Waar komt onze huidige opvatting van geluk, die zich kenmerkt door zelfontplooiing, individualisme, en competitie, eigenlijk vandaan? Volgens Cederström stamt het ideaal uit de jaren ‘60, als reactie op de jaren ‘50. ‘Een hele generatie gruwelde van de negen-tot-vijf-levens van hun ouders. Zij wilden individuele vrijheid en niet dood worden gevonden in het (Amerikaanse) bedrijfsleven.’
‘Nu is de politieke, sociale en economische situatie zo anders dat dit ideaal niet meer werkt. Multinationals hebben zich deze, ooit revolutionaire, ideeën toegeëigend en dringen ons een steeds onzekerder leven op.’
‘Do what you love’ – zonder goed salaris
‘Bedrijven gebruiken persoonlijke vrijheid om mensen meer uren te laten werken en bijvoorbeeld ‘s avonds beschikbaar te laten zijn voor hun werkgever. Ze gebruiken zelfontplooiing om mensen ‘dankbaar’ te laten zijn als ze betekenisvol werk doen. ‘Do what you love’ – maar verwacht niet dat je hier ook nog fatsoenlijk voor wordt betaald. De opvatting heerst dat een leuke bedrijfscultuur jonge mensen aantrekt, in plaats van goede arbeidsvoorwaarden.’
‘Vooropgesteld: ik vind het natuurlijk positief als mensen gelukkig zijn op hun werk,’ zegt de auteur. ‘Maar geluk op de werkvloer wordt vaak misbruikt.’ Hij licht drie problemen toe. ‘Werknemers móeten gelukkig zijn, omdat geluk goed verkoopt. Een positieve houding wordt gebruikt om problemen weg te moffelen, bijvoorbeeld om seksueel grensoverschrijdend gedrag goed te praten onder het mom van ‘een goede sfeer’. En ten slotte zorgt een nadruk op geluk op de werkvloer ervoor dat de grens tussen werk en privé vervaagt.’
Popcornmachines in de lobby
Cederström haalt een voorbeeld aan. Zappos is een online kleding- en schoenenwinkel die geluk centraal stelt in zijn identiteit. De bedrijfscultuur is beroemd. Niet alleen staan er popcornmachines in de lobby, maar werknemers kunnen totaal zichzelf zijn en hun privéleven integreren in hun werkbestaan. Het bedrijf wil dat zijn werknemers van hun werk houden en niet iedere dag alleen op kantoor verschijnen om bepaalde taken uit te voeren.
‘Dit vind ik gevaarlijk. Het is ongezond om nooit los te komen van je werk. Er is heel hard gewerkt aan een veertigurige werkweek, weekenden van twee dagen en andere rechten voor werknemers. Deze rechten worden nu bedreigd. Het probleem is: werk is niet flexibeler geworden voor mensen. Mensen zijn flexibeler geworden ten opzichte van werk. We zien dit geuit in burn-outs, angst, onzekerheid en instabiliteit.’
Hoe je vrienden maakt en mensen beïnvloedt
Een ander groot, bijna onafscheidelijk kenmerk van ons huidige geluksideaal is zelfhulp, in de vorm van boeken, bedrijfstrainingen en cursussen.
Ook dit vindt Cederström problematisch. ‘Het gros van de zelfhulp is individualistisch, stelt de houding van mensen boven de feiten, en ontkent het bestaan van slachtoffers. Dat laatste is natuurlijk handig voor een leidinggevende die bijvoorbeeld mensen moet ontslaan. Een ontslag kan een persoonlijke kans zijn, als je je maar positief genoeg opstelt. Problemen door een individualistische houding zien we bijvoorbeeld bij Amazon, waar een giftige bedrijfscultuur is ontstaan doordat iedereen zijn doelen moet halen en niet op hulp van collega’s kan rekenen.’
Werk en geluk loskoppelen
Het is dus tijd voor een nieuw geluksideaal. Wat deze nieuwe opvatting van geluk moet inhouden, is volgens Cederström nog moeilijk precies te voorspellen. ‘Een belangrijk onderdeel is in ieder geval het loskoppelen van werk en geluk. Geluk is een abstract concept. Op een ongelukkig gevoel weten wij beter onze vinger te leggen. Daarom wordt geluk in de werksfeer vaak een vertaling van het idee van geluk dat de leidinggevende heeft. Wil iedere werknemer echt zijn eigen uiting van geluk naleven, bijvoorbeeld door iedere dag uren te mediteren, dan is de kans klein dat dat wordt geaccepteerd.’
‘Ook moeten we van het idee af dat je geluk ons productiever maakt. Amazon is een enorm productief bedrijf met ongelukkige werknemers. De piramides in Egypte zijn een prestatie van formaat, die gepaard ging met weinig werkgeluk.’
Dan heeft heeft de Zweed tot slot nog een paar concrete pijlers voor een nieuw geluksideaal. ‘Ontsla je Chief Happiness Officer. Creëer goede werkomstandigheden en -voorwaarden. Goede compensatie en voldoende rust zorgen pas echt voor gelukkige werknemers. Zorg dat mensen de ruimte krijgen om echt te werken, en niet de hele dag druk zijn met mailen. Wees solidair en betrokken bij elkaar.’
Ons Geluksideaal is vanaf 11 december verkrijgbaar bij Uitgeverij Ten Have
