geopend kan worden met een belangrijke technologie voor Nederland. Wij kunnen dan bijvoorbeeld risicodragend kapitaal investeren en het Nationaal Groeifonds kan een zachte lening uitgeven.’
Onder uw voorganger Wouter Bos werd er door Invest-NL geregeld in fondsen geïnvesteerd, in plaats van in startups. Daarop kwam veel kritiek vanuit de branche, want Invest-NL zou toch investeren waar de markt het aflaat? Breekt u met deze lijn?
‘Dat niet. Wel zal het evenwicht tussen directe en indirecte investeringen verschuiven. Er komen meer directe investeringen, maar dat is eigenlijk al vanaf de eerste dag de strategie geweest. Dat betekent niet dat we stoppen met investeren in fondsen. Die hebben wel degelijk een grote toegevoegde waarde.’
Toch is investeren in fondsen voor zijn organisatie soms best handig, denkt Zonneveld. Zo belegt Invest-NL – via het Dutch Future Fund – samen met het Europees investeringsfonds EIF in verscheidene Nederlandse vc-fondsen. Invest-NL legde 150 miljoen euro in en het EIF beloofde minimaal 150 miljoen euro in te leggen. ‘De realiteit is dat er vanuit dat gedeelde commitment al 700 miljoen is geïnvesteerd in Nederlandse vc-fondsen’, zegt Zonneveld. ‘Met onze ene euro wordt er dus bijna 5 euro aan Europees geld gemobiliseerd voor Nederlandse vc-fondsen. Dat is goed.’
Ook buiten het EIF om investeert Invest-NL in vc-fondsen, zoals Innovation Industries en Deeptech XL. Dat doet Invest-NL alleen als private investeerders het nog wat laten afweten in een branche. ‘Zo hebben we een belangrijk deel van het Nederlandse deeptech-financieringslandschap verstevigd’, zegt Zonneveld.
Tevens een optie voor Invest-NL: investeren in fondsen met een bijzondere invalshoek. Zo stak Invest-NL 10 miljoen euro in een fonds voor de eiwittransitie van de Amerikaanse partij Unovis Asset management. ‘Zij investeren binnen dat specifieke segment in Nederlandse bedrijven.’
Maar goed, uiteindelijk wordt het investeren in fondsen dus wel minder?
‘Procentueel zal het minder worden.’
Procentueel, maar niet in euro’s, want Invest-NL gaat meer investeren. U bent voornemens om per jaar 250 miljoen euro in startups te steken, meldde het FD afgelopen week. Is dat uw beslissing als nieuwe ceo, of is dat al eerder intern besloten?
‘Die 250 miljoen euro als ambitie staat al langer. We hebben nu een aantal investeringen in een redelijk afrondende fase. Daar zit een bij van 30 miljoen euro. Die kan vallen, of tóch niet. Dus je weet het nooit helemaal zeker. Tot het geld is gestort is alles onzeker.’
‘Laten we ons aan die 250 miljoen dus niet te veel opknopen. Het is een mooie ambitie, maar het ene jaar zal het uitkomen op 190 miljoen en het jaar erop op 310 miljoen. In de regel zullen we op jaarbasis gemiddeld ongeveer 250 miljoen euro investeren. Als dat een te hard doel wordt, loop je het risico dat je om hele complexe investeringen die langer duren heen loopt. Dat is het laatste wat we willen.’
Wouter Bos kreeg de kritiek veel te weinig investeringen te doen in startups. Is dit streven om 250 miljoen euro ook een beetje bedoeld om te breken met dit beleid van Bos?
‘Nee. Ik heb vorige week in de Tweede Kamer al gezegd dat de verwachtingen van Invest-NL heel hoog waren. Dat is terecht en begrijpelijk, maar ze waren misschien ook een beetje te hoog.’
Ik denk dat een deel van de kritiek op Invest-NL onterecht was
‘Deze organisatie begon in het begin van 2020. De hele organisatie moest toen worden opgebouwd. Corona brak uit, het werk van mensen werd ingewikkelder, samenwerken werd lastiger en al heel snel, in het eerste half jaar, brak de kritiek los op Invest-NL. Dan denk ik: jongens, je hebt deze organisatie neergezet voor de lange termijn, geef het even de tijd om zichzelf op te bouwen en investeringen te doen. Dat zijn trajecten van maanden en maanden. Ik denk dat een deel van de kritiek dus onterecht was.’
‘Wel denk ik dat de organisatie het zichzelf ook wel wat mag aantrekken, waar het de communicatie betreft. Dat hele verhaal over hoe Invest-NL in de wedstrijd staat met fondsen, ben ik bijvoorbeeld nooit tegengekomen in een artikel.’
Met die investering in Lightyear had ik niets te maken
‘Het mooie is, op het moment dat ik hier binnenkwam zag je al dat de business steeds beter ging. Er waren steeds meer investeringen midden in onze sweet spot, zoals dat dan heet. Nu zeggen allerlei mensen: nou, Rinke is nog niet binnen of Invest-NL investeert in Lightyear. Maar daar heb ik niets mee te maken! Dat was allemaal al gaande voor ik binnenkwam.’ Zonneveld lacht erom. ‘Maar misschien is dat (die positieve persaandacht, red.) ook wel goed, want het geeft deze organisatie ademruimte.’
250 miljoen euro is nogal wat, overigens. Hoezo helpt meer geld de branche eigenlijk, denkt u? Vc’s hebben toch ook zat kapitaal?
‘Het grootste deel van de vc’s vist in dezelfde vijver. Die zitten allemaal in software, software as a service of platformtechnologie. Wij investeren in proposities die technologisch meestal heel ingewikkeld zijn, een lange terugverdientijd hebben en een hoge maatschappelijke relevantie.’
‘Die eerste twee factoren passen niet altijd bij hoe investeerders naar de markt kijken. Hoog technologische investeringen vergen diepinhoudelijke kennis en brengen hogere risico’s met zich mee. Een lange terugverdientijd past vaak niet bij de looptijd van private fondsen. Wij hebben geduldig risicokapitaal. Dat ontbreekt vaak in de markt, denk ik.’
‘Je zult ons dan ook niet zien instappen in de volgende bootjesdeelapp. Daar hebben we echt níets te zoeken. Ook zul je ons niet zien investeren in de meeste SaaS-oplossingen of platformtechnologieën. Wij investeren in dingen die helpen om de grote transities in Nederland te versnellen.’
Maar Invest-NL stak vorig jaar nog 9 miljoen euro in e-stepbedrijf Dott. Daar kwam behoorlijk wat kritiek op, want hoe duurzaam was dat bedrijf nu helemaal? En zo’n startup kan toch wel genoeg geld uit de markt trekken?
‘Op dat moment in de financieringsmarkt lukte het Dott niet om een ronde op te halen, terwijl ze een concessie zouden krijgen in Londen en ze daarvoor stevig moesten opschalen. Het commitment wat Invest-NL toen afgaf, is cruciaal geweest voor het over de streep trekken van private investeerders. We hebben daar het verschil kunnen maken.’
‘En Dott is, voor zover ik heb begrepen, de ambitie om zijn eigen steps en fietsen te produceren. Dat terwijl veel anderen het in China inkopen. Dott heeft er een duidelijke filosofie over. Ze willen zélf produceren en er een circulair businessmodel op zetten. In die zin past het beter bij ons dan je zou denken als je er even via een sleutelgat naar zou kijken.’
Maar e-steps op zichzelf zijn niet per se groen. Je kan beter met de fiets gaan.
‘Je kan beter met de fiets gaan. Toch zeggen de meeste mensen die er echt verstand van hebben dat dit soort micro-mobiliteitsoplossingen straks cruciaal zullen zijn voor de verduurzaming van steden. Als je de auto de stad uit wil hebben, moet je naar dit soort oplossingen toe.’
Uw oud-collega Arko van Brakel, met wie u ooit samen op een podium stond, beschreef u tegen MT/Sprout eens als iemand die ‘grote risico’s’ durft aan te gaan. Bent u dit ook van plan bij Invest-NL? Het gaat nu om landelijk belastinggeld.
‘Bij InnovationQuarter ging het ook om belastinggeld, maar dan uit Zuid-Holland. Het blijft belastinggeld, of dat nu via de gemeente, de universiteit of het Rijk komt. Wij zitten in de wereld van gecalculeerd risico’s nemen.’
‘Bij InnovationQuarter tikte een investeringsmanager eens bij me aan met twee ingewikkelde casussen. We bespraken de proposities en ik zei: Nienke, dit gaan we doen. Wat mij betreft ga je hiermee door. Ze stond met de deurkruk in de hand en draaide zich om. Ze zei: Rinke, je beseft je toch wel dat deze twee investeringen heel erg risicovol zijn?’
‘Mijn antwoord was: Nienke, als ze dat niet waren geweest, was ik ervan uitgegaan dat je niet bij me binnen was gelopen. Sterker nog, dat we er niet naar zouden kijken. Wij moeten onze nek uitsteken om die dingen financierbaar te maken die anders niet gefinancierd worden. Dat neemt inherent risico’s met zich mee.’
Als we bang zijn om fouten te maken, doen we de verkeerde dingen
‘Ik ben van één ding overtuigd. Als we bang zijn om fouten te maken, doen we de verkeerde dingen. We zullen investeren in bedrijven die het uiteindelijk niet redden. Dat is maar goed ook. Als we alleen geld zouden steken in bedrijven die overleven, zouden we niet in de juiste bedrijven investeren.’
Hoe voorkom je dat je organisatie veel geld verliest wat je uiteindelijk niet terugverdient?
‘Time will tell. We hebben een heel gedegen investeringsproces, waarin we met de kennis die er op dat moment is heel goed kijken naar het risico-rendement, dus wat de verwachte terugverdiensten zijn bij een exit.’
‘Ook de kwaliteit van beheer is van belang. Als we aandeelhouder zijn, willen we waarde toevoegen aan bedrijven. We moeten het dus aangeven als een bedrijf toe is aan een vervolgronde, maar ook streng zijn op momenten dat we dat moeten zijn. Ik ben ervan overtuigd dat deze organisatie langjarig een positief rendement gaat draaien. Financieel rendement is voor ons echter een middel en geen doel. Het doel is het creëren van maatschappelijk rendement.’
Maar je moet ook geen verlies lijden.
‘Ga er maar vanuit dat we de eerste paar jaar stevig verlies lijden. Dat mag je wat mij betreft meteen in het artikel plaatsen. Op het moment dat we exits realiseren, na zes tot tien jaar, zal dit mogelijk winst opleveren. Dan nog hangt het ervan af, want we gaan de komende jaren ook weer heel veel nieuwe investeringen doen.’
Het streven van Invest-NL om meer geld uit te geven aan startups leidt al tot meer aanvragen, lezen we in het FD. Al die aanvragen moeten beoordeeld worden en er moet marktonderzoek komen. Toch wil u geen extra personeel aannemen, zegt u tegen de krant. Gaat uw huidige personeel dan overuren draaien?
‘Dat doen ze al.’
Maar goed, u moet ook voorkomen dat ze een burn-out krijgen.
‘Zeker, zeker. Het laten groeien van de organisatie is geen doel opzich. Maar als wij meer mensen nodig hebben en we kunnen het financieel ronddraaien, nemen we meer mensen aan. Op dit moment is het nog een uitdaging om de juiste mensen te vinden. Dat is nog helemaal niet zo makkelijk in deze arbeidsmarkt.’
Invest-NL telt momenteel negentig werknemers (90 fte), zegt Rinke. Hij stelt zijn organisatie komend jaar met zo’n 25 mensen te willen uitbreiden. ‘ Denk daarbij niet alleen aan mensen die marktonderzoek doen, maar ook werknemers in bedrijfsontwikkeling en bijvoorbeeld communicatie.’
Wouter Bos gaf eerder tegen MT/Sprout aan te mikken op investeringen van 5- tot 50 miljoen euro. Zonneveld ziet 50 miljoen euro nog altijd als een mooie bovengrens, maar ‘er kunnen altijd redenen zijn om daar vanaf te wijken’.
Ook onder het bewind van Zonneveld zal Invest-NL niet vaak investeringen van minder dan 5 miljoen euro doen. Wel wil hij incidenteel bedragen vanaf 1 miljoen euro investeren in bedrijven die passen bij Invest-NL. ‘We werken daarvoor samen met de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen. Er moeten private investeerders aan boord zijn, het moet in de verwachting liggen dat er binnen een paar jaar een majeure vervolginvestering komt en het moet logisch zijn dat wij bij zo’n vervolginvestering weer aansluiten.’
Veel mitsen en maren, dus. Uit onderzoek blijkt echter keer op keer dat er in Nederland sprake is van een tekort aan kapitaal aan de onderkant van de markt. Als je zegt: wij financieren waar de markt het af laat weten, waarom dáár dan niet wat meer?
‘Ik vind dat die markt voor een belangrijk deel door de ROM’s (Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen, red.) moet worden afgedekt. Bovendien is het een markt waar meer gebeurt dan we zien, omdat er heel veel business angels actief zijn. Het boven water krijgen van deals met angels is methodologisch bijna niet te doen.’
‘Wij werken vanuit één centrale plek in het land met een beperkt team. We moeten dus weten waar onze organisatie de grootste toegevoegde waarde heeft. Dan kom ik toch uit op kapitaalintensieve, hoogtechnologische investeringen met een hoog maatschappelijk rendement.’
Afijn, afgelopen maand hebben jullie drie grote miljoeneninvesteringen gedaan. Is dit een frequentie die we voortaan maandelijks zullen zien?
‘Ja. Je mag er wel vanuit gaan dat we op jaarbasis zo’n 25 deals zullen doen. Dan zit je, met de zomermaanden eraf, op zo’n aantal deals met maand.’
Het zijn alle drie groene investeringen. Invest-NL wil dat tweederde van al zijn investeringen en groen profiel heeft. Maar hoe meet je groen? Wouter Bos wist het in 2020 nog niet helemaal. Hij zei tegen MT/Sprout: ‘Uiteindelijk zullen we vooral kijken naar, helemaal platgeslagen, een CO2-reductie per geïnvesteerde euro – dat is de impact die je maximaal wil hebben’.
De lat ligt voor groene investeringen ligt erg hoog. Hoe hoog, is niet generiek te zeggen
Zonneveld kan twee jaar later niet precies zeggen welke CO2-reductie hij per geïnvesteerde groene euro ambieert. ‘De lat ligt heel erg hoog. Hoe hoog, is niet generiek te zeggen.’ Niet altijd is CO2-uitstoot de leidraad bij groene investeringen, legt hij uit: ‘Bij een paar nieuwe proposities zal de vermeden CO2-uitstoot bijvoorbeeld heel erg beperkt zijn, terwijl die investeringen er wel toe leiden dat we bepaalde producten veel langer kunnen gebruiken. Daardoor ontstaat er weer minder behoefte aan kritieke grondstoffen.’
Met de bedrijven waarin Invest-NL tot dusver investeerde, gaat het volgens Zonneveld overwegend goed. Toch hakt ook voor zijn beleggingsportefeuille de inflatie er soms in. Met name de hogere energieprijzen vormen voor sommige bedrijven ‘echt een probleem’, zegt Zonneveld. ‘Het kan er op enig moment toe leiden dat bedrijven additionele financiering van ons nodig hebben. Dat is nu overigens nog niet het geval.’
Tsja, de inflatie. Afgelopen maand bedroeg deze ruim 17 procent. De economische theorie schrijft voor dat je de inflatie verder verhoogt door meer geld in de economie te stoppen. Laat dat nu precies zijn wat ze bij Invest-NL doen.
Of de inflatie dus nog een gespreksonderwerp is bij Invest-NL? Niet echt, aldus Zonneveld. ‘Je zou zoiets een blinde vlek kunnen noemen, maar volgens mij is dat het niet. Wij investeren in bedrijven die technologisch gezien in de ontwikkelfase zitten. Ze leveren nauwelijks consumentenproducten en een deel maakt überhaupt nog geen omzet. Ik denk niet dat die investeringen inflatie opleveren.’
Lees meer over startups en financiering:
- 5 zaken om als startup op te letten bij het zoeken naar investeerders
- Deze 11 angel-investeerders maken van Nederlandse startups wereldspelers
- Financieren met milestones, is dat wel zo verstandig?
