Toegegeven, een lichte melancholie overheerst na het bijwonen van een interview met Barack Obama in het Amsterdamse Afas Live. In tijden van Fire and Fury verlang je toch weer terug naar de dagen dat de warme Democraat aan de knoppen zat in het Witte Huis. Terwijl Donald Trump verzet opwekt van zowel burgers als zijn eigen werknemers, toonde Obama waar leiderschap door de Verenigde Staten uit de zwaarste economische crisis te tillen sinds de depressie in de jaren ‘30.
De voormalig president is vrijdag dan ook een van de gasten op het dagvullende ondernemersevenement Forward Thinking Leadership. Organisator Hans Janssen van Denk Producties deed er zo’n anderhalf jaar over om Obama naar Nederland te halen. De 3.500 mensen die Obama vrijdag willen zien, betalen dan ook fors: 995 tot 1295 euro. Hoeveel Janssen precies voor de ex-president moest neertellen, mag hij vanwege contractuele afspraken niet zeggen.
Volgens EenVandaag zou het gaan om maar liefst 400.000 euro. Mocht het kloppen, dan is dit een torenhoog bedrag. Dit staaltje hyperkapitalisme haalt toch iets van de glans af van het imago van Obama, op het einde van de dag toch een politicus voor de Democraten die voor de zwakkeren in de Amerikaanse samenleving behoren op te komen.
Leiderschap
Afijn, voor zo’n duizend piek per kaartje mag je wel wat sterke tips over leiderschap verwachten. Die volgen gelukkig deze avond. Goed leiderschap is je als president nooit verheven voelen boven het volk, stelt Obama aan managementkenner Ben Tiggelaar, die hem op het podium interviewt. De Democraat vertelt dat hij tijdens zijn presidentschap iedere avond tien mails van gewone burgers doornam. Zo kreeg hij naar eigen zeggen een goed beeld van de mensen die schuilden achter de vele demografische tabellen. Feedback krijgen is essentieel voor leiders, meent Obama. Het helpt je volgens de oud-president om door de bubbel van gelijkgestemden te breken.
Achter de humor die Obama dikwijls als leider gebruikt, zit een idee, zo vertelt hij deze dag. Het biedt volgens hem perspectief. “In stressvolle, uitdagende situaties waarin je grote beslissingen neemt, is het belangrijk wat perspectief te hebben – jezelf niet altijd te serieus nemen. Als je jezelf serieus neemt, is het gevaar dat je denkt dat jij belangrijk bent, terwijl het om je werk gaat.” Het lijkt de eerste keer van de avond te zijn waarop Obama – zonder hem bij naam te noemen – refereert aan Trump, die bekendstaat als narcist.
Crisis
Obama had de pech dat de financiële crisis van 2008 van start ging toen hij aan zijn presidentschap begon. De kersverse president zat vol met plannen, maar moest zich eerst richten op het redden van de financiële wereld. Per maand gingen er 800.000 banen verloren, blikt Obama terug. “Vergelijk het met dat heel Amsterdam werkloos zou worden.” De maanden erop was het volgens Obama brandje na brandje blussen, waarna de felbegeerde banen langzaam maar zeker terugkwamen – een groei die tot op de dag van vandaag duurt. “Ik zie dat mijn opvolger daar nu de credits voor neemt en dat is prima (lacht).” opnieuw een subtiele sneer aan Trump.
Obama stelt altijd te hebben gebouwd aan een cultuur waarin “zelf aangebrachte wonden” worden behandeld. Maak je een foutje, geef het dan toe. Daar leert iedereen van, meent Obama. Alleen als je op het Witte Huis niet eerlijk was over je fouten, kon je een boze president verwachten. Behandel je de “wonden” niet, dan zorgt je personeel voor schandalen. “Wij hadden dat soort mensen niet”, aldus Obama, die wederom lijkt te refereren aan zijn blonde opvolger.
Autocratische leiders
De technologische revolutie van de afgelopen 20 jaar en de daarbij behorende globalisering maken Obama enthousiast. Toch stelt hij zich vanavond ook bewust te zijn van de bijkomende maatschappelijke problemen. Veel banen vallen weg door automatiseringen en voor burgers voelt het alsof hun maatschappelijke positie wankelt. Deze frustraties zouden volgens Obama hebben bijgedragen tot de Brexit en de opmars van extreem-rechts. Mensen zouden zich volgens de oud-president weer aangetrokken voelen tot “hardcore nationalisme”, religie of etniciteit. Er zou een roep zijn gekomen om sterke, autocratische leiders.
Niet het soort leiderschap waar Obama op zit te wachten. “Het platform waarop we alles hebben gebouwd is erg kwetsbaar en kan weggaan”, stelt de president. Hij ziet het gebeuren in Polen en Hongarije, landen die door populisten geregeerd worden. Ook voor het bedrijfsleven is zoiets slecht, aldus de president. “Als president zou ik kunnen zeggen dat als je geen subsidie krijgt als je niet zakendoet met mijn neef.” Corruptie als gevolg van autocratisch leiderschap, zeg niet dat Obama ons er niet voor gewaarschuwd heeft.
Verhalen vertellen
Goede leiders zijn sterk in het vertellen van verhalen, meent de oud-president. Slechte verhalen leiden volgens hem tot “verdeling en oorlog”, terwijl goede verhalen tot “vrede en progressie” leiden. In zijn speeches probeert Obama altijd een geschiedenisles te verwerken, vertelt hij. Iets over het kiesrecht, of bijvoorbeeld de slavernij. “Ik probeer te laten zien waar we vandaan komen en wat de volgende fase is in de reis. Daardoor wordt het (de verandering, red.) zichtbaar voor mensen. Mensen worden niet geraakt door feiten en data.” Grijnzend voegt Obama eraan toe: “Door feiten zeker nú niet.”
Obama stelt ook dat Amerikanen in 2000 nooit hadden verwacht dat er al in 2008 een zwarte Amerikaanse president zou komen. De meeste Amerikanen zouden volgens Obama indertijd eerder hebben gegokt op 2020 en 2025. De oud-president zegt het niet met zoveel woorden, maar hij was zijn tijd vooruit. Obama kwam op voor de multiculturele samenleving, gender- en lhbt-rechten, maar stelt de huidige hang naar het conservatisme te begrijpen. Het is de natuur van progressie, aldus de oud-president. “Het gaat niet in één rechte lijn vooruit. Momenteel neemt het een stapje terug.”
Jongeren
Ondanks alles blijft Obama hoopvol over de toekomst. Vooral als hij naar de jonge generatie kijkt. Tijdens zijn presidentscampagnes werkte hij graag met jonge mensen en als hij in het buitenland was, sprak hij ook graag met jongeren. Of die nu uit Afrika, Azië, Latijns-Amerika of Europa kwamen, Obama zag veel gedeelde – progressieve – wereldbeelden. Jongeren waren niet bezig met de verschillen tussen mensen, merkte hij. Ze genoten juist van verschillende culturen, met eigen maaltijden en muziek. Ze vonden het volgens de president bovendien oké om niet hun hele leven voor dezelfde baas te werken. Handig, in een arbeidsmarkt die snel verandert.
Jongeren symboliseren volgens de oud-president waar de wereld behoefte aan heeft. Het is volgens Obama dan ook tijd dat de oudere generatie plaatsmaakt voor jongeren. “Ze hebben het zo erg verprutst”, stelt de president, die hoopt dat het niet te lang duurt voor jongeren het roer overnemen – de milieuklok tikt immers door.
Obama sluit af met de boodschap dat we niet op ons gat moeten blijven zitten. We moeten op zoek gaan naar manieren om een kleine bijdrage te leveren aan dingen die we zelf belangrijk vinden. “Ik zeg altijd: progressie draait niet om perfectie. Doe je je best, dan wordt het een stukje beter. Doen we allemaal ons best, dan wordt het vele stukjes beter.”
