Bij organisatieadviesbureau TwynstraGudde zijn ze al tien jaar aan het pionieren met het inzetten van kunstenaars op projecten. Ze hebben een tiental technisch geschoolde social designers in dienst. Sinds kort hebben ze er twee beeldend kunstenaars bij, en de procedure voor een derde is al bezig.
André Schaminée, partner Social Design bij TwynstraGudde, is de drijvende kracht achter dit initiatief. Hij is zelf begonnen met het meenemen van kunstenaars bij zijn opdrachten. ‘Omdat ik zag dat kunstenaars anders worden voorgesorteerd op maatschappelijke vraagstukken. Ze hebben een andere manier van kijken, van bevragen, van letterlijk vormgeven aan de wereld.’
Fides Lapidaire is de eerste beeldend kunstenaar die dit jaar de overstap maakte van freelancer op projectbasis naar werknemer van TwynstraGudde. Ze is als social designer onder meer bekend van haar project Broodje Poep, de wensput voor water en The Carrot Experience.
Duidelijk zichtbaar effect
‘Ik merk dat het effect van één Fides op een organisatie met 300 man al duidelijk zichtbaar is’, introduceert Schaminée haar in het gesprek met MT/Sprout. Wat merkt Lapidaire daar zelf van? ‘Ik heb dat effect niet door, omdat ik niet wist hoe het bij TwynstraGudde was’, begint ze heel nuchter.
We zijn comfortabel in het niet weten
‘Maar ik ben wel in een warm bad terechtgekomen. Ik voel me eerder thuis dan verwacht. Het verbinden van onze werelden is ook de toekomst. Er moeten op dit moment veel dingen anders, en er is een beroepsgroep die echt is opgeleid om anders te denken.’
‘Kunstenaars zijn erg reflectief. We denken na over de patronen waar we zelf inzitten, we zien onszelf en onze omgeving als studieobject, we zijn comfortabel in de creatieve ruimte. We zoeken het niet weten op en vinden dat prettig.’
‘Als het schuurt, gaan we daar juist naartoe. We schrijven niet, maar spelen met fysieke ervaringen, waarbij we een andere hersenhelft aanboren en waar mensen wel bij elkaar kunnen komen. Dat zijn allemaal talenten die complementair zijn aan de cognitieve wereld die we hebben gebouwd en waar TwynstraGudde onderdeel van is.’
Ontregelen voor verandering
Schaminée vult aan: ‘We brengen geen kunstenaars in om het een beetje leuk te maken of wat aan te kleden. Het gaat om het binnenbrengen van een fundamenteel andere manier van kijken, denken en doen. Dat deden we al op projecten bij klanten. Fides stelt die vragen nu ook binnen de organisatie.’
‘Natuurlijk gaat dat schuren, maar dat is ook precies de gedachte erachter. Dat kenmerkt ook een professionele organisatie: je gaat niet alleen op zoek naar je eigen bevestiging, maar naar andere perspectieven die je weer verder helpen.’
Dit bericht op Instagram bekijken
Lapidaire: ‘De wereld heeft dat ontregelen hard nodig, en dat kan ik, maar vervolgens moet je het ook wel gaan regelen. TwynstraGudde is daar een leader in. Goed met elkaar kunnen samenwerken, dat zou magie zijn. Je moet daarvoor echt elkaars taal leren spreken en in dat proces zitten we nu.’
Het gewone bevragen
Schaminée vindt dat bundelen van de krachten de spijker op kop. ‘Je moet die nieuwe perspectieven koppelen aan het veranderen van de huidige situatie. Extreme ideeën bedenken, is één ding. Je moet ook op zoek gaan naar de maatschappelijke haalbaarheid. Uiteindelijk gaat het ons om het creëren van een beweging.’
Kunstenaars mogen geen consultants worden
Belangrijk in dit proces is dat de kunstenaars binnen TwynstraGudde vooral geen consultants mogen worden. ‘Het gaat er juist om dat die vervreemding zo lang mogelijk productief blijft’, vindt Schaminée. Lapidaire heeft ondertussen al een paar keer voor consultant gespeeld, maar alleen om de praktijk te leren kennen en de context van haar collega’s beter te leren begrijpen.
‘Je wilt het ook goed doen. Soms ga ik te ver mee, maar doe dan toch weer een stapje terug naar mijn kern: wat vind ik er nou van, wat valt hier nu op, hoe voelt het intuïtief, wat klopt er misschien niet? Het is een beetje een dans, daar moet je je wel van bewust worden.’
‘De cultuur van een corporate wereld verschilt erg met mijn wereld. Voor mij is dat verschil duidelijk. Maar een adviseur die bij TwynstraGudde werkt, denkt daar allang niet meer over na, omdat het gewoon zo is. Mijn functieomschrijving is dat wat gewoon is te bevragen.’
Tegen de haren instrijken
‘Wat ik een verademing vind, is dat je hier echt in je kracht wordt gezet als je die rol goed pakt. Ik ben daardoor eigenlijk alleen maar vette ideeën aan het bedenken. Natuurlijk is het frustrerend dat de helft daarvan niet kan, maar ik heb ook het vertrouwen in mijn collega’s dat zij dat goed kunnen inschatten. Ik hoef dat dus niet zelf te doen, ik kan gewoon als dwarse kunstenaar zeggen: Dit is zo’n goed concept, wat een onzin dat dit niet kan.’
Kunstenaars zorgen voor interventies waardoor we weer de mens achter het dossier zien
Kunstenaars hoeven niet altijd tegen de haren in te strijken, reageert Schaminée. Hij wijst op een ander talent: hun empathische benadering. ‘Als de verhoudingen tussen mensen ingewikkeld zijn geworden, zorgen ze voor interventies waardoor we weer de mens gaan zien achter het dossier.’ Na zo’n interventie wordt de sfeer meteen anders. En dat werkt ook gemakkelijker, geeft hij aan.
Parkeren in Rotterdam veranderen
Een concreet voorbeeld van de toegevoegde waarde van een kunstenaar in het team komt uit een wat ouder project in Rotterdam waar het gemeentebeleid over het vullen van parkeergarages in de stad haaks stond op het beleid om mensen aan de rand van de stad te laten parkeren.
Als je die parkeergarages niet gevuld krijgt, wat kan je er dan anders mee doen? Die vraag leidde in een traject met ontwerpers en ambtenaren tot best wat wilde ideeën, vertelt Schaminée. ‘Toen we ze serieus gingen bekijken, kwamen daar ook veel voor de hand liggende bezwaren bij. Een interessant idee werd door al die praktische dingen een stuk kleiner gemaakt.’
Extreme ideeën zijn geen oplossing, maar je kan er wel van leren
‘Fides zei op een gegeven moment: Nou mensen, als we het kunnen bedenken, dan kunnen we het ook maken. Toen zag je die ambtenaren denken: ja, misschien heeft ze wel gelijk. We hebben zelfs een event kunnen organiseren waarin we die extreme ideeën serieus hebben genomen. Niet omdat ze de oplossing waren, maar om ervan te leren en de mogelijkheden te zien.’
Vastgeroeste mensen en systemen
‘Een simpel zinnetje is in staat om mensen iets te laten doen wat ze zelf op dat moment niet voor mogelijk houden. En vervolgens ook met lol en onbevangenheid dingen te gaan doen die misschien niet kunnen in de realiteit, maar die ons wel verder gaan helpen in ons denkproces. Als je die mentaliteit van een kunstenaar weet over te brengen, dan gebeurt er veel.’
De wereld waar consultants inzitten, wil veel controle hebben
Het losmaken van de verbeeldingskracht is niet de grootste uitdaging, vindt Lapidaire. ‘De kracht van verwondering, de kracht van verbeelding, dat zit in iedereen. Dat maakt ons mens. We zijn het alleen verleerd.’
‘Wat lastiger is, zijn de systemen. Die maken dat mensen soms te snel teleurgesteld worden. Voor mij ligt daar echt de crux: vastgeroeste systemen zijn vastgeroeste mensen in systemen. Wij zijn de systemen, wij maken de systemen.’
Schaminée herkent dat: ‘Vaak worden er prachtige dingen gedaan in een laboratoriumsetting en vervolgens is toch iedereen een tikkeltje teleurgesteld omdat die resultaten de strategie niet beïnvloeden. Hoe krijg je dat dan wel voor elkaar? Het korte antwoord hierop is dat we hier geen blauwdruk voor hebben. We worden er wel steeds beter in om dat goed te organiseren.’
Onzekerheid omarmen
‘Systemen vinden ook hun houvast in de manier waarop ze georganiseerd zijn’, geeft hij nog mee. ‘De wereld waar consultants inzitten, wil veel controle hebben. In de grote transitievraagstukken is absolute controle echt een idee-fixe, dat bestaat niet. Je moet dingen zorgvuldig doen, je moet de voorziene risico’s voorkomen, maar er blijft nog steeds een enorme hoeveelheid onzekerheid over.’
‘Een kunstenaar is veel comfortabeler in dat niet weten. Fides brengt daarin een zekere lichtheid, ze doet dat op een moment en een plek waar normaal gesproken een soort van kramp ontstaat omdat het niet onder controle is. Het is gek om te zien wat dat doet met mensen.
Het begint school te maken, hoe wij proberen te werken
‘Ze gaan ervaren dat er ruimte is om na te denken, te reflecteren, om dingen te proberen, voor te stellen, om met elkaar te gaan onderzoeken hoe ze dit samen kunnen doen. En dat is echt heel fijn. Daarom willen wij die mentaliteit en die vaardigheid van kunstenaars zo graag in onze projecten hebben.’
‘We merken echt dat het helpt, ook intern. Ik zag zojuist nog een plan van aanpak voorbijkomen met daarin de zin: We moeten leren onzekerheid te omarmen. Het begint dus school te maken, hoe wij proberen te werken.’
Lees meer over organisatiecultuur:
- Voorkom dat groei de ondergang van je bedrijf wordt: schaal je bedrijfscultuur
- Zo houdt Heineken z’n organisatiecultuur fris
- Deze bedrijfscultuur zorgt voor een inclusievere en diversere organisatie
