Het groeigeheim van 1 van ‘s werelds grootste noodhulporganisaties

Van acute noodhulp in conflictgebieden als Afghanistan en Ethiopië tot ‘chronische’ noodhulp in landen als Zuid-Soedan en Oezbekistan: de humanitaire hulpverlening van Artsen zonder Grenzen bestrijkt wereldwijd ruim 85 landen.

Akke Boere werkt sinds 2004 bij Artsen zonder Grenzen Nederland: eerst vooral in de projecten als coördinator en landendirecteur, later als manager van een aantal landen vanaf het Nederlandse hoofdkantoor in Amsterdam. Sinds dit jaar is ze als operationeel directeur verantwoordelijk voor alle projecten in de 26 landen waar Artsen zonder Grenzen Nederland op dit moment werkt.

Financiële giften

Sinds de oprichting groeide Artsen zonder Grenzen uit van een kleinschalig initiatief tot een van ’s werelds meest vooraanstaande noodhulporganisaties. Media aandacht voor de hulp in het veld zorgde mede voor de snelle groei gezorgd. Maar nog belangrijker, (financiële) steun speelde een belangrijke rol, schetst Boere.

‘Wereldwijd doneren zo’n 6 miljoen mensen structureel aan onze organisatie, alleen al in Nederland zijn het er zo’n 450.000. Dat geld zorgt ervoor dat we grotendeels onafhankelijk van overheden en bedrijven kunnen opereren; een belangrijke voorwaarde om snel effectief te zijn in lastige situaties.’

Drive is succesfactor

Daarnaast is de gedrevenheid van de medewerkers altijd een belangrijke succesfactor geweest, vervolgt Boere. ‘Tegenwoordig zijn er opleidingen voor humanitaire hulpverlening, maar lange tijd was het toch vooral een kwestie van learning by doing. Wat komt er bijvoorbeeld kijken bij het opzetten van een noodhulpprogramma in een woestijn, zonder wegen of andere infrastructuur? En hoe zorg je middenin oorlogsgebied voor extra medische hulpgoederen en een veilige plek om gewonde mensen te verzorgen?’

‘We hebben geleerd hoe we dit soort enorm complexe situaties het beste kunnen aanpakken. Dat lukt alleen maar als je een enorme drive hebt om bij te dragen aan oplossingen in de meest ingewikkelde contexten ter wereld. Deze drive kan het verschil maken tussen leven en dood voor mensen in ernstige noodsituaties.’

Noodhulp is onvoorspelbaar

Noodhulp is überhaupt enorm onvoorspelbaar, schetst Boere. ‘Je kunt nog zoveel plannen, maar uiteindelijk gebeuren er altijd wel dingen die níet gepland zijn. Ik denk dat dat ook onze kracht is: dat we enorm creatief en oplossingsgericht kunnen zijn als het erop aan komt. Het loopt misschien niet altijd perfect, maar die daadkracht is voor mij de essentie van noodhulp. Dat je, ongeacht de omstandigheden, toch zo effectief mogelijk probeert te zijn.’

COVID-19: enorme uitdaging

De COVID-19-pandemie vormde wat dat betreft een enorme uitdaging, vertelt Boere. ‘Opeens liep het logistieke systeem wereldwijd vast. Doordat het vliegverkeer werd stilgelegd, liepen we voor het eerst écht tegen grenzen aan. Door lokale contacten en goed onderhandelen, lukt het ons uiteindelijk tóch om mensen en goederen te sturen naar kwetsbare gebieden en daar COVID-noodhulpprogramma’s op te zetten.’

De juiste balans

‘Tegelijkertijd gingen ook bestaande conflicten gewoon door. Zo laaide in Afghanistan de strijd tussen verschillende partijen weer op, waardoor de ziekenhuizen volstroomden met gewonden. Ook de natuur trekt zich weinig aan van een pandemie. Kijk maar naar de recente overstromingen in Zuid-Soedan. Het is voortdurend zoeken naar de balans; hoe zorg je ervoor dat je je bestaande hulpprogramma’s in stand houdt, terwijl je tegelijkertijd voldoende wendbaar blijft als het gaat om noodhulp op de korte termijn?’

Keuzes maken

Om voldoende wendbaar te zijn, heeft Artsen zonder Grenzen een aparte noodhulpafdeling die alleen maar bezig is om de situatie in alle landen te monitoren en zo snel mogelijk te reageren zodra er iets gebeurt. Maar om succesvol te kunnen zijn, is het minstens zo belangrijk om aan de voorkant heldere keuzes te maken, benadrukt Boere. ‘Al sinds de oprichting klinkt het verwijt dat Artsen zonder Grenzen zich exclusief richt op noodhulp, en dat we de oorzaken van honger, ziekte en geweld niet structureel aanpakken.’

‘Een van de oprichters van Artsen zonder Grenzen Nederland, Jacques de Milliano, gaf al eens aan dat noodhulp en structurele hulp simpelweg twee verschillende disciplines zijn, met verschillende doelstellingen. Daar sluit ik me van harte bij aan; volgens mij is het veel beter om een heldere keuze te maken en je daarin te specialiseren. Juist dan kun je écht effectief zijn. En vergis je niet: medische noodhulp is van zichzelf al een enorm divers specialisme. Het hervormen van hele systemen en structuren laten we graag over aan partijen die dat veel beter kunnen dan wij.’

Daag elkaar uit

Wat is het succes van Artsen zonder Grenzen? ‘Bied je medewerkers verder de ruimte om elkaar uit te dagen’, benadrukt Boere. ‘Artsen zonder Grenzen kent een open cultuur, waarin we elke medewerker – van verpleegkundige tot manager – van harte uitnodigen om mee te denken over de keuzes die we als organisatie maken. Natuurlijk, in de projecten hanteren we, gezien de veiligheidsrisico’s een duidelijk hiërarchie, maar daarbuiten is er veel ruimte voor gezonde discussie.’

‘Dat interne debat heeft ons ver gebracht. In combinatie met de zeer gewaardeerde financiële steun van solidaire particulieren zorgt dit ervoor dat we ook in de toekomst zo goed mogelijk kunnen blijven voldoen aan onze hoofddoelstelling: het zo goed mogelijk helpen van mensen in crisissituaties, waar ook ter wereld. We hebben van dichtbij meegemaakt dat een tekort aan medische zorg grote gevolgen heeft. Voor ons in Nederland en al helemaal voor mensen in ernstige nood. Daarom roep ik iedereen op om onze teams te helpen door een kerstpakket te doneren met medische hulpgoederen.’

Artsen zonder Grenzen werd in 1971 opgericht door de Franse artsen Bernard Kouchner en Max Récamier; in 1984 volgde de oprichting van Artsen zonder Grenzen Nederland. Anno 2021 is Artsen zonder Grenzen uitgegroeid tot een wereldwijde noodhulporganisatie, actief in zo’n 85 landen en met in totaal 65.000 medewerkers. Waarvan er 10.000 voor projecten werken die door Artsen zonder Grenzen Nederland zijn opgezet. Maar liefst 80% van de medewerkers komt uit de landen waar we werken. De organisatie werkt altijd met eigen teams. Artsen zonder Grenzen bepaalt zelf wie, waar en hoe hulp verleend wordt op basis van medische humanitaire noden. Steun van particulieren is van essentieel belang om die onafhankelijke hulp te realiseren.