Wat zouden Chinese filosofen van meer dan 2.000 jaar geleden ons in vredesnaam kunnen leren? Wat hebben we aan hun goedbedoelde banaliteiten over harmonie en natuur? Onze waarden en normen zijn vandaag totaal anders, evenals onze technologische economische realiteit. Michael Puett, even in Antwerpen voor een lezing over zijn nieuwe boek ‘De Weg’, is niet onder de indruk.
Dit is een typische reactie van de ‘zelfgenoegzame generatie’, zegt hij met een big smile. ‘De architecten van een neoliberaal economisch systeem waarin iedereen evenveel kansen had. Met hard werken als de sleutel tot welvaart en succes. Ze hadden alles uitgezocht, ze stelden geen vragen meer. Het enige waar deze bevrijde generatie naar op zoek moest gaan, was het authentieke zelf. Hou van jezelf en accepteer jezelf zoals je bent, dan komt alles goed. Ondertussen kampen we met een steeds groter wordende economische ongelijkheid, een gebrek aan sociale mobiliteit, disfunctionele politieke instellingen en enorme milieu- en klimaatproblemen. Mijn studenten zijn niet zo overtuigd van de perfecte wereld die de vorige generaties gecreëerd hebben. Onze visie is op een crisispunt aanbeland: niet alleen economisch, maar ook de visie die we van onszelf hebben. De vraag is wat we daarmee gaan doen.’
Meer naar binnen kijken, is de trend: een authentiek leven leiden volgens je innerlijke waarheid. Is dat het antwoord?
We zijn niet gewoon wie we zijn, we kunnen er voortdurend voor zorgen dat we betere mensen worden.
‘Dan bouw je je toekomst wel op een heel beperkt zelfbeeld op. Dat is altijd een momentopname. Het laatste wat je moet doen, is jezelf accepteren zoals je bent. We zijn een zooitje ongeregeld. We worden geregeerd door onze eigen emoties, neigingen en verlangens en we reageren continu op die van anderen. We herhalen voortdurend patronen, we raken daardoor in een sleur en we hebben het niet eens door. De Chinese filosofen zouden ons aansporen om te erkennen dat we allemaal complexe wezens zijn die voortdurend veranderen. We ontwikkelen onszelf door naar buiten te kijken, niet naar binnen. We worden gevormd door de dingen die we in het dagelijks leven doen: door de manieren waarop we met anderen omgaan en door de activiteiten die we ondernemen. We zijn niet gewoon wie we zijn, we kunnen er voortdurend voor zorgen dat we betere mensen worden. Laten we de patronen doorbreken. Word je bewust van de bestaande rituelen en sociale conventies, breng kleine variaties hierin aan en merk op hoe de anderen daarop reageren.’
Dat klinkt wel een beetje soft. Een ondernemer heeft te maken met een andere realiteit: de vrije markt.
‘De Chinese filosofen zouden nerveus worden als we zouden accepteren dat de markt een natuurlijke weg volgt. Dat lijkt erg veel op ‘ik accepteer mezelf zoals ik ben’. Markten zijn niet natuurlijk of vrij, een markt is gecreëerd. Als een markt niet meer werkt, dan kunnen ondernemers wel degelijk nadenken over het opnieuw definiëren van de markt. Welke regels zijn te beperkt en welke moeten veranderd worden? Welke type politieke activiteiten zijn nodig om de markt weer in beweging te krijgen. Ze moeten dat niet alleen doen, ze kunnen hier samen over nadenken. Vervolgens kijk je hoe je als bedrijf in die markt staat. Alles wat zich in je omgeving afspeelt, heeft ook een effect op je bedrijf. Als je medewerkers zich niet in staat voelen om economische en sociale vooruitgang te boeken, dan ontstaat staat wrok. Als ze denken dat ze geen stem hebben, dan voelen ze zich niet betrokken bij wat je doet. Als leidinggevende is het je taak om zoveel mogelijk mensen betrokken te krijgen bij je business.’
‘Het moeten niet altijd grote stappen zijn. Met kleine dingen verander je de wereld ook. Focus op de manier waarop vergaderingen verlopen. Als een paar mensen telkens het hoogste woord hebben, dan is dat zo gegroeid. Dat is een ingesleten patroon. Andere mensen komen daardoor niet aan bod, terwijl ze hele goede ideeën kunnen hebben. Als leidinggevende kan je dat veranderen. Begin een vergadering op een andere manier, verander de wijze waarop je dingen aankaart, de methode waarmee je anderen aan het woord laat. Zo probeer je heel concreet meer mensen betrokken te krijgen in het beslissingsproces, in discussies over hoe de zaken gerund worden. Natuurlijk denk je als CEO: Ik wil het beste voor mijn mensen, ik laat ze doen waar ze van nature goed in zijn, ik speel in op hun sterktes. Misschien moet je daarmee stoppen. De Chinese filosofen zouden zeggen dat zo’n medewerker in een patroon vastraakt. Een effectievere manier om met mensen te werken, is ze uit hun comfortzone halen. Op een positieve manier. Laat ze iets doen wat ze normaal niet zouden doen. Geef ze de kans om te trainen, om te groeien en ook in andere zaken goed te worden. Dat kan enorm productief zijn, zelfs op de korte termijn. De mensen voelen zich enorm empowered als ze de verantwoordelijkheid krijgen van hun CEO om zichzelf te verbeteren.’
Chinese filosofen hameren op het doorbreken van patronen, maar bedrijven steunen juist enorm op gemeenschappelijke conventies.
‘Conventies werken vaak ook goed, maar daardoor kunnen er wel gevaarlijke patronen ontstaan in bedrijven. Het zijn vaak dezelfde mensen die in de voormiddag bij de koffiemachine staan en koffie drinken. Zo worden er clubjes gevormd, waarvan mensen worden uitgesloten. Dat gebeurt niet bewust, maar zo ontstaat wel een verkeerde gewoonte. Wat kan je dan doen als leidinggevende? De koffieautomaat verplaatsen of koffiepauzes op verrassende tijdstippen introduceren, waardoor niet iedereen van het clubje fysiek aanwezig kan zijn. Zo gaan de mensen vanzelf wel praten met andere collega’s. Dat heeft zelfs impact op je vergaderingen. Je kan gemakkelijker met elkaar discussiëren en ideeën uitwisselen als je elkaar wat beter kent. Op termijn maakt dit een enorm verschil.’
Familiebedrijven hebben heel sterke tradities die al generaties meegaan. Moeten die ook doorbroken worden?
‘Chinese filosofen zouden kijken naar de manier waarop het bedrijf gerund wordt. Tradities behouden omdat ze al drie generaties bestaan, is geen goede reden om ermee door te gaan. Ze overboord gooien om diezelfde reden is evenmin goed. Als je het bedrijf overneemt als zoon of dochter van dan is het niet jouw eerste zorg om duidelijk te maken dat je de nieuwe leider bent. Het is wel jouw verantwoordelijkheid om succesvol te zijn in het betrokken houden van de medewerkers. Al die goede familietradities, behoud ze, ze zijn geweldig, maar verander toch altijd een paar zaken, telkens opnieuw. Zo krijg je ook meer oog voor bestaande patronen. Als een geweldige traditie net een paar mensen uitsluit, zorg dan toch dat ze er meer bij betrokken worden. En een volgende keer nog wat meer. Een succesvol familiebedrijf herwerkt constant gevaarlijke patronen, creëert nieuwe interacties en houdt zijn mensen betrokken bij het bedrijf. Eigenlijk geldt dat voor alle bedrijven.’
Start-ups hebben vaak lak aan tradities. Is dat de juiste weg voor de toekomst?
De patronen die zo ingesleten raken, zijn eigenlijk gevaarlijker, want je hebt geen tradities om ze te challengen.
‘Pas op, zouden Chinese filosofen zouden zeggen, want overal ontstaan patronen en gewoontes, zelfs al zijn we ons daar niet van bewust. Start-ups ontwikkelen vanzelf patronen, ook al denken ze van niet. In de praktijk heeft de één een sterkere wil dan de ander en dringt zijn of haar mening op, er ontstaan altijd groepen, er worden kanten gekozen. De patronen die zo ingesleten raken, zijn eigenlijk gevaarlijker, want je hebt geen tradities om ze te challengen. Heel veel start-ups van Silicon Valley zijn zo begonnen. Zonder hiërarchie, zonder eigen burelen, iedereen werkt samen, iedereen is gelijk. Jaren later hoor je ongelooflijke verhalen over hoe seksistisch vrouwen daar behandeld werden. Ze werden aan de kant geschoven, raakten depressief en stopten ermee. De situatie was slechter dan in gewone organisaties waar het genderprobleem veel duidelijker is en daardoor gemakkelijker aan te pakken. Zelfs in een start-up moet je constant de dynamiek proberen te veranderen. Doe altijd nieuwe dingen om de interactie te wijzigen. Zo zie je de patronen ook veel beter. Ga er altijd van uit dat er overal patronen en gewoontes aanwezig zijn.’
Tot slot: wat doen we met de virtuele communities?
‘Daar al gauw niets menselijks meer aan, zou je denken, maar de Chinese filosofen zouden dat anders zien. Interacties kan je altijd veranderen, ook al kan je de mensen zelf niet zien. Skype, e-mail, sms dat zijn allemaal uitingen van menselijke relaties. Het is gemakkelijker om face-to-face te zien wat jouw actie oproept bij een ander, maar dan moeten we ons maar beter trainen. We doen in de virtuele wereld dezelfde dingen als in de echte wereld. Je kan via een computer ook anderen uitsluiten of in een minderwaardige positie zetten. Sluiten we iemand uit in een groepsdiscussie? Dan moeten we de virtuele meeting maar anders organiseren. Waar staan de gezichten op het scherm? Verander de volgorde of laat degene die onderaan staat op het scherm de volgende keer de meeting voorzitten. Het zijn de kleine dingen de wereld kunnen veranderen.’
CV MICHAEL PUETT
De Amerikaan Michael Puett is sinds 1994 als hoogleraar Chinese geschiedenis verbonden aan Harvard University. Zijn colleges trekken wekelijks zo’n 700 studenten. Alleen de colleges ‘introductie in economie’ en ‘computerwetenschap’ zijn populairder. Puett is één van de vijf profs die een speciale onderscheiding kregen voor hun uitstekende manier van lesgeven (Harvard College Professor for Excellence in Undergraduate Teaching). Hij publiceerde vijf wetenschappelijke boeken. Zijn zesde en meest recente boek is toegankelijk voor het groot publiek: ‘De Weg’ is een samenwerking met journaliste Christine Gross-Loh. Het is uitgegeven bij Ten Have.
EXTRA #1: CONFUCIUS OVER RELATIES
We komen de hele dag verschillende mensen tegen en verkeren in verschillende situaties. Daarbij hebben we vaak niet door dat we emotioneel reageren op de anderen en zij op ons. Confucius vindt dat we al deze onwillekeurige emoties kunnen bijschaven en zo al doende leren om beter te reageren. Die verfijning komt tot stand door rituelen. Patronen en ingesleten gewoontes doorbreken, betekent verandering. Een alledaags voorbeeld: na een pittige ruzie met een concurrent zouden we die wellicht niet meer groeten. Confucius zou die man of vrouw juist wel begroeten. Hij zou het ritueel bewust veranderen. Het patroon van onenigheid is daardoor tijdelijk ongedaan gemaakt en de verstandhouding met de omgeving is veranderd. Loskomen van ons gebruikelijke gedrag betekent echte verandering. Niet alleen voor onszelf, maar ook voor de mensen om ons heen.
EXTRA #2: MENCIUS OVER BESLISSINGEN
Als we plannen maken voor de toekomst, gaan we er onbewust vanuit dat die toekomst voorspelbaar is. Onze beslissingen worden door die veronderstelling beïnvloed. Volgens Mencius is de wereld onberekenbaar. Hard werken leidt niet altijd tot voorspoed, slechte daden worden niet per se bestraft. Als we geloven dat er een coherent systeem bestaat van beloning en straf, dan zullen we er nooit naar streven een beter mens te worden. We zullen juist alles doen wat in ons voordeel werkt: eigenbelang is het uitgangspunt voor onze daden. Onze spontane ingevingen zijn manifestaties van egoïstische verlangens. Pas wanneer we begrijpen dat niets vaststaat, kunnen we de best mogelijk besluiten nemen. Wat zijn de vaste patronen, de ingesleten ideeën die onze kijk op de wereld bepalen? Wanneer we ons niet laten afleiden door impulsen en wisselende gemoedsstemmingen, bij onszelf en bij anderen, kunnen we ons richten op het analyseren van wat er werkelijk aan de hand is en vervolgens proberen de uitkomst te veranderen.
EXTRA #3: LAO ZI OVER MACHT
Onze cultuur hecht veel waarde aan kracht en ambitie. We zijn ervan overtuigd dat we om ‘verder te komen’ in het leven, we het best verder kunnen komen dan een ander. We tonen onze ambitie en kracht door anderen onze wil op te leggen. Uiteindelijk zullen die anderen diepe wrok gaan koesteren en manieren zoeken om die macht te breken. Ware macht stoelt op het besef van de verbanden die bestaan tussen verschillende zaken, situaties en mensen. Ware invloed ontstaat wanneer we een wereld scheppen die zo natuurlijk aanvoelt dat niemand er twijfels bij heeft. Dat is de Weg van Lao Zi. Een concreet voorbeeld: we kunnen gestrest een vergadering afraffelen om het maar snel achter de rug te hebben. Onze spanning zal al snel hun uitwerking hebben op de andere aanwezigen. Of we kalmeren voordat we de ruimte binnenstappen, we zien het als onze taak om al die verschillende mensen te helpen overeenstemming te bereiken, zodat de vergadering ook echt iets oplevert.
Meer weten
Meer weten? Lees dan De weg - Wat Chinese filosofen ons over het goede leven leren (240 blz.) door Michael Puett. Verkrijgbaar bij managementboek.nl voor € 19,99.
Bron: MT.nl
