De gevaarlijkste tegenstander van succesvolle leiders is het eigen succes.
Deze oude wijsheid is niet alleen van toepassing op historische figuren zoals Napoleon of Henry Ford, maar ook op de nuchtere Bert van Marwijk uit Deventer, de man waarvan we juist dachten dat hij ongevoelig was voor deze wet. Jammer genoeg hadden we het mis. Het resultaat is een (naar alle waarschijnlijkheid) ultrakort EK voor Nederland.
In de regel gaat de ondergang als volgt: leider wordt succesvol, wordt door zijn omgeving steeds meer op handen gedragen en begint te geloven in zijn eigen onfeilbaarheid. Hij of zij verliest langzamerhand het contact met de realiteit en wordt ongevoelig voor kritiek wat eindigt met de spreekwoordelijke aanval op Rusland.
Bij Van Marwijk ligt dat totaal anders. Hij is geen egotripper, hij blijft rustig en zichzelf, trekt zijn eigen plan. De man is de nuchterheid zelve. Als nuchterheid nog niet bestond, had Bert van Marwijk het uitgevonden. De basis van zijn succes was dat hij zich nooit gek liet maken en eigenzinnig bleef. Waarom het nu misgaat: idem dito.
Eigenzinnige bondscoach
Is Van Marwijk eigenzinnig? Veel mensen zijn de kritiek vergeten die de bondscoach vóór het WK in Zuid-Afrika kreeg. Zijn strijdplan met de inmiddels veelbesproken controleurs zou vloeken in de kerk van de Nederlandse voetbaltraditie zijn. Van Marwijk hield voet bij stuk, het elftal boekte een indrukwekkende zegereeks en de kritiek verstomde. Maar de eigenzinnigheid bleef.
Toen kwam het EK van 2012. Zonder meer eigenzinnig was het opstellen van sommige spelers die volgens alle voetballogica niet op het veld zouden moeten staan, omdat ze niet wedstrijdfit zijn (Afellay) of te jong en onervaren voor dit niveau (Willems). Van Marwijk trok zijn eigen plan. Hij ging tegen alle logica in. Ditmaal liep dat verkeerd af.
Machteloos op het veld
Nog eigenzinniger was het vasthouden aan het strijdplan. In de wedstrijd tegen Duitsland van gisteravond zal het internationale tv-publiek zich erover hebben verbaasd dat vrijwel dezelfde spelers die nog maar 2 jaar geleden in de WK-finale stonden, nu machteloos over het veld gingen.
Wat is er nu helemaal veranderd? Veranderd is dat het WK-elftal van 2010 naast elitetroepen (zoals Arjen Robben en Wesley Sneijder) ook hardwerkend voetvolk in dienst had (onder meer Nigel de Jong, Mark van Bommel en de nimmer aflatende Dirk Kuijt op de rechterflank). Twee jaar later werd Kuijt te oud bevonden voor de basis en spelen De Jong en Van Bommel alsof zij het denkwerk op het middenveld moeten verrichten. Het Nederlands elftal heeft bijna geen soldaten meer over.
Papier en praktijk
Bert van Marwijk (1952)
+ Het strijdplan en de spelers op het veld pasten niet bij elkaar
+ Aanpassingvermogen was ver te zoeken
Cijfer: 4Stel, Afellay had met hetzelfde kuitenbijtende fanatisme elke opkomende Duitser op zijn vleugel achtervolgd zoals Kuijt dat placht te doen. Stel dat Nigel de Jong net zo’n derde wereldoorlog had uitgevochten op het middenveld zoals hij vroeger in elke wedstrijd deed. Dan was het gisteren een heel ander verhaal geweest. Het is de grootste tekortkoming in het leiderschap van Van Marwijk: zijn team is op papier bijna hetzelfde, maar in de praktijk totaal veranderd. Hij vertrouwde te veel op de succesformule. Hij hield voet bij stuk, te veel voet bij te veel stuk.
Een minder succesvolle trainer had zijn eigenzinnigheid waarschijnlijk ondergeschikter gemaakt aan de pragmatiek. Misschien is dat wel de les die we moeten trekken: heeft de trainer succes? Weg ermee!
