‘Je kunt denk ik wel spreken van een trend’, zegt Leen Paape, hoogleraar corporate gouvernance aan Nyenrode Business University. Hij is niet verrast dat het Openbaar Ministerie bekijkt of het voormalig ABN-topman Gerrit Zalm persoonlijk gaat vervolgen. Ook twee andere voormalige leden van de raad van bestuur, Chris Vogelzang en Joop Wijn, worden onderzocht. Alle drie zouden ze als bankbestuurder – zo is de verdenking tenminste – te weinig hebben ondernomen om het witwassen van geld en andere criminele praktijken tegen te gaan.
Het gaat erom een signaal af te geven dat de top hier niet mee weg komt
Volgens Paape is de trend overgewaaid uit de Angelsaksische landen. Daar worden onder druk van de aandeelhouders, en soms ook van de publieke opinie, al langer bestuurders vervolgd. ‘Daarbij gaat het er niet om CEO’s en commissarissen in de bak te krijgen, maar om een signaal af te geven dat de top niet overal mee wegkomt. Dat zag je eerder al bij Ahold, waar topman Cees van der Hoeven na een boekhoudschandaal een voorwaardelijke gevangenisstraf èn een boete kreeg. Uiteindelijk werd dat omgezet in een schikking van een paar miljoen.’
Juridisering
Zijn collega Harald Benink, hoogleraar banking and finance aan Tilburg University spreekt van een waterscheiding. ‘De juridisering die is ingezet, zet steeds verder door. Eerst zag je het alleen nog in de Verenigde Staten. Daar kregen bijvoorbeeld een aantal bankbestuurders na de financiële crisis boetes opgelegd. Nu zie je dat ook in Europa, en dus ook Nederland, gebeuren. Het is een soort olievlek.’
Ook buiten de financiële wereld moeten bestuurders zich vaker persoonlijk verantwoorden. Een recent voorbeeld daarvan is de vervolging van Nederlandse handelaren in ‘fout hout’ uit Myanmar die Justitie aangekondigd. Het is voor het eerst dat in deze sector ten minste twee bestuurders persoonlijk op de korrel worden genomen omdat ze jarenlang illegaal teakhout hebben verhandeld. In het Financieele Dagblad noemde hoofdofficier Guus Schram dat een signaal dat het OM milieucriminaliteit tegenwoordig harder aanpakt.
Eerder trof de voormalige top van thuiszorgorganisatie Meavita een schikking met het OM. De zeventien oud-bestuurders en commissarissen betaalden ieder 65.000 euro om aan verdere vervolging te ontkomen. Bij woningcorporatie Vestia belandden twee oud-bestuurders wèl in de cel. Of dat ook gebeurt bij de oud-bestuurders van Imtech valt nog te bezien. Het proces tegen de top van het geimplodeerde installatieconcern loopt nog,
Zuiverend
ABN Amro kwam – los van het onderzoek dat nog loopt naar de drie voormalige topbestuurders – intussen wel een schikking met het OM overeen. De bank betaalt Justitie bijna een half miljard euro en heeft spijt betuigd over het gebrekkige toezicht. Een flink bedrag, maar ABN Amro hield al rekening met een flinke boete. Verrassender is dat het bestuur onder leiding van Zalms opvolger Kees van Dijkhuizen, vrijuit lijkt te gaan. ‘Van Dijkhuizen was tot voor kort de grote baas. Hier zal toch zeker vanuit het OM een motivatie voor moeten komen’, zegt Benink.
Kees van Dijkhuizen kan er denk ik nog niet gerust op zijn
Ook Leen Paape verwacht hierover nog een hoop vragen. ‘Ik denk niet dat Kees van Dijkhuizen er al gerust op kan zijn dat hij aan vervolging ontsnapt’, zegt hij. ‘Ralph Hamers bij ING dacht in eerste instantie waarschijnlijk ook dat het voor hem persoonlijk allemaal met een sisser afliep. Maar na alle ophef en een uitspraak van de rechter is Justitie toch een onderzoek naar hem gestart’. Inmiddels heeft het OM laten weten dat het een onderzoek naar andere bestuurders niet uitsluit.
Bij ING betaalde de bank een schikking van 775 miljoen euro. Net als bij ABN Amro werden er ernstige tekortkomingen op het gebied van het ‘witwastoezicht’ vastgesteld. De organisaties werden bestraft, de verantwoordelijke bestuurders tot nu toe niet. Alleen al het feit dat er naar hun rol wordt gekeken werkt volgens Benink zuiverend. ‘Het zet iedereen op scherp. Op zich is dat positief.’
Reputatieschade
Minder positief is misschien dat bestuurders naar wie een onderzoek wordt gestart ogenblikkelijk reputatieschade oplopen, ook al zijn ze nog niet veroordeeld. Chris Vogelzang legde gisteren zijn functie als topman van Danske Bank meteen neer. Dat deed ook Gerrit Zalm, hij was commissaris bij diezelfde bank. Via zijn advocaat klaagde hij meteen over de gevolgen voor zijn reputatie. Joop Wijn mag van ASR aanblijven als commissaris, zo liet de verzekeringsmaatschappij weten. Of dat ook geldt voor Schiphol, waar hij eveneens toezichthouder is, is nog niet bekend.
De rechter zal kijken of je als bestuurder redelijk en billijk hebt gehandeld
Paape: ‘Zo’n vooronderzoek is sowieso schadelijk voor je reputatie. Het is een smet op je blazoen, hoe het ook uitpakt. Zelfs als je uiteindelijk niet wordt vervolgd.’ Harald Benink erkent dat, maar beschouwt het als een risico dat erbij hoort. ‘Lange tijd kon je als bestuurder in allerlei sectoren grote risico’s nemen, zonder dat je daarvoor werd bestraft. Dat is aan het veranderen. Op zich is dat al een belangrijk signaal. Het maakt mensen voorzichter.’
Is het wel terecht om bestuurders zo hard aan te pakken als alles wordt dichtgetimmerd met regels? ‘Ze weten toch waar ze aan beginnen’, zegt Benink. ‘Bij de banken weet je dat die wet poortwachter er is. Daar moet je aan voldoen.’ ‘Waar het om gaat is of je als bestuurder redelijk en billijk hebt gehandeld. Daar zal de rechter naar kijken’, vult collega-hoogleraar Paape aan. ‘Maar als je willens en wetens allerlei signalen hebt genegeerd dat er iets niet klopte, dan kom je er niet mee weg door te zeggen dat het allemaal zo complex was.’
Lees ook: hoe kunstmatige intelligentie wordt ingezet om witwassers en fraudeurs op te sporen
