Het DX300-onderzoek brengt in kaart welke bedrijven de digitale transformatie in Nederland leiden en welke dienstverleners hen daarbij helpen. Zo ontstaan twee lijsten van elk 150 zogeheten leaders in en enablers van digitale transformatie.
De ranglijst werd opgesteld op basis van een onderzoek onder 4.816 zakelijke beslissers, uitgevoerd door hoogleraar Strategic Management en Innovation Henk Volberda van de Universiteit van Amsterdam. Samen gaven zij ruim 10.000 beoordelingen van 1.555 organisaties op verschillende criteria.
Het onderzoek toont aan dat sectoren zoals nutsbedrijven en verzekeringen leidend zijn in digitale transformatie, terwijl het onderwijs en lokale overheden achterblijven.
Harde kern in top tien
Dit jaar staat net als in 2023 een financial op de eerste plaats in de DX300 Leaders: ING. Nieuw in de top tien zijn het e-commercebedrijf Coolblue op plaats 6 (2023: 17) en het verzekeringsconcern a.s.r. op plaats 9 (2023: 12).
De overige Leaders doken vorig jaar ook al op, zij het in een andere volgorde. Booking.com en Bol wisselden stuivertje en kwamen op respectievelijk plaats 2 en 3. Albert Heijn rukte een plek op naar de vierde positie en duwde ABN Amro een plekje omlaag naar de vijfde plaats. Groothandelsbedrijf Technische Unie bleef stabiel op plaats 10.
Koninklijke Philips duikelde van plek 9 naar plek 11, net buiten de top tien. ‘Dat Philips de toptien verlaat, is logisch. De voorbeeldrol van de onderneming wordt ernstig ondergraven door de aanhoudende negatieve berichten over die apneu-apparaten.’
Harde kern in top tien
Het merendeel van de overige bedrijven in de top tien vormt al sinds het begin van de ranglijst de harde kern. ‘ING rukte de afgelopen jaren op van de derde plaats naar de eerste en staat nu voor het tweede jaar op 1. Booking zakte van 2 naar 3 en keert nu weer terug op 2. Beide ondernemingen zijn voor het Nederlandse bedrijfsleven lichtende voorbeelden van hoe je digitale transformatie aanpakt. De nieuwkomer a.s.r. is koploper binnen de sector verzekeringen, waar meer ondernemingen grote slagen maken met digitale transformatie.’
Volberda kijkt met lichte bezorgdheid naar PostNL, dit jaar op plaats 8. ‘Een jaar eerder was dat nog plek 6, daarvoor stond het bedrijf op 4. Binnen de sector zien we concurrenten als DHL en UPS oprukken. De voorsprong van PostNL op de achtervolgers wordt jaar op jaar kleiner.’
In de financiële sector wordt de voortvarende werkwijze van ING overgenomen door ABN Amro en Rabobank, die eveneens overstappen op een organisatiemodel met zelfsturende teams. ‘Het begint met het omarmen van agile werken en leidt uiteindelijk tot holacracy: afscheid nemen van de topdownstructuur en de autoriteit verdelen over alle medewerkers van de organisatie.’
| Top 5 leaders in digitale transformatie | |
|---|---|
| 1 | ING Nederland |
| 2 | Booking.com |
| 3 | Bol (Ahold Delhaize) |
| 4 | Albert Heijn (Ahold Delhaize) |
| 5 | ABN Amro |
Finance en ERP zijn dominant
Bij de Enablers staat dit jaar ICT-dienstverlener KPN nog steeds stijf op 1. ‘Dat vind ik razend knap voor een voormalig staatsbedrijf. De top tien wordt krachtig gedomineerd door bedrijven uit de categorie Finance en ERP als AFAS, Currence, Exact en Klarna.’
Currence stond vorig jaar eveneens 3, maar toen vermeld als iDeal. Het afgelopen jaar werd deze oer-Hollandse betaalmethode overgenomen door een consortium van Europese banken met als doel om het samen met moederbedrijf Currence door te ontwikkelen tot Europese betaalstandaard. De overige plekken worden gevuld door soft- en hardwareleveranciers en securityspecialisten.
Verdwenen uit het topklassement is telecomdienstverlener T-Mobile. De samenvoeging met branchegenoot Tele2 onder de nieuwe naam Odido heeft de score van het bedrijf in deze ranglijst geen goed gedaan: we vinden Odido pas terug op plek 18. ‘AFAS springt behendig in het gat dat T-Mobile achterlaat. De softwareleverancier is als nummer 1 binnen zijn categorie ook in de algehele lijst met een gestage opmars bezig en komt steeds dichter bij de top.’
| Top 5 enablers van digitale transformatie | |
|---|---|
| 1 | KPN |
| 2 | AFAS Software |
| 3 | Currence |
| 4 | Exact |
| 5 | Microsoft |
Waar zijn de organisatieadviseurs?
Zorgen maakt Volberda zich over enkele opvallende afwezigen bovenaan de ranglijst: ‘Waar zijn de advocaten en accountants? Waar zijn de organisatieadviseurs? Je zou toch denken dat digitale transformatie bij een McKinsey & Company (58) hoog in het vaandel zou staan. EY staat op plaats 108, Deloitte op 111. Blijkbaar is de bijdrage van deze dienstverleners minimaal op de aspecten waar we in het onderzoek naar kijken.’
Bij de nieuwe nummer 10, Klarna, gaan de wenkbrauwen van Volberda omhoog. Het Zweedse fintechbedrijf maakt een razendsnelle opmars van plek 150 twee jaar geleden naar plek 35 vorig jaar en landt nu op 10. De slogan van deze financiële dienstverlener baart hem zorgen. ‘Shop nu, betaal later. Kan dat op lange termijn wel goed gaan? Houden consumenten hierdoor wel overzicht over hun financiële verplichtingen? Ik houd mijn hart vast.’
Zorgen over opkomst AI
Met de introductie van ChatGPT heeft AI het afgelopen jaar een vlucht genomen. Volgens Volberda is het volstrekt duidelijk dat AI een blijvertje is. Hij ziet AI-systemen wel als een aanvulling op digitale transformatie, niet als een vervanging ervan. ‘Data zijn de zuurstof voor AI. Dan moet je die wel hebben. En ook een data-infrastructuur is onmisbaar. Pas als je organisatie datagedreven is, kun je verder bouwen met AI. Bijvoorbeeld door met deep learning te schaven aan een digital twin. Maar bedrijven die deze essentiële eerste stappen overslaan, komen bedrogen uit.’
Een gevaar dat Volberda ziet in de opkomst van AI, is dat bedrijven hyperefficiënt worden. Dat lijkt op het eerste gezicht gunstig, maar op de wat langere termijn zullen ondernemingen daardoor steeds meer op elkaar lijken. Bedrijven die op identieke manieren werken, zullen geen houdbaar concurrentievoordeel hebben tegen- over elkaar. ‘Een van mijn promovendi onderzoekt deze ontwikkeling.’
Een tweede gevaar schuilt volgens hem erin dat na enkele efficiëntieslagen steeds grotere veranderingen nodig zijn om een volgende tijds- of kostenbesparing te realiseren. ‘Die vergen ingrepen waaraan een normaal mens nooit zou beginnen.’
Slimme algoritmen brengen mensen in verwarring, constateert Volberda. Anders dan automobilisten die kort na de introductie van navigatiesoftware een voortuin in plaats van een zijweg inreden, weten professionals vaak niet meer wie ze moeten vertrouwen: AI of hun buikgevoel. Volberda grinnikt als hij vertelt over een Duitse industriële bakkerij. ‘In de dagen voor kerst voorspelde het algoritme een enorme piek in de broodafzet. Zo’n piek was nooit eerder voorgekomen, de ervaren supplychain-manager durfde het niet aan. En toen was halverwege de dag voor kerst het brood in alle filialen uitverkocht.’
