Een einde aan extreme armoede, ongelijkheid, onrecht en klimaatverandering: in een notendop is dat het overkoepelende doel van de 17 Sustainable Development Goals (SDG’s) die de Verenigde Naties in 2015 introduceerde. Bij het bereiken van deze duurzaamheidsdoelen ziet de VN een centrale rol weggelegd voor ondernemingen. Toch zijn er tot nu toe nog maar weinig bedrijven die concrete, commercieel interessante businesscases ontwikkelen voor de grootste duurzaamheidsproblemen.
Steeds complexer
Verwonderlijk is dat niet; het is nu eenmaal lastig navigeren in een complexe wereld die sneller dan ooit verandert. Lange tijd kon een leider volstaan met het formuleren van de juiste antwoorden op de uitdagingen die op het pad van zijn of haar organisatie kwamen. Maar steeds vaker is het simpelweg niet duidelijk wélke uitdagingen eraan zitten te komen. De leider van de toekomst moet het hoofd koel weten te houden, óók onder deze onzekere, complexe en snel veranderende omstandigheden.
Leiderschapsonderzoek
Om te bepalen wat werkt en waar toekomstbestendig leiderschap aan moet voldoen, is het goed om eerst kort achterom te kijken. De inzichten op het vlak van leiderschap zijn namelijk voortdurend aan verandering onderhevig, zo blijkt uit meer dan een eeuw aan leiderschapsonderzoek. Lag voor de oorlog vaak nog vooral de nadruk op taken, organisatie en planning, ná de oorlog groeide het besef dat de mens áchter de taak een uiterst belangrijke rol vervult. Daarmee verschoof de focus van taakgericht naar relatiegericht leiderschap.
Nadat de wereld vanaf de jaren 70 (mede door de snel voortschrijdende technologie) steeds complexer werd, kwam de focus meer te liggen op veranderingsgericht leiderschap. Organisaties die het niet lukte om te veranderen, delfden uiteindelijk het onderspit – denk maar aan filmrolletjesfabrikant Kodak die het belang van digitale fotografie te laat onderkende en zo de boot miste. Ten slotte verschoof de focus vanaf de jaren 90 meer naar ethisch leiderschap. Leiders kregen meer oog voor normen en waarden en begonnen steeds meer rekening te houden met hun stakeholders.
4 vragen
Taakgericht, relatiegericht, veranderingsgericht en ethisch leiderschap zijn richtingen die in de 21e eeuw een plek hebben gekregen in het denken over toekomstbestendig leiderschap. Hieraan gekoppeld bieden vier vragen de zoekende leider houvast bij het vinden van de juiste koers in een onstuimige wereld. Het beantwoorden van deze vragen helpt leiders effectiever te worden. Deze vragen zijn echter niet zo basaal als het lijkt. Er liggen verschillende dilemma’s en tegenstrijdigheden aan ten grondslag zoals:
1. Wat proberen we als organisatie te bereiken? En welke realistische, concrete taken en doelstellingen vloeien daaruit voort? Hierbij lopen leiders vaak tegen de volgende dilemma’s aan:
- Hoe ga je om met het stijgend aantal uitdagingen die je als leider het hoofd moet bieden?
- Hoe kun je realistische doelen stellen voor jezelf en het team zonder de motivatie te verliezen die je normaal gesproken krijgt van werken voor hogere doelen?
- Hoe kun je, in de huidige informatie-overvloed, beslissingen nemen op basis van intuïtie en je tegelijkertijd bewust zijn van mogelijke vooroordelen?
- Hoe kun je voor een efficiëntere dagelijkse operatie zorgen zodat je meer tijd en ruimte hebt voor complexere en strategische vraagstukken?
2. Wie heb ik daarvoor nodig? En wat is hun motivatie? Ook hier lopen leiders vaak tegen de volgende dilemma’s aan:
- Hoe zorg je dat de diversiteit in je team van een uitdaging, een bron van onderscheidend vermogen wordt?
- Wat is de juiste balans tussen het behouden van de harmonie en het aangaan van conflict in een veranderingsproces?
- Hoe zorg je dat je medewerkers zich gehoord voelen en dat je tegelijkertijd wel de (organisatie)doelen met elkaar bereikt?
3. Waarom proberen we iets te bereiken? En hoe kunnen we onze visie gebruiken om de intrinsieke motivatie van onze medewerkers aan te spreken? De dilemma’s die de leider hier tegenkomt zijn de volgende:
- Hoe kun je een visionaire, op verandering gezinde leider zijn zonder constant tegen eenmuur van weerstaand aan te lopen?
- Hoe speel je het spel van macht en politiek zonder je authenticiteit te verliezen?
- Hoe navigeer je tussen de tegenstrijdige belangen in je omgeving zonder inconsistent te worden.
4. En tenslotte, hoe bereiken we ons doel op een goede manier? Welke waarden vinden we belangrijk? Hoe bouwen we een eerlijk en veilige omgeving voor ons team? Ook hier lopen leiders tegen de volgende dilemma’s aan:
- Hoe kun je ervoor zorgen dat jouw goede intenties het gewenste (positieve) effect hebben?
- Hoe kun je effectief samenwerken met stakeholders met andere ethische overtuigingen?
- Hoe kun je de lange termijn en SDG-doelstellingen verenigen met korte termijn KPI’s en targets?
Positive change
Leiders die zichzelf deze vragen blijven stellen bij het nemen van (grote) strategische beslissingen en zich bewust zijn van de onderliggende dilemma’s en zich daarop ontwikkelen, zullen beter in staat zijn om positive change te bewerkstelligen. Om leiders meer houvast te bieden bij het invullen van deze 4 vragen, is het zogenoemde leiderschapskompas ontwikkeld. Deze tool helpt toekomstbestendige leiders bij het vinden van de juiste balans bij de invulling van hun leiderschap.
