Wil je samenwerking tot stand brengen, dan kun je het best eerst de hiërarchie aanpakken. Zo moet dat.
Ze hebben geen traditioneel management. Maar toch opereert tomatenverwerkingsbedrijf Morning Star al 30 jaar rendabel. Dat moet een verklaring hebben, maar welke? Het lijkt erop dat de sleutel vooral ligt bij het vertrouwen, dat oprichter Chris Rufer vanaf de oprichting in anderen had. Daardoor is de basis heeft gelegd voor succesvolle samenwerking in het bedrijf.
Dopamine
Om te begrijpen hoe dat werkt, moeten we tussen onze oren kijken. De chemische fabriek aldaar werkt continu. Zo heeft de aanwezigheid van dopamine een positief effect op onze gevoelens. Plezierige activiteiten, zoals eten, sporten en seks (mits je er zin in hebt), werken stimulerend voor de aanmaak en opname van dopamine. Regelmatige sporters kunnen dat beamen. Stel: je komt thuis van een drukke dag hard werken en je zou bij voorkeur op de bank neerploffen en verder niets meer doen. De ervaring heeft echter geleerd dat toch maar even gaan bewegen tot resultaat heeft dat je over een uur weer zin hebt om van alles te gaan doen. Door het sporten verhoogt het dopamineniveau, waardoor gevoelens als blijdschap en welzijn ontstaan, wat weer de wilskracht om iets te ondernemen doet stijgen.
Vicieuze cirkel
Een ander belangrijk stofje is oxytocine. Neurowetenschapper Paul Zak deed diverse experimenten met dit stofje, wat ook wel bekend staat als 'het liefdeshormoon' (hoe en wat hij precies deed kun je onder andere zien in zijn TED-lezing). Oxytocine speelt een cruciale rol bij sociaal gedrag. Bij zowel spanningsvolle situaties als sociale activiteiten ligt het niveau van het hormoon hoger. Het stofje komt ook vrij bij het geven van borstvoeding. Zijn wij mannen mooi de sjaak, want hoe metro we ook proberen te zijn, deze kwaliteit zullen we nooit in ons repertoire krijgen.
Altruïstisch gedrag
Gelukkig wordt oxytocine ook gestimuleerd door altruïstisch gedrag. Als een ander iets voor ons doet, dat we op prijs stellen en niet verwacht hadden, stijgt ons oxytocineniveau. Vervolgens versterkt dat verhoogde oxytocineniveau op zijn beurt ons eigen altruïstisch gedrag. Het is zoiets als het oude spreekwoord: 'wie goed doet, goed ontmoet’. Goed doen en vertrouwen tonen in de goede intenties van anderen werkt – dankzij oxytocine – als het begin van een vicieuze cirkel.
Hanig gedrag
Gebrek aan oxytocine maakt dat we sneller gedrag vertonen waaraan we louter en alleen zelf voordeel denken te ontlenen. Een laag oxytocineniveau ontstaat vaak door een hoog testosteronniveau. Testosteron heeft een remmende werking op de aanmaak van oxytocine en daardoor een versterkend effect op asociaal gedrag. Dat gedrag helpt weliswaar om de sociale orde te stabiliseren, maar het maakt ook iedereen in die context op hun hoede. Simpeler gezegd: angst om van je plek gestoten te worden, stimuleert bij velen hanig gedrag.
Arrogant en onaantastbaar
Uit diverse onderzoeken blijkt dat dominant gedrag een positieve invloed heeft op de aanmaak van testosteron. Zo werd in een experiment bij de deelnemers het testosteronniveau gemeten en hen vervolgens gevraagd om in de proefsituatie een arrogante en ogenschijnlijk onaantastbare houding aan te nemen. Na een kwartier die houding te hebben aangenomen bleek het testosteron bij de proefpersonen drastisch gestegen.
Achterdocht
Mensen die niet zeker van hun zaak zijn, geen tegenspraak dulden, anderen met wantrouwen benaderen en zich vooral dominant en sturend gedragen, verhogen hun testosteron. Tegelijkertijd verlaagt de oxytocine. Niet alleen bij henzelf, maar ook bij hun omgeving, want wie niet goed ontmoet, raakt op zijn hoede. Zo worden achterdocht en eigenbelang de gedragstendens.
Morning Star
Een mogelijke verklaring van het succes van de organisatie zonder managers, zoals Morning Star, ligt in de afwezigheid van de hiërarchische structuur. Niemand hoeft zijn positie te bewaken. Sterker: bij Morning Star is samenwerking, het evalueren en waarderen van elkaars bijdrage, het leidende sturingsmechanisme. Collega’s oriënteren zich vooral op de toegevoegde waarde van de ander – niet op of iemand bedreigend is voor de eigen positie. Zo helpen ze elkaar beter te kunnen functioneren.
Mij is onbekend, of het testosteron- en het oxytocineniveau bij de medewerkers van dit bedrijf ooit gemeten zijn. Maar gezien de resultaten uit diverse andere experimenten verwacht ik zomaar dat de oxytocineniveaus bij de tomatenverwerkers waarschijnlijk bovengemiddeld zijn. De overtuiging van Chris Rufes dat iedereen in aanleg graag verantwoordelijkheid neemt, vormde de aanzet van de vicieuze cirkel van wederzijds vertrouwen en stimulering. Meer voor elkaar krijgen door minder de manager uit te hangen. Het lijkt misschien een contradictie, in de praktijk blijkt keer op keer dat het dat niet is.
