In een brief aan de Tweede Kamer legde de minister maandag een belangrijk advies van de Raad van Cultuur naast zich neer. Die wil dat de overheid de regie neemt over alle musea in Nederland en ze dwingt tot samenwerking. In plaats daarvan komt Bussemaker met een financiële regeling die de musea moet stimuleren om meer samen te werken met instellingen van eigen voorkeur. OCW trekt daarvoor 2 miljoen euro per jaar uit tot en met 2016.
Goed, er is al veel geklaagd over de beperkte zelfredzaamheid van musea. En ja, kabinet-Rutte II is niet de grootste drijvende kracht achter kunst en cultuur in Nederland. Toch zijn er inmiddels mooie voorbeelden van musea die voor een groot deel hun eigen broek op kunnen houden. ‘Er zijn musea die nog maar voor 30 procent op subsidie draaien’, zegt Carla Keijzer van de Nederlandse Museumvereniging. Volgens Keijzer valt bij steeds meer musea het kwartje. ’20 jaar geleden was commercie nog een vies woord, nu niet meer.’
Sprout ging op zoek naar spannende voorbeelden van ondernemende musea met een slim businessmodel. We vonden er 6. Wat wij ondernemend vinden? Creatieve manieren om extra inkomsten te genereren. Activiteiten ontplooien waarmee de museumondernemers minder afhankelijk worden van subsidie. Want helemaal onafhankelijk van subsidie worden is niet te doen. Maar er blijkt meer voor nodig dan mooie pr-campagnes om meer bezoekers te trekken.
Maak kennis met 6 musea – natuurlijk zijn er meer- die van aanpakken weten:
Rijksmuseum Muiderslot
Wat: het beheer en behoud van het slot en het vertellen van de verhalen over de beroemde bewoners Floris V, Graaf van Holland en P.C.Hooft en zijn vermaarde vriendengroep de Muiderkring.
Totale baten: 1, 6 miljoen euro (2011)
Subsidie: 33 %
Directeur: Bert Boer
Ondernemend omdat:
If you can’t beat them…Heel slim: het museum schurkt sinds een paar jaar lekker tegen toeristenhub Amsterdam aan, dat op een steenworp afstand ligt. Onder de naam Amsterdam Castle Muiderslot is het museum actief neergezet in de toeristische markt waardoor het bezoekersaantal is toegenomen. Maar nog veel slimmer: het museum weet de weg inmiddels ook heel goed te vinden naar het Gooische patronaat. Met onder meer een heuse Muiderslot Businessclub weet het steeds meer geld uit de zakken van het bedrijfsleven te halen. Die Muiderkring 2.0 hielp mee om de 1,1 miljoen euro te lappen die nodig was voor het opknappen van een verzonken paviljoen.
Van Gogh Museum
Wat: het beheren en ontsluiten van de Van Goghcollectie en de Mesdagcollectie.
Totale baten: 38 miljoen euro (2011)
Subsidie: ongeveer 25 %
Directeur: Axel Rüger
Ondernemend omdat:
Het Van Gogh Museum was tijdens de jarenlange renovatie van het Rijksmuseum met zo’n 1,5 miljoen bezoekers per jaar het best bezochte museum van Nederland. Het museum heeft natuurlijk alles mee om een toeristische hot spot te zijn, maar met een goed merk alleen ben je er nog niet. Het is de Apple onder het culturele erfgoed, en daar betaalt de bezoeker graag voor (46 procent van de inkomsten kwamen in 2011 uit entreegeld). Het museum heeft een heuse Van Gogh Museum Enterprises BV onder de holding hangen, die de winkel van het museum runt en toeristen aan Van Gogh-T-shirts en posters helpt en zijn gewilde locatie aan prestigieuze evenementen uitleent. De commerciële tak was goed voor 23 % van de inkomsten.
Rijksmuseum Twenthe
Wat: beheert en ontsluit collecties van de beeldende en toegepaste kunst van 1400 tot heden
Totale baten: 4,3 miljoen euro
Percentage subsidie: ai, 70%
Directeur: Arnoud Odding
Wat het ondernemend maakt:
Oké, we mogen gerust zeggen dat dit museum het pispaaltje van de Raad van Cultuur is. Haar advies luidt dan ook: opdoeken als rijksmuseum, want het speelt slechts mee in de subtop. Wij zeggen: goed bezig. Want ieder museum dat moet zichzelf meer moet bedruipen en creatieve oplossingen vindt, zoals het via crowdfunding aanschaffen van schilderijen, is op de goede weg. In 2011 schafte het museum landschapsschilderij van Thomas Gainsborough aan door 37.800 euro bij de crowd op te halen. Directeur Arnoud Odding moet zijn omvangrijke businessclub (meer dan 40 bedrijven) vaker lief aankijken.
Museum Boijmans Van Beuningen
Wat: (gemeente)museum voor beeldende kunst
Totale baten: 17,3 miljoen euro (2012)
Percentage subsidie: 55 %
Directeur: Sjarel Ex
Wat het ondernemend maakt:
Met Sjarel Ex heeft Boijmans zowel een culturele als zakelijke zwaargewicht in huis. Als kunsthistoricus was hij lange tijd verbonden aan de Vrije Universiteit en publiceerde hij onder meer over Theo van Doesburg en en de Nederlandse avant-garde. In de jaren 90 maakte hij naam als zakelijk genie bij het Centraal Museum in Utrecht. Sinds 2004 zet hij met succes de schouders onder Boijmans Van Beuningen. Het eerste wat hij deed: het museum losmaken van de gemeente Rotterdam. De verzelfstandiging is een goede impuls geweest. Directeur Ex heeft vervolgens 40 lokale ondernemers in een club aan zich verbonden, die inmiddels een groot deel van de projecten financieren. Ook doet hij andere spannende dingen: wat dacht je van ARTtube, een YouTube voor moderne kunst. En voor crowdfunding schrikt hij ook niet terug. Zo wist Sjarel Ex de peperdure (1,3 miljoen euro) tentoonstelling De weg naar Van Eyck doorgang te laten vinden via een crowdfundingproject (75.000 in online donaties). De actie zorgde voor de nodige publiciteit waarna een aantal grote particuliere sponsoren instapte. Dankzij de publiciteit rond ‘De kring van Van Eyck’ meldde vermogensbeheerder Robeco zich eind december 2012 als hoofdsponsor.
Zuiderzeemuseum Enkhuizen
Wat: ontsluit en beheert de cultuur en historie rond de Zuiderzee, die met de komst van de Afsluitdijk verdwenen is.
Totale baten: 12,3 miljoen euro (2011)
Subsidie: 68% (2011)
Directeur: Stephan Warnik
Ondernemend omdat:
Het ging een tijd financieel slecht met het museum, maar dat is de laatste jaren goed aangepakt. Met Stephan Warnik (sinds 2011) heeft het museum iemand binnengehaald die een flinke commerciële slag aan het slaan is. Wat verwacht je ook anders van iemand die voorheen algemeen directeur bij Eyeworks Nederland was? Het museum treedt bijvoorbeeld op als opdrachtgever voor jonge ontwerpers, die soms een nacht in het museum blijven slapen om indrukken op te doen. Ook werkt het momenteel met een ontwerper samen om geuren te ontwikkelen die typisch waren voor de dorpen rond de voormalige Zuiderzee. Daar wordt dan een mooie fles bij ontwikkeld. Die het museum, net als de designspullen, als souvenir kan verkopen in zijn winkel. Warnik: ‘We bieden een podium aan creatieven en houden er zelf ook geld aan over.’ Maar het spannendste: het museum doet op geheel eigen manier aan contentmarketing. Warnik helpt bedrijven in de omgeving met het communiceren van hun boodschap. Zo hoopt hij voor zaadveredelaars (daar zitten er veel van in West-Friesland) een permanente tentoonstelling in te richten om het verhaal van hun bijdrage aan de ontwikkeling van de regio te vertellen. Er lopen jaarlijks zo’n 230.000 mensen over het terrein, dan is het helemaal niet erg als ze ook de belangrijke ontwikkeling van zaadveredeling kunnen meepakken. Is er een grens? Warnik: ‘Activiteiten moeten altijd een maatschappelijke functie hebben.’
Scheepsvaartmuseum
Wat: conserveren van een grote collectie uit de nationale maritieme geschiedenis
Totale baten: 13,5 miljoen euro (2011)
Percentage subsidie: ong. 75 %, oeps dat kan beter!
Directeur: Willem Bijleveld
Wat het ondernemend maakt:
Een prachtig pand op een toplocatie is natuurlijk goud waard en kan voor heel wat meer dienstdoen dan als opslagplaats voor VOC-artefacten. En dat heeft Willem Bijleveld, die er al een dikke 16 jaar de scepter zwaait, zeer goed begrepen. Het museum runt de catering alsof het een levendige nachtclub is; de monumentale zaaltjes sieren tegenwoordig als decor voor menig Amsterdams bobo-feestje. Het gaat zelfs zo goed met de eventbusiness van Bijleveld dat de Raad van Culuur in haar meest recente cultuurscan opmerkte: ‘Wel maakt de raad zich zorgen over de balans tussen de zakelijken inhoudelijke kant van het museum.’ Met andere woorden: het moet geen casino worden. Wij zeggen: Bijleveld, trap nog maar wat harder op het gas.
