Het speuren naar je ware 'zelf' is een zoektocht met als teleurstellende conclusie dat er niets te vinden is. Wat te doen?
We willen allemaal iemand zijn. Als we moeten omschrijven hoe we zijn, wordt vaak het begrip ‘zelf’ gebruikt. En natuurlijk, we willen onszelf zijn. We willen precies doen wat we werkelijk willen, alsof er diep van binnen een kern is te vinden die bepaalt hoe we zijn. Het ‘zelf’ móét wel bestaan, zo denken we. 'In deze baan kan ik mezelf niet zijn', zo wordt wel eens gezegd. Of: 'In de jarenlange relatie met mijn partner, ben ik mezelf kwijtgeraakt.' In de krochten van de (alternatieve) psychologie bestaan er zelfs aanbieders die je helpen je ware ‘zelf’ te ontdekken.
Geboren zonder kern, net als de ui
Tegelijkertijd is het ‘zelf’ al decennialang een discussiepunt. Je eigen 'ik' is volgens de wetenschap namelijk een illusie, het ‘zelf’ als een te traceren kern bestaat niet. Miljarden neuronen produceren gedachten en gevoelens in de hersenen, die voor iedereen unieke connecties maken. Dat is dan het ‘zelf’. Deze eindeloze stroom aan hersenactiviteit is beter te vergelijken met een ui, dan met een mango plus pit. Als je de schil van een uit afpelt, hou je op een gegeven moment niets meer over. De ui heeft geen kern.
Hebben we meerdere ‘zelfs’?
De psycholoog Tatiana Bachkirova (Oxford Brookes University) stelt daarom dat we bestaan uit vele ‘zelfs’. We worden geboren zonder kern die we een ‘zelf’ kunnen noemen, maar ontwikkelen door de jaren heen een 'zelf'-construct. Dit 'zelf'-construct bestaat uit diverse ‘zelfs’: beelden die we ontwikkelen in diverse fases van het leven. De neurowetenschap ondersteunt dit beeld trouwens, want er is nog nooit een onderdeel in de hersenen gevonden dat wijst op het bestaan van een 'zelf'-kern.
Je verschillende identiteiten
Bachkirova's idee van de meerdere ‘zelfs’ is interessant. Je identiteit is volgens haar geen afgebakend geheel, maar een verzameling van ‘zelven’. Zo kan het gebeuren dat jouw identiteit van succesvolle sporter gehinderd wordt door de identiteit van de levensgenieter. Of dat je eerst een succesvol werknemer bent die carrière maakt, maar na enkele promoties vaststelt dat de voortgang op de carrièreladder stokt. Is die stilstand ontstaan omdat je jezelf niet meer kunt zijn, of omdat je qua capaciteiten de grens hebt bereikt?
Zoeken of bijstellen
Vasthouden aan de illusie van die oorspronkelijke carrière-‘zelf’ zal je ongelukkig maken. Onderzoeken of er ergens nog een andere identiteit in je huist, die ook bij je past, zal weer voor nieuwe energie zorgen. Je identiteit bijstellen van een carrièremaker naar die van een betrokken en bekwame vakman of een toegewijde leidinggevende zal jezelf en anderen goed doen. Het speuren naar je ware ‘zelf’ is namelijk een zoektocht met als teleurstellende conclusie dat er niets te vinden is.
Meer van Cees Schenk?
-
Je voelt je hulpeloos? Daar kies je toch echt zelf voor
-
Niet wat je zegt, maar wat je doet maakt een speech
-
Alle columns van Cees
